Interpretacja indywidualna – stanowisko prawidłowe

Szanowna Pani,

stwierdzam, że Pani stanowisko w sprawie oceny skutków podatkowych opisanego zdarzenia przyszłego w podatku od towarów i usług jest prawidłowe.

Zakres wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej

3 stycznia 2025 r. wpłynął Pani wniosek z 30 grudnia 2024 r. o wydanie interpretacji indywidualnej, który dotyczy:

-niepodlegania opodatkowaniu podatkiem VAT świadczenia usług udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej,

-udokumentowania ww. czynności notą księgową.

Treść wniosku jest następująca:

Opis zdarzenia przyszłego

Wnioskodawczyni jest adwokatem, wpisanym na listę adwokatów prowadzoną przez Okręgową Izbę Adwokacką. Wnioskodawczyni prowadzi od 2011 r. jednoosobową działalność gospodarczą pod firmą Kancelaria Adwokacka, której przedmiotem jest działalność prawnicza.

Wnioskodawczyni w ramach działalności gospodarczej świadczy usługi prawnicze na rzecz osób fizycznych, nieprowadzących działalności gospodarczej oraz przedsiębiorców (osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą oraz jednostek organizacyjnych, w tym osób prawnych), dalej jako: Klienci, w zakresie, w jakim działalność adwokata została uregulowana w odrębnych przepisach prawa m.in. w ustawie z dnia 26 maja 1982 r. o adwokaturze (t. j.: Dz. U. z 2024 r. poz. 1564). Ponadto, Wnioskodawczyni posiada uprawnienia mediatora i jest wpisana na stałą listę mediatorów przy Sądzie Okręgowym.

Działalność Wnioskodawczyni obejmuje udzielanie porad prawnych, przeprowadzanie mediacji, sporządzanie opinii prawnych, opracowywanie projektów pism procesowych i aktów prawnych oraz reprezentowanie Klientów przed sądami oraz innymi organami, np. administracji publicznej, samorządowej. W związku ze świadczeniem usług prawniczych w ramach prowadzonej Kancelarii  Adwokackiej Wnioskodawczyni zarejestrowała działalność gospodarczą wpisaną do CEiDG, jako działalność prawniczą - kod PKD 69.10.Z. - usługi prawne.

Wnioskodawczyni jest czynnym podatnikiem podatku VAT, w konsekwencji usługi świadczone na rzecz Klientów dokumentuje, w zależności od statusu Klienta, poprzez wystawienie faktury VAT albo paragonu z kasy fiskalnej.

W ramach praktyki adwokackiej Wnioskodawczyni świadczy nieodpłatną pomoc prawną oraz przeprowadza nieodpłatną mediację określonych w ustawie z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej (t. j.: Dz. U. z 2024 r. poz. 1534 z późn. zm.), dalej jako: ustawa o nieodpłatnej pomocy prawnej.

Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, zapewnienie osobom uprawnionym nieodpłatnej pomocy prawnej należy do zadań zleconych Powiatu, realizowanych przez Powiat samodzielnie albo w porozumieniu z gminami.

Powiat realizuje powyższe zadanie zlecone, poprzez zawieranie umów o świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej z adwokatami i radcami prawnymi wskazanymi przez odpowiednie izby adwokackie i radcowskie oraz z organizacjami pożytku publicznego, t.j.: stowarzyszeniami, fundacjami, które wyłaniane są co roku na skutek przeprowadzonego konkursu przez powiat. Wyłonione na skutek konkursu organizacje pożytku publicznego zawierają umowy o świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej z konkretnymi prawnikami, tj. adwokatami i radcami prawnymi.

Zgodnie z ustawą o nieodpłatnej pomocy prawnej, Powiat powierza połowę punktów do prowadzenia adwokatom i radcom prawnym z przeznaczeniem na udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej, a połowę organizacji pozarządowej prowadzącej działalność pożytku publicznego, zwanej dalej „organizacją pozarządową”, z przeznaczeniem na udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej lub świadczenie nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego.

