Interpretacja indywidualna – stanowisko prawidłowe

Szanowny Panie,

stwierdzam, że Pana stanowisko w sprawie oceny skutków podatkowych opisanego stanu faktycznego w podatku od towarów i usług jest prawidłowe.

Zakres wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej

19 lutego 2025 r. wpłynął Pana wniosek z 19 lutego 2025 r. o wydanie interpretacji indywidualnej, który dotyczy niepodlegania opodatkowaniu podatkiem VAT świadczonych usług nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego oraz mediacji.

Uzupełnił go Pan 12 marca 2025 r. i 13 marca 2025 r.

Treść wniosku jest następująca:

Opis stanu faktycznego

Wnioskodawca jest Radcą Prawnym, wpisanym na Listę Radców Prawnych prowadzoną przez Okręgową Izbę Radców Prawnych w … . Wnioskodawca prowadzi Kancelarię Radcy Prawnego, w ramach której świadczy usługi prawnicze na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz przedsiębiorców (osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą oraz jednostek organizacyjnych, w tym osób prawnych), dalej jako: Klienci, w zakresie, w jakim działalność radców prawnych została uregulowana w odrębnych przepisach prawa m.in.  ustawie z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 499).

Działalność Wnioskodawcy obejmuje udzielanie porad prawnych, sporządzanie opinii prawnych, opracowywanie projektów aktów prawnych oraz reprezentowanie Klientów przed sądami. W  związku ze świadczeniem usług prawniczych w ramach prowadzonej Kancelarii Radcy Prawnego –....

1.… Kancelaria Radcy Prawnego,

2.…,

Wnioskodawca zarejestrował działalność gospodarczą wpisaną do CEiDG jako działalność prawniczą z  kodem PKD 69.10.Z. Wnioskodawca jest czynnym podatnikiem VAT, w konsekwencji usługi świadczone na rzecz Klientów dokumentuje, w zależności od ich statusu, poprzez wystawienie faktury VAT, paragonu z kasy fiskalnej.

W ramach praktyki radcy prawnego, Wnioskodawca świadczy nieodpłatną pomoc prawną, udziela nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego oraz prowadzi nieodpłatną mediację na zasadach określonych w ustawie z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2021 r. poz. 945 z późn. zm.), dalej jako: ustawa o nieodpłatnej pomocy prawnej.

Zgodnie z art. 8 ustęp 1 tej ustawy, zapewnienie osobom uprawnionym nieodpłatnej pomocy prawnej oraz poradnictwa obywatelskiego należą do zadań zleconych powiatu realizowanych przez  Powiat samodzielnie albo w porozumieniu z gminami. Powiaty wykonują zadania związane z  zapewnieniem nieodpłatnej pomocy prawnej poprzez utworzenie i organizację Punktów Nieodpłatnej Pomocy Prawnej. Punkt Nieodpłatnej Pomocy Prawnej jest jednostką organizacyjną, w  ramach której osoby uprawnione do nieodpłatnej pomocy prawnej - tj. osoby, których dochody roczne nie przekraczają progu określonego w ustawie o nieodpłatnej pomocy prawnej - mają możliwość konsultacji istotnych dla nich kwestii prawnych z prawnikiem, co do zasady adwokatem albo radcą prawnym. Do obowiązków Powiatu należy prowadzenie Punktu Nieodpłatnej Pomocy Prawnej, w tym m.in. zapewnienie lokalu, w którym odbywają się konsultacje, oraz jego wyposażenie i udostępnienie bazy aktów prawniczych, jak również dokonanie wyboru prawników, zlecenie im  wykonywania nieodpłatnej pomocy prawnej oraz zawarcie odpowiednich umów. Zasady udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej m.in. liczbę adwokatów i radców prawnych, którzy będą udzielać nieodpłatnej pomocy prawnej, zasady wynagradzania oraz zasady wykorzystywania urządzeń technicznych w Punkcie Nieodpłatnej Pomocy Prawnej, Powiat ma obowiązek ustalić z  okręgową izbą adwokacką oraz okręgową izbą radców prawnych.