Organizację pozarządową wyłania się corocznie w otwartym konkursie ofert, o którym mowa w ustawie z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1491, 1761), przeprowadzanym jednocześnie na powierzenie prowadzenia punktów przeznaczonych na udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej lub świadczenie nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego. Organizacja pozarządowa zapewnia udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej lub świadczenie nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego na podstawie umowy zawartej z powiatem.

Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2024 r., poz. 1534 z późn. zm.), nieodpłatna pomoc prawna i nieodpłatne poradnictwo obywatelskie przysługują osobie uprawnionej, która nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej, w tym osobie fizycznej prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą niezatrudniającej innych osób w ciągu ostatniego roku. Osoba uprawniona, przed uzyskaniem nieodpłatnej pomocy prawnej, składa pisemne oświadczenie, że nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej. Osoba korzystająca z nieodpłatnej pomocy prawnej w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej dodatkowo składa oświadczenie o niezatrudnianiu innych osób w ciągu ostatniego roku. Oświadczenie składa się prawnikowi udzielającemu nieodpłatną pomoc prawną.

Powiaty wykonują zadania związane z zapewnieniem nieodpłatnej pomocy prawnej, poprzez utworzenie i organizację Punktów Nieodpłatnej Pomocy Prawnej. Punkt Nieodpłatnej Pomocy Prawnej jest jednostką organizacyjną, w ramach której osoby uprawnione do nieodpłatnej pomocy prawnej mają możliwość konsultacji istotnych dla nich kwestii prawnych z prawnikiem, co do zasady, adwokatem albo radcą prawnym oraz przeprowadzenia nieodpłatnej mediacji.

Do obowiązków Powiatu należy prowadzenie Punktu Nieodpłatnej Pomocy Prawnej, w tym m.in. zapewnienie lokalu, w którym odbywają się konsultacje oraz jego wyposażenie i udostępnienie bazy aktów prawniczych, jak również dokonanie wyboru prawników, zlecenie im wykonywania nieodpłatnej pomocy prawnej oraz zawarcie odpowiednich umów. Zasady udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej m.in. liczbę adwokatów i radców prawnych, którzy będą udzielać nieodpłatnej pomocy prawnej, zasady wynagradzania oraz zasady wykorzystywania urządzeń technicznych w Punkcie Nieodpłatnej Pomocy Prawnej, Powiat ma obowiązek ustalić z okręgową izbą adwokacką oraz okręgową izbą radców prawnych.

Wnioskodawczyni zawarła z Powiatem umowę o świadczenie usług nieodpłatnej pomocy prawnej (dalej: Umowa o nieodpłatną pomoc prawną) na rok 2025. Zgodnie z Umową o nieodpłatną pomoc prawną, Wnioskodawczyni działając w charakterze adwokata zobowiąże się jako Zleceniobiorca do osobistego świadczenia za wynagrodzeniem należnym od Powiatu nieodpłatnej pomocy prawnej osobom uprawnionym w Punkcie Nieodpłatnej Pomocy Prawnej prowadzonym przez Powiat.

Dodatkowo, w Umowie zostanie określone miejsce i czas udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej (tj. adres Punktu Nieodpłatnej Pomocy Prawnej i czas dyżurów Wnioskodawczyni), kwota miesięcznego wynagrodzenia za udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej, a także zasady wyznaczania zastępstwa w odniesieniu do dyżurów wyznaczonych przez Powiat. Podobną umowę na świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej Wnioskodawczyni zawarła ze Stowarzyszeniem Obywatelskiej Pomocy Prawnej (dalej: Stowarzyszenie) na obsługę Punktu Nieodpłatnej Pomocy Prawnej (dalej łącznie jako: Umowa o nieodpłatną pomoc prawną). Wskazane Stowarzyszenie zostało wyłonione na skutek przeprowadzonego konkursu przez powiat.