Wnioskodawca zawarł z Powiatem … umowę o świadczenie usług nieodpłatnej pomocy prawnej (dalej: Umowa o nieodpłatną pomoc prawną). Zgodnie z Umową o nieodpłatną pomoc prawną zawartą przez Wnioskodawcę, Wnioskodawca działając w charakterze radcy prawnego zobowiązał się do osobistego świadczenia za wynagrodzeniem należnym od Powiatu nieodpłatnej pomocy prawnej osobom uprawnionym w Punkcie Nieodpłatnej Pomocy Prawnej prowadzonym przez Powiat … . Dodatkowo, w Umowie zostały określone miejsce i czas udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej (tj. adres Punktu Nieodpłatnej Pomocy Prawnej i czas dyżurów Wnioskodawcy), wynagrodzenie za udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej, a także zasady wyznaczania zastępstwa w odniesieniu do dyżurów wyznaczonych przez Powiat … . Podobną umowę na świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej Wnioskodawca zawarł ze  Stowarzyszeniem … z siedzibą ul. …, … (dalej łącznie jako: Umowa o nieodpłatną pomoc prawną). Nie jest wykluczone, że w przyszłości umowa na tych samych zasadach będzie kontynuowana albo Wnioskodawca zawrze umowę z inną organizacją pozarządową, której Powiat zleci prowadzenie punktu nieodpłatnej pomocy prawnej. W trakcie dyżurów w  Punkcie Nieodpłatnej Pomocy Prawnej Wnioskodawca udziela porad prawnych osobom fizycznym (w tym osobom fizycznym prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą niezatrudniającym innych osób w ciągu ostatniego roku), które wykazały, że spełniają warunki do uzyskania nieodpłatnej pomocy prawnej oraz dokonały zgłoszenia w sposób określony przez Powiat, według kolejności zgłoszeń. Wynagrodzenie określone w Umowie o nieodpłatną pomoc prawną jest ustalone przez  Powiat … i Stowarzyszenie na podstawie przepisów Ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz stosownego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości. Wnioskodawca nie ma wpływu na  wysokość wynagrodzenia należnego od Powiatu ani jego negocjacji, w szczególności wynagrodzenie nie jest zależne od ilości porad udzielonych w trakcie dyżurów, które Wnioskodawca odbył w tracie miesiąca.

Poza praktyką w ramach Kancelarii Radcy Prawnego oraz świadczeniem nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie umowy z Powiatem …, Wnioskodawca udziela nieodpłatne poradnictwo obywatelskie na zasadach określonych w Ustawie o nieodpłatnej pomocy prawnej. Nieodpłatne poradnictwo obywatelskie obejmuje działania dostosowane do indywidualnej sytuacji osoby uprawnionej, zmierzające do podniesienia świadomości tej osoby o przysługujących jej uprawnieniach lub spoczywających na niej obowiązkach oraz wsparcia w samodzielnym rozwiązywaniu problemu, w tym, w razie potrzeby, sporządzenie wspólnie z osobą uprawnioną planu działania i pomoc w jego realizacji. Nieodpłatne poradnictwo obywatelskie obejmuje w szczególności porady dla osób zadłużonych i porady z zakresu spraw mieszkaniowych oraz zabezpieczenia społecznego, jest zadaniem zleconym Powiatu. Nieodpłatne poradnictwo obywatelskie nie jest tożsame z działalnością prawniczą, a do jego świadczenia nie jest wymagane posiadanie tytułu adwokata albo radcy prawnego. Niezbędne jest ukończenie szkolenia na zasadach określonych w  Ustawie o nieodpłatnej pomocy prawnej. Powiat może powierzyć prowadzenie punktu nieodpłatnej pomocy prawnej i poradnictwa obywatelskiego organizacji pozarządowej prowadzącej działalność pożytku publicznego. Wnioskodawca zawiera umowy o udzielanie nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego i nieodpłatnej mediacji („Umowa o nieodpłatne poradnictwo obywatelskie”) z  organizacjami pozarządowymi, z którymi w celu realizacji zadań zleconych współpracuje Powiat … . Obecnie Wnioskodawca udziela nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego na  podstawie Umowy zawartej ze Stowarzyszeniem … . Nie jest jednak wykluczone, że  umowa będzie kontynuowana w kolejnych latach albo Wnioskodawca zawrze umowę z inną organizacją pozarządową, której Powiat zleci prowadzenie punktu poradnictwa obywatelskiego. Na  podstawie Umowy o świadczenie nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego, Wnioskodawca zobowiązał się lub zobowiąże do świadczenia poradnictwa obywatelskiego osobom uprawnionym w  ramach wyznaczonych dyżurów w punktach nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego oraz  w  miejscu i czasie wyznaczonym w Umowie. Zasady świadczenia nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego są tożsame z zasadami udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej, które określa Ustawa o nieodpłatnej pomocy prawnej. Wynagrodzenie za udzielanie nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego należne Wnioskodawcy jest określone w Umowie o  świadczenie nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego jako ryczałtowe miesięczne wynagrodzenie. Jego wysokość wynika z  zasad określonych w Ustawie o nieodpłatnej pomocy prawnej i jest uzależnione od ilości dni przepracowanych przez Wnioskodawcę w danym miesiącu, a  nie od ilości porad albo innych zadań należących do zakresu nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w danym miesiącu. Podobnie jak  w przypadku nieodpłatnej pomocy prawnej. Wnioskodawca udziela nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego osobiście, osobom uprawnionym, które dokonały odpowiedniego zgłoszenia, w  miejscu i czasie określonym w Umowie o nieodpłatne poradnictwo obywatelskie oraz  za  wynagrodzeniem ustalonym na zasadach określonych w Ustawie o nieodpłatnej pomocy prawnej. Wnioskodawca nie ma tym samym dowolności sposobu wykonania zlecenia, czasu i miejsca oraz możliwości wyboru osób, którym udziela nieodpłatne poradnictwo obywatelskie.

Wnioskodawca zaznacza, że w momencie złożenia rozpatrywanego wniosku o interpretację indywidualną dokumentuje ww. świadczenia poprzez wystawienie faktury VAT na rzecz Powiatu/organizacji pozarządowej. Wnioskodawca uwzględnia VAT należny na ww. fakturach oraz  rozlicza w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Niemniej, w związku ze  specyficznymi zasadami świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej, w szczególności jej osobistym charakterem oraz poradnictwa obywatelskiego Wnioskodawca powziął wątpliwość czy świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej oraz poradnictwa obywatelskiego następuje w ramach prowadzonej przez Wnioskodawcę. Wykonywanie umowy zawartej ze Stowarzyszeniem … (zwanym dalej: „Stowarzyszeniem”) oraz Powiatem … (zwanym dalej: „Powiatem”) następuje poprzez osobiste świadczenie porad prawnych oraz poradnictwa obywatelskiego w trakcie dyżurów odbywających się w lokalizacjach wskazanych w zawartych umowach. Wnioskodawczyni nie będzie ich  wykonywała z innymi osobami, w szczególności współpracownikami. Umowa z Powiatem zawiera zapis, że w przypadku niemożliwości osobistego świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej przez  Radcę prawnego, nieodpłatnej pomocy prawnej udzielać będzie wskazany przez niego zastępca z Listy zastępców radców prawnych stanowiącej załącznik do umowy, o czym Radca prawny poinformuje Zamawiającego z wyprzedzeniem co najmniej jednego dnia przed datą dyżuru. Natomiast umowa ze Stowarzyszeniem zawiera uregulowanie, że w wyjątkowych przypadkach Zleceniobiorca, z którym podpisano harmonogram, wyznacza na swoje miejsce zastępcę, tj. osobę o  porównywalnych kwalifikacjach i spełniającą wymogi ustawy, na okres, w którym nie będzie w  stanie osobiście udzielać świadczeń. O zastępstwo w pierwszej kolejności Zleceniobiorca wnioskuje do zespołu stale obsługującego punkt lub punkty prowadzone przez … na  terenie realizacji zadania publicznego, wg danych przekazanych przez … .