Obydwie umowy zostały zawarte na czas określony na rok 2025. Nie jest wykluczone, że w przyszłości umowy na tych samych zasadach będą kontynuowane albo Wnioskodawczyni zawrze umowę z inną organizacją pozarządową, której Powiat zleci prowadzenie punktu nieodpłatnej pomocy prawnej.

W trakcie dyżurów w Punkcie Nieodpłatnej Pomocy Prawnej, Wnioskodawczyni udziela porad prawnych osobom fizycznym (w tym osobom fizycznym prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą niezatrudniającym innych osób w ciągu ostatniego roku), które wykazały, że spełniają warunki do uzyskania nieodpłatnej pomocy prawnej oraz dokonały zgłoszenia telefonicznego w sposób określony przez Powiat według kolejności zgłoszeń.

Każdy przypadek udzielenia nieodpłatnej pomocy prawnej dokumentuje się w karcie nieodpłatnej pomocy prawnej, zwanej dalej „kartą pomocy”, przez podanie w szczególności informacji dotyczących zgłoszonej sprawy i udzielonej pomocy, dziedziny prawa, której dotyczyła ta pomoc, kategorii sprawy, formy udzielonej pomocy, czasu poświęconego na jej udzielenie i liczby wizyt osoby uprawnionej w tej samej sprawie, ogólnych informacji o osobie uprawnionej dotyczących w szczególności wieku, płci, wykształcenia, dochodu, gospodarstwa domowego i miejsca zamieszkania oraz danych dotyczących punktu, osoby udzielającej pomocy i daty jej udzielenia. Karta pomocy zawiera część obejmującą opinię osoby uprawnionej o udzielonej pomocy. Wypełnienie przez osobę uprawnioną tej części karty pomocy, w tym podanie numeru telefonu w celu zasięgnięcia dalszej opinii, jest uzależnione od zgody osoby uprawnionej. W karcie pomocy nie podaje się danych osobowych osoby uprawnionej, które mogą bezsprzecznie identyfikować osobę. Wnioskodawczyni w ramach realizowanej umowy zobowiązana jest do wypełniania kart pomocy w systemie teleinformatycznym prowadzonym przez Ministerstwo Sprawiedliwości po uprzednim zalogowaniu.

Wykonywanie umowy zawartej ze Stowarzyszeniem oraz Powiatem (zwanym dalej: „Powiatem”) następuje poprzez osobiste świadczenie porad prawnych, osobistej pomocy w sporządzaniu pism procesowych oraz przeprowadzaniu mediacji w trakcie dyżurów odbywających się w określonym przedziale czasowym zgodnie z harmonogramem i określonej lokalizacji punktu nieodpłatnej pomocy prawnej, wskazanych w zawartych Umowach o świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej.

Zgodnie z treścią umowy z Powiatem Wnioskodawczyni będzie udzielała pomocy prawnej w poniedziałki, wtorki i co drugą środę w godz. od 8.00 do 12.00. Na żądanie Starosty czas trwania dyżuru może zostać wydłużony do co najmniej 5h dziennie w przypadku, o którym mowa w art. 8 ust. 6 ustawy, w ramach wynagrodzenia ustalonego w umowie.

Wnioskodawczyni będzie świadczyła pomocy prawnej samodzielnie i osobiście bez udziału innych osób, w szczególności współpracowników.

Umowa z Powiatem oraz ze Stowarzyszeniem zawiera zapis, że w przypadku, gdy Zleceniobiorca nie będzie mógł w danym dniu i godzinach świadczyć pomocy prawnej osobiście z powodu zaistnienia szczególnych okoliczności (choroba, ważne zdarzenie losowe), obowiązany jest do wyznaczenia zastępcy.