Wynagrodzenie jest wypłacane Wnioskodawcy przez Powiat oraz Stowarzyszenie za osobiste świadczenie usług nieodpłatnych porad prawnych oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego. Poniższe wyjaśnienia są wspólne dla obu zawartych przez Wnioskodawcę umów zlecenia. Wynagrodzenie określone w przedmiotowych umowach jest ustalone przez Powiat i Stowarzyszenie na podstawie przepisów Ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej (zwanej dalej: „Ustawą”) oraz stosownego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, które wskazuje stawkę bazową na dany rok kalendarzowy. Wnioskodawca nie ma wpływu na wysokość wynagrodzenia należnego od Powiatu/Stowarzyszenia ani jego negocjacji, w szczególności wynagrodzenie nie jest zależne od ilości porad udzielonych w trakcie dyżurów, które Wnioskodawczyni odbyła w tracie miesiąca. Łączne wynagrodzenie odpowiada rzeczywistej liczbie odbytych dyżurów nieodpłatnych porad prawnych lub nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego w danym miesiącu. Podstawą wypłaty wynagrodzenia jest każdy zrealizowany w danym miesiącu dyżur, przeprowadzony według harmonogramu punktu świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej i nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego zgodnie z przedstawioną podpisaną ewidencją czasu pracy. W wykonaniu umowy, poza wynagrodzeniem Wnioskodawczyni nie  otrzymuje dodatkowych świadczeń. Wynagrodzenie za świadczenie usług nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie umowy zawartej z Powiatem nie stanowi kategorii przychodów, o których mowa w art. 12 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Wynagrodzenie za świadczenie usług nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego na podstawie umowy zawartej ze Stowarzyszeniem nie stanowi kategorii przychodów, o których mowa w art. 12 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Wynagrodzenie za świadczenie usług nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie umowy zawartej z Powiatem stanowi przychód, o  którym mowa w art. W wyjątkowych przypadkach Zleceniobiorca, z którym podpisano harmonogram, wyznacza na swoje miejsce zastępcę, tj. osobę o porównywalnych kwalifikacjach i  spełniającą wymogi ustawy, na okres w którym nie będzie w stanie osobiście udzielać świadczeń. O  zastępstwo w pierwszej kolejności Zleceniobiorca wnioskuje do zespołu stale obsługującego punkt lub punkty prowadzone przez … na terenie realizacji zadania publicznego, wg danych przekazanych przez … od osób fizycznych. Wynagrodzenie za świadczenie usług nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego na podstawie umowy zawartej ze Stowarzyszeniem stanowi przychód, o którym mowa w art. 13 pkt 8 lit. a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Umowa zawarta ze Stowarzyszeniem nic nie mówi na  temat korzystania z wyposażenia, ale de facto Wnioskodawczyni korzysta na podstawie ww.  umowy z infrastruktury stanowiącej własność Starostwa Powiatowego w …  lub  poszczególnych Gmin, w których zlokalizowane są punkty pomocy. Powyższe wyjaśnienia są  wspólne dla obu zawartych przez Wnioskodawcę umów zlecenia. Wnioskodawca nie ponosi gospodarczego, ekonomicznego ryzyka w związku z wykonywaniem czynności na podstawie umów zawartych zarówno z Powiatem, jak i ze Stowarzyszeniem. Poniższe wyjaśnienia są wspólne dla obu zawartych przez Wnioskodawczynię umów zlecenia. Udzielając pomocy prawnej lub poradnictwa obywatelskiego Wnioskodawca nie ponosi odpowiedzialności za świadczone usługi. Wnioskodawca obsługując osoby zainteresowane pomocą prawną/doradztwem obywatelskim tworzy dla nich m.in. projekty pism, których nie podpisuje własnym imieniem i nazwiskiem. Wypełniając kartę pomocy "A" w części obejmującej punkt i dyżur wyraźnie jest wskazane, iż punkt jest prowadzony przez Stowarzyszenie. Do wykonywania czynności wynikających z umowy zlecenia, Wnioskodawca wykorzystuje lokal i infrastrukturę zapewnioną przez Powiat i organizację wewnętrzną Stowarzyszenia. Kwestię zapewnienia infrastruktury reguluje § 5 ust. 1 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego z dnia 21 grudnia 2018 r. Wykorzystywanie infrastruktury i organizacji wewnętrznej Zlecającego powoduje, że jako zleceniobiorca Wnioskodawca nie ponosi również w tym zakresie ryzyka ekonomicznego. Istotną okolicznością jest także fakt, że Wnioskodawca nie ma wpływu na  wysokość wynagrodzenia ani wysokość stawki za dyżur, która została narzucona przez Powiat/Stowarzyszenie. Umowy zlecenia przewidują bowiem stałe, zryczałtowane wynagrodzenie, niezależnie od liczby osób uprawnionych, które zgłoszą się na dyżur oraz efektu świadczonych usług. Zasady przyznawania wynagrodzenia zostały opisane powyżej. Od osób uprawnionych nie pobiera się  żadnego wynagrodzenia za pomoc, której są beneficjentami. W świetle umowy zleceniobiorca nie może pobierać jakichkolwiek środków pieniężnych od osób obsługiwanych. W rezultacie, skoro umowa przewiduje stałe wynagrodzenie, nie można mówić o ponoszeniu przez Wnioskodawcę ryzyka ekonomicznego. Wnioskodawca nie wyraża i nie będzie wyrażał oświadczeń woli w imieniu i  na rzecz na rzecz Powiatu oraz Stowarzyszenia. Świadcząc usługi objęte przedmiotowymi umowami Wnioskodawca nie działa jako pełnomocnik prowadzący swoją działalność gospodarczą, nie  sporządza, ani nie podpisuje pism. Wnioskodawca nie używa w punkcie swoich pieczątek, szyldu, nie reprezentuje osób korzystających z darmowych porad prawnych przed sądem, nie ma również żadnego wpływu na dobór klientów. Powyższe wyjaśnienia są wspólne dla obu zawartych przez  Wnioskodawczynię umów zlecenia. W umowach zawartych przez Wnioskodawcę nie zostały zawarte postanowienia odnośnie co do odpowiedzialności wobec osób trzecich. Ani umowa zawarta z Powiatem, ani umowa zawarta ze Stowarzyszeniem nie zobowiązuje Wnioskodawcy do zawarcia umowy ubezpieczenia od odpowiedzialności wobec osób trzecich. Jednak z racji wykonywanego zawodu, obowiązkowo podlega on takiemu ubezpieczeniu OC. W związku z powyższym, odpowiedzialność wobec osób trzecich ponoszą podmioty, z którymi Wnioskodawczyni zawarła umowy (odpowiednio Powiat lub Stowarzyszenie). Powyższe wyjaśnienia są wspólne dla obu zawartych przez  Wnioskodawczynię umów zlecenia.

W myśl art. 3 ww. ustawy, nieodpłatna pomoc prawna obejmuje:

• poinformowanie osoby uprawnionej o obowiązującym stanie prawnym oraz przysługujących jej uprawnieniach lub spoczywających na niej obowiązkach, w tym w związku z toczącym się  postępowaniem przygotowawczym, administracyjnym, sądowym lub sądowo-administracyjnym;
• wskazanie osobie uprawnionej sposobu rozwiązania jej problemu prawnego;
• sporządzenie projektu pisma w sprawach, o których mowa w pkt 1 i 2, z wyłączeniem pism procesowych w toczącym się postępowaniu przygotowawczym lub sądowym i pism w  toczącym się postępowaniu sądowo-administracyjnym;
• nieodpłatną mediację;
• sporządzenie projektu pisma o zwolnienie od kosztów sądowych lub ustanowienie pełnomocnika z urzędu w postępowaniu sądowym lub ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego w postępowaniu sądowo-administracyjnym oraz poinformowanie o kosztach postępowania i ryzyku finansowym związanym ze skierowaniem sprawy na drogę sądową.

Wnioskodawca, w ramach umowy zarówno z Powiatem jak i Stowarzyszeniem wykonuje wszystkie powyższe świadczenia. Każdorazowo świadczenia dobrane są do szczególnej sytuacji osoby uprawnionej. W ramach umowy zawartej ze Stowarzyszeniem, Wnioskodawczyni zobowiązana jest  do  osobistego świadczenia za wynagrodzeniem nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego, mediacji, którego zakres świadczeń wynika z art. 3a ww. ustawy i  obejmuje działania dostosowane do indywidualnej sytuacji osoby uprawnionej, zmierzające do  podniesienia świadomości tej osoby o przysługujących jej uprawnieniach lub spoczywających na  niej obowiązkach oraz wsparcia w samodzielnym rozwiązywaniu problemu, w tym, w razie potrzeby, sporządzenie wspólnie z osobą uprawnioną planu działania i pomoc w jego realizacji. Nieodpłatne poradnictwo obywatelskie obejmuje w szczególności porady dla osób zadłużonych i  porady z zakresu spraw mieszkaniowych oraz zabezpieczenia społecznego.

W uzupełnieniu wniosku wskazał Pan, że w ww. wniosku kilkukrotnie omyłkowo użyto sformułowania Wnioskodawczyni zamiast prawidłowego Wnioskodawca. Dodatkowo precyzuje Pan, iż wynagrodzenie za świadczenie usług nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego i mediacji na podstawie umowy zawartej z Powiatem nie stanowi kategorii przychodów, o których mowa w art. 12 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Wynagrodzenie za świadczenie usług nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego i mediacji na podstawie umowy zawartej ze Stowarzyszeniem nie stanowi kategorii przychodów, o których mowa w art. 12 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Wynagrodzenie za świadczenie usług nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego i mediacji na podstawie umowy zawartej z Powiatem stanowi przychód, o którym mowa w art. 13 pkt 8 lit. a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. W wyjątkowych przypadkach Zleceniobiorca, z którym podpisano harmonogram, wyznacza na swoje miejsce zastępcę, tj. osobę o porównywalnych kwalifikacjach i spełniającą wymogi ustawy, na okres w  którym nie będzie w stanie osobiście udzielać świadczeń. O zastępstwo w pierwszej kolejności Zleceniobiorca wnioskuje do zespołu stale obsługującego punkt lub punkty prowadzone przez … na terenie realizacji zadania publicznego, wg danych przekazanych przez … od osób fizycznych. Wynagrodzenie za świadczenie usług nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego i mediacji na podstawie umowy zawartej ze  Stowarzyszeniem stanowi przychód, o którym mowa w art. 13 pkt 8 lit. a. Ponadto uzupełniająco w zakresie mediacji świadczonej zarówno w ramach umowy z Powiatem, jak i Stowarzyszeniem, Wnioskodawca wskazał, że tak samo jak w przypadku nieodpłatnej pomocy prawnej czy  nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego nie ma wpływu na wysokość wynagrodzenia należnego od Powiatu czy Organizacji ani nie ma możliwości jego negocjacji, w szczególności wynagrodzenie nie jest zależne od ilości mediacji, które Wnioskodawca przeprowadził w trakcie miesiąca. Do wykonywania czynności związanych z mediacją Wnioskodawca wykorzystuje infrastrukturę zapewnioną przez Powiat i Stowarzyszenie. Wnioskodawca nie ponosi gospodarczego, ekonomicznego ryzyka w związku z mediacjami świadczonymi na podstawie umów zawartych zarówno z Powiatem, jak i ze Stowarzyszeniem.

Pytanie (ostatecznie przedstawione w uzupełnieniu wniosku)

Czy udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego i  mediacji na zasadach przedstawionych we wniosku o interpretację indywidualną stanowi świadczenie usług w ramach prowadzonej przez Wnioskodawcę działalności gospodarczej, które  podlega opodatkowaniu podatkiem VAT?

Pana stanowisko w sprawie (doprecyzowane w uzupełnieniu wniosku)

W ocenie Wnioskodawcy, świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego na zasadach przedstawionych we wniosku o interpretację indywidualną nie stanowi świadczenia usług w ramach prowadzonej przez Wnioskodawcę działalności gospodarczej, a tym samym nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT.

UZASADNIENIE

Nieodpłatna pomoc prawna jako czynność niepodlegająca opodatkowaniu VAT.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy VAT, opodatkowaniu podlegają m.in. odpłatna dostawa towarów i  odpłatne świadczenie usług.

Jak stanowi art. 8 ust. 1 ustawy VAT, przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7.

Mając na względzie powyższe, opodatkowaniu VAT podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług wykonywane przez podatnika VAT.

W świetle art. 15 ust. 1 ustawy VAT, status podatnika posiadają osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.

Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub  usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w  sposób ciągły dla celów zarobkowych.

W konsekwencji, opodatkowaniu VAT podlegają czynności wykonywane w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.