Umowa z Powiatem wskazuje, iż w przypadku niemożności świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej Zleceniobiorca zobowiązuje się zapewnić zastępstwo spośród adwokatów wyznaczonych przez Okręgową Radę Adwokacką.

Umowa ze Stowarzyszeniem zawiera uregulowanie, że w razie niemożliwości osobistego świadczenia pomocy prawnej przez Zleceniobiorcę, Zleceniobiorca może polecić wykonanie przedmiotu niniejszej umowy innej osobie, która posiada odpowiednie kwalifikacje do danego rodzaju dyżuru, tj. uprawnienia do wykonywania zawodu radcy prawnego lub adwokata, zgodnie z wymogami art. 5 ustawy i z którą Stowarzyszenie ma podpisaną umowę na udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej. Zleceniobiorca zobowiązany jest w takim wypadku do powiadomienia Powiatu i Stowarzyszenia w formie pisemnej lub meilowej o tych okolicznościach ze wskazaniem osoby, która w zastępstwie świadczyć będzie nieodpłatną pomoc prawną, jej kwalifikacjach i okresie zastępstwa.

Wnioskodawczyni w powyższych sytuacjach losowych niemożności świadczenia pomocy prawnej nie może zmienić godzin i dni świadczenia pomocy prawnej na takie, które by jej pasowały ponieważ nie ma wpływu na harmonogram pracy opracowany przez Powiat.

Wynagrodzenie określone w Umowie o nieodpłatną pomoc prawną jest ustalone przez Powiat i Stowarzyszenie, na podstawie przepisów Ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz stosownego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości.

Wynagrodzenie jest wypłacane Wnioskodawczyni przez Powiat oraz Stowarzyszenie za osobiste świadczenie usług nieodpłatnych porad prawnych. Poniższe wskazania są wspólne dla obu zawartych przez Wnioskodawczynię umów zlecenia.

Wynagrodzenie określone w przedmiotowych umowach jest ustalone przez Powiat i Stowarzyszenie na podstawie przepisów Ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz stosownego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, które wskazuje stawkę bazową na dany rok kalendarzowy, np. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 sierpnia 2024 r. w sprawie wysokości kwoty bazowej na 2025 rok (Dz U. 2024.1324). Wnioskodawczyni nie ma wpływu na wysokość wynagrodzenia należnego od Powiatu/Stowarzyszenia ani jego negocjacji, w szczególności wynagrodzenie nie jest zależne od ilości porad udzielonych w trakcie dyżurów, które Wnioskodawczyni odbyła w tracie miesiąca. Łączne wynagrodzenie odpowiada rzeczywistej liczbie odbytych dyżurów nieodpłatnych porad prawnych w danym miesiącu. Podstawą wypłaty wynagrodzenia jest każdy zrealizowany w danym miesiącu dyżur, przeprowadzony według harmonogramu punktu świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej zgodnie z przedstawioną podpisaną ewidencją czasu pracy. W wykonaniu umowy, poza wynagrodzeniem, Wnioskodawczyni nie otrzymuje dodatkowych świadczeń.

Ponadto, wynagrodzenie za świadczenie usług nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie umowy zawartej z Powiatem nie stanowi kategorii przychodów, o których mowa w art. 12 ust. 1-6 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t. j. Dz. U. Z 2024 r., poz. 226, 232, 854, 858, 859, 863, 1572, 1585, 1593, 1615, 1635). Wynagrodzenie za świadczenie usług nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie umowy zawartej ze Stowarzyszeniem nie stanowi kategorii przychodów, o których mowa w art. 12 ust. 1-6 ww. ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Natomiast wynagrodzenie za świadczenie usług nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie umowy zawartej z Powiatem stanowi przychód, o którym mowa w art. 13 pkt 8 lit. a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t. j. Dz. U. Z 2024 r., poz. 226, 232, 854, 858, 859, 863, 1572, 1585, 1593, 1615, 1635). Wynagrodzenie za świadczenie usług nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie umowy zawartej ze Stowarzyszeniem stanowi również przychód, o którym mowa w art. 13 pkt 8 lit. a ww. ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych - t.j. przychód z tytułu wykonywania usług na podstawie umowy zlecenia uzyskiwane od osoby prawnej.