Jak stanowi natomiast art. 15 ust. 3 ustawy VAT, za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 1, nie uznaje się czynności:

1)z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 12 ust. 1-6 ustawy z dnia 26 lipca 1991  r. o podatku dochodowym od osób fizycznych;

2)z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 13 pkt 2-9 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, jeżeli z tytułu wykonania tych czynności osoby te  są związane ze zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.

Zgodnie natomiast z art. 13 ust. 1 pkt 8 lit. a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2024 r. poz. 226 z późn. zm.), za przychody z działalności wykonywanej osobiście, o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt 2, uważa się m.in. przychody z tytułu wykonywania usług, na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło, uzyskiwane od osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, osoby prawnej i jej jednostki organizacyjnej oraz  jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, z wyjątkiem przychodów uzyskanych na podstawie umów zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej. W konsekwencji, przychody z działalności wykonywanej osobiście to przychody ze  świadczenia usług na podstawie umowy zlecenie, jeżeli nie są uzyskiwane w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej.

Mając na względzie powyższe, zdaniem Wnioskodawcy, przychody z nieodpłatnej pomocy prawnej świadczonej w ramach Umowy o nieodpłatną pomoc prawną powinny być kwalifikowane jako przychody z działalności wykonywanej osobiście, a nie prowadzonej przez Wnioskodawcę działalności gospodarczej, co w konsekwencji, prowadzi do wniosku, że świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej przez Wnioskodawcę nie stanowi czynności podlegającej opodatkowaniu VAT. Należy bowiem podkreślić, że nie każda forma aktywności zawodowej osoby fizycznej wykonującej tzw. wolny zawód jest związana z wykonywaną działalnością gospodarczą, ale jedynie taka, która spełnia przesłanki do uznania za działalność gospodarczą w świetle regulacji VAT. Jak podkreśla się  w  doktrynie prawa, wykonywanie zawodu adwokata albo radcy prawnego cechują różnice w  stosunku do prowadzenia działalności gospodarczej obejmujące m.in. odmienne relacje łączące z  klientami oraz osobiste wykonywanie wolnego zawodu o charakterze intelektualnym (Por. J. Jacyszyn, Przedsiębiorca a wolny zawód, "Rejent" 2003, nr 10. s. 72-75).

W konsekwencji, w celu ustalenia, czy osoba fizyczna wykonująca czynności związane z  wykonywanym przez nią wolnym zawodem prowadzi działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy VAT, należy każdorazowo zbadać, jaki jest kształt wzajemnych relacji, praw i obowiązków podmiotu w stosunku do podmiotu zlecającego te czynności. W szczególności, nie jest możliwe przypisanie wszystkich czynności osób fizycznych do prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Możliwość uznania udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej przez adwokata albo radcę prawnej za świadczenie usług w ramach działalności gospodarczej w istocie wyklucza sam charakter tej instytucji oraz przepisy ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej. Zgodnie bowiem z  art.  5 ust. 1 ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej pomocy prawnej udziela osobiście adwokat lub radca prawny, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach z ich upoważnienia aplikant adwokacki lub aplikant radcowski. Powyższe wskazuje, że udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej stanowi przejaw osobistej działalności profesjonalnej adwokata albo radcy prawnego, a  nie  jego działalności gospodarczej. W tym kontekście należy stwierdzić, że radca prawny udzielając nieodpłatnej pomocy prawnej na rzecz osób uprawnionych w ramach Punktu Nieodpłatnej Pomocy Prawnej działa jako osoba fizyczna posiadająca uprawnienia i kwalifikacje, a nie jako przedsiębiorca prowadzący Kancelarię Radcy Prawnego. Wnioskodawca nie reprezentuje bowiem swojej Kancelarii, nie może również działać na rzecz swojej Kancelarii (np.: poprzez wręczanie wizytówek, itd.). Ponadto, stosunek prawny i faktyczny pomiędzy Wnioskodawcą a Powiatem znacząco odbiega od  stosunku łączącego Wnioskodawcę z Klientami.

W odniesieniu do definicji działalności wykonywanej osobiście w tym przez przedstawicieli, tzw.  wolnych zawodów oraz rozróżnienia pomiędzy działalnością wykonywaną osobiście, a  działalnością gospodarczą, należy zauważyć, że kwestia ta była przedmiotem licznych wyroków Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) oraz krajowych sądów administracyjnych.

W świetle wyroków TSUE, akceptowanych przez orzecznictwo sądów administracyjnych, za  samodzielną działalność gospodarczą nie może być uznana działalność prowadzona przy  wykorzystaniu zasobów innego podmiotu, która nie powoduje ryzyka ekonomicznego po  stronie usługodawcy, nie jest związana z powstaniem odpowiedzialności usługodawcy wobec  osób trzecich za szkody wyrządzone w związku z prowadzoną działalnością oraz jest związana  z podporządkowaniem osoby wykonującej taką działalność (wyrok TSUE z 15 grudnia 1987  r., C-235/85, Komisja Wspólnot Europejskich v Królestwo Niderlandów, EU:C:1987:161, dalej: wyrok C-235/85, Komisja, oraz wyrok TSUE z 25 lipca 1991 r., C-202/90, Ayuntamiento de Sevilla v. Recaudadores de Tributos de las Zonas primera y segunda, EU:C: 1991:332, dalej: wyrok C-202/90. Ayuntamiento).

Mając na względzie wskazane powyżej orzecznictwo TSUE oraz przesłanki prowadzonej działalności gospodarczej określone w ustawie VAT należy uznać, że świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie umowy zawartej z Powiatem nie spełnia przesłanek działalności gospodarczej. Wnioskodawca wykonuje czynności nieodpłatnej pomocy prawnej w ramach dyżurów w Punkcie Nieodpłatnej Pomocy Prawnej. Nie ma swobody miejsca i czasu świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej, a zasady określa Umowa o nieodpłatną pomoc prawną zawarta z Powiatem. Jeżeli z różnych przyczyn nie może wykonać zadań w trakcie dyżuru, musi zapewnić zastępstwo, nie może w  szczególności zmienić dnia albo godzin dyżuru, lub wyznaczyć dyżur w miejscu przez niego wyznaczonym (np.: w siedzibie prowadzonej Kancelarii). Wnioskodawca (w przeciwieństwie do usług świadczonych na rzecz Klientów) nie ma swobody wyboru osób, na rzecz których świadczy pomoc prawną. Nieodpłatna pomoc prawna jest bowiem świadczona na rzecz osób uprawnionych, które zgłosiły się do Punktu Nieodpłatnej Pomocy Prawnej. W wyjątkowych sytuacjach wynikających m.in.  z konfliktu interesów Wnioskodawca może odmówić nieodpłatnej pomocy prawnej, ale  jest  zobowiązany do wskazania osobie uprawnionej innego Punktu Nieodpłatnej Pomocy Prawnej na terytorium Powiatu. Wnioskodawca nie wykorzystuje zasobów należących do Kancelarii do świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej. Co do zasady, wszystkie niezbędne zasoby powinien dostarczyć Wnioskodawcy Powiat, a Wnioskodawca wykorzystuje zasoby Powiatu zgromadzone w  Punkcie Nieodpłatnej Pomocy Prawnej. Wnioskodawca wykorzystuje własne zasoby jedynie w  takim zakresie, w jakim wykorzystują własne zasoby pracownicy i zleceniobiorcy (np.: samochód prywatny w celu dojazdu do Punktu Nieodpłatnej Pomocy Prawnej). Mając powyższe na względzie, Wnioskodawca nie ponosi ryzyka ekonomicznego ani gospodarczego udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej w ramach umowy zawartej z Powiatem. Wynagrodzenie Wnioskodawcy jest z góry określone (uzależnione m.in. od obowiązujących stawek oraz ilości dyżurów). Wnioskodawca nie  ma  możliwości negocjowania wynagrodzenia, a wynagrodzenie nie jest rezultatem ilości porad udzielonych w trakcie dyżurów. W odniesieniu do relacji pomiędzy Powiatem a Wnioskodawcą należy wskazać, że nie ma ona charakteru współpracy opartej na woli wyrażonej przez strony oraz  równorzędności pomiędzy Wnioskodawcą a Powiatem. Wnioskodawca nie ma możliwości kształtowania zasad współpracy z Powiatem na takich zasadach, na jakich kształtuje zasady świadczenia usług na rzecz Klientów. Z drugiej strony, Powiat zawierając Umowę również nie  ma  swobody ustalania warunków współpracy, ale jest związany przepisami ustawy o  nieodpłatnej pomocy prawnej. Umowa o świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej zawarta przez  Wnioskodawcę ze Stowarzyszeniem … została określona jako umowa o  wykonywanie świadczeń. Niezależnie jednak od powyższego, o charakterze umowy świadczy jej cel oraz postanowienia, a  także wola stron, a nie nazwa. Zastosowanie do Umowy o nieodpłatnej pomocy prawnej znajdą przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące umowy zlecenia.

Wobec powyższego, czynności nieodpłatnej pomocy prawnej wykonywane przez Wnioskodawcę nie  są wykonywane w ramach jego działalności gospodarczej, ale działalności wykonywanej osobiście, a tym samym nie podlegają opodatkowaniu VAT.

Wnioskodawca wskazuje, że ww. stanowisko było potwierdzane przez Dyrektora KIS w licznych interpretacjach indywidualnych, przykładowo:

• w interpretacji indywidualnej z 5 maja 2024 r., o sygn. 0112-KDIL1-3.4012.66.2023.2.AKS,
• w interpretacji indywidualnej z 10 sierpnia 2024 r., o sygn. 0114-KDIP4-2.4012.401.2023.1.MC,
• w interpretacji indywidualnej z 16 kwietnia 2024 r. o sygn. 0112-KDIL1- 1.4012.80.2024.2.HW.

Nieodpłatne poradnictwo obywatelskie jako czynność niepodlegająca opodatkowaniu VAT. W ocenie Wnioskodawcy, przychody z tytułu udzielania nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego uzyskiwane przez Wnioskodawcę stanowią przychody ze świadczenia usług na podstawie umowy zlecenia, nie uzyskiwane w ramach działalności gospodarczej, a tym samym powinny być kwalifikowane jako przychody z działalności wykonywanej osobiście na podstawie art. 13 ust. 1 pkt 8 lit. a ustawy PIT. W konsekwencji, nie stanowią czynności podlegających opodatkowaniu VAT.

Wnioskodawca podkreśla, że uzasadnienie do pytania nr 1 jest adekwatne również w przypadku poradnictwa obywatelskiego. Udzielanie poradnictwa obywatelskiego stanowi osobistą działalność osoby fizycznej, która posiada wiedzę, kwalifikacje oraz doświadczenie niezbędne do prawidłowego i  rzetelnego wykonania zadań należących do zakresu poradnictwa obywatelskiego (m.in. mediacji). W swojej istocie nie może być uznana za przejaw prowadzenia działalności gospodarczej. Dodatkowo, udzielanie poradnictwa obywatelskiego nie jest związane z prowadzeniem profesjonalnej działalności prawniczej. Należy bowiem wskazać, że poradnictwo obywatelskie może być udzielane przez osoby fizyczne, które ukończyły odpowiednie szkolenie, a nie wyłącznie przez adwokatów i radców prawnych (chociaż powiaty najczęściej powierzają takie zadania prawnikom, których wiedza i umiejętności zostały potwierdzone złożeniem odpowiedniego egzaminu). Podobnie jak w przypadku świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej, udzielanie nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego na podstawie umowy zawartej z powiatem nie nosi znamion działalności gospodarczej. Wnioskodawca nie ma bowiem samodzielności w zakresie udzielania poradnictwa, udziela go osobom uprawnionym w ramach punktu poradnictwa obywatelskiego, w czasie i miejscu określonym w umowie, nie wykorzystuje do świadczenia poradnictwa własnych zasobów, ale zasoby należące do organizacji pozarządowej, nie ponosi odpowiedzialności ani ryzyka związanego z  udzielanymi poradami, a jego wynagrodzenie jest ustalone na zasadach określonych w ustawie o  nieodpłatnej pomocy prawnej i niezależne od ilości porad udzielonych w miesiącu.

Mając powyższe na względzie, należy stwierdzić, że udzielanie nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego nie jest wykonywane przez Wnioskodawcę w ramach działalności gospodarczej, a  tym samym nie podlega opodatkowaniu VAT.

Powyższy wniosek był potwierdzony w interpretacjach indywidualnych wydawanych przez Dyrektora KIS, m.in.:

• interpretacja indywidualna z dnia 20 kwietnia 2023 r. o sygn. 0111-KDIB3-1.4012.111.2023.2.10,
• interpretacja indywidualna z dnia 16 kwietnia 2024 r. o sygn. 0112-KDIL1-1.4012.80.2024.2.HW.

W uzupełnieniu wniosku wskazał Pan, że w ocenie Wnioskodawcy, świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego i mediacji na podstawie umowy zawartej zarówno z Powiatem, jak i Stowarzyszeniem, na zasadach przedstawionych we wniosku o  interpretację indywidualną nie stanowi świadczenia usług w ramach prowadzonej przez  Wnioskodawcę działalności gospodarczej, a tym samym nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT.

Ocena stanowiska

Stanowisko, które przedstawił Pan we wniosku, jest prawidłowe.

Uzasadnienie interpretacji indywidualnej

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t. j. Dz. U. z 2024 poz. 361 ze zm.), zwanej dalej „ustawą”:

W myśl art. 7 ust. 1 ustawy:

W świetle art. 8 ust. 1 ustawy:

Pojęcie świadczenia usług ma bardzo szeroki zakres. Przez świadczenie należy rozumieć każde zachowanie, na które składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś na rzecz innej osoby), jak i zaniechanie, powstrzymanie się od działania (nieczynienie bądź też tolerowanie). Przy ocenie charakteru świadczenia jako usługi należy mieć na względzie, że ustawa zalicza do grona usług każde świadczenie, które nie jest dostawą w myśl art. 7 ustawy. Należy jednak zaznaczyć, że usługą będzie tylko takie świadczenie, w przypadku którego istnieje bezpośredni konsument, odbiorca świadczenia odnoszący korzyść o charakterze majątkowym.

W związku z powyższym, czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest  w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności, przy czym związek pomiędzy otrzymywaną płatnością a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można powiedzieć, że płatność następuje w zamian za to świadczenie.

Aby dana czynność stanowiąca świadczenie usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy, była opodatkowana podatkiem od towarów i usług, musi być wykonana przez podmiot, który w związku z  jej wykonaniem jest podatnikiem podatku od towarów i usług.

W oparciu o art. 15 ust. 1 ustawy:

Stosownie do art. 15 ust. 2 ustawy:

Według art. 15 ust. 3 ustawy:

Na mocy art. 13 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2025 r. poz. 163):