Wnioskodawczyni zgodnie z treścią obydwu umów o świadczenie pomocy prawnej z Powiatem, jak i ze Stowarzyszeniem jest zleceniobiorcą, który wyraża oświadczenia woli w imieniu i na rzecz Powiatu i Stowarzyszenia świadcząc pomoc prawna na rzecz uprawnionych osób.

Wnioskodawczyni w przedmiotowych umowach zobowiązuje się do świadczenia usług w lokalu położonym na terenie Powiatu. Zgodnie z zapisami umowy zawartej z Powiatem lokale te wyposażone są w: meble biurowe (biurko, krzesła), zamykane na klucz szafy do przechowywania dokumentów, niezbędne urządzenia techniczne (urządzenie wielofunkcyjne - drukarka i skaner oraz komputer - laptop) oraz dostęp do sieci energetycznej, telefonicznej i teleinformatycznej, zapewniające dostęp do nieodpłatnej powszechnie dostępnej bazy aktów prawnych. Ponadto Zleceniodawca wyposaża lokale w podstawowe materiały biurowe oraz tusz (toner) do drukarki lub kserokopiarki. Umowa zawarta ze Stowarzyszeniem nic nie mówi na temat korzystania z wyposażenia, ale de facto Wnioskodawczyni korzysta na podstawie ww. umowy z infrastruktury stanowiącej własność Starostwa Powiatowego, w których zlokalizowany jest punkt pomocy. Wnioskodawczyni korzysta jedynie wyjątkowo z własnego laptopa, jednak nie wynika to z konieczności zapewnienia tego sprzętu we własnym zakresie, ale wygody i własnych chęci Wnioskodawczyni.

Wnioskodawczyni nie ponosi gospodarczego, ekonomicznego ryzyka w związku z wykonywaniem czynności na podstawie umów zawartych zarówno z Powiatem, jak i ze Stowarzyszeniem. Poniższe wyjaśnienia tej kwestii są wspólne dla obu zawartych przez Wnioskodawczynię umów zlecenia. Udzielając pomocy prawnej Wnioskodawczyni nie ponosi odpowiedzialności za świadczone usługi. Wnioskodawczyni obsługując osoby zainteresowane pomocą prawną tworzy dla nich m.in. projekty pism, których nie podpisuje własnym imieniem i nazwiskiem. Wypełniając kartę pomocy "A" w części obejmującej punkt i dyżur wyraźnie jest wskazane, iż punkt jest prowadzony przez Stowarzyszenie. Do wykonywania czynności wynikających z umowy zlecenia Wnioskodawczyni wykorzystuje lokal i infrastrukturę zapewnioną przez Powiat. Kwestię zapewnienia infrastruktury reguluje § 5 ust. 1 pkt 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego z dnia 21 grudnia 2018 r. (Dz. U. Z 2018 r. poz. 2492). Wykorzystywanie infrastruktury i organizacji wewnętrznej Zlecającego powoduje, że jako zleceniobiorca Wnioskodawczyni nie ponosi również w tym zakresie ryzyka ekonomicznego. Istotną okolicznością jest także fakt, że Wnioskodawczyni nie ma wpływu na wysokość wynagrodzenia ani wysokość stawki za dyżur, która została narzucona przez Powiat/Stowarzyszenie. Umowy zlecenia przewidują bowiem stałe, zryczałtowane wynagrodzenie, niezależnie od liczby osób uprawnionych, które zgłoszą się na dyżur oraz efektu świadczonych usług. Zasady przyznawania wynagrodzenia zostały opisane powyżej. Od osób uprawnionych nie pobiera się żadnego wynagrodzenia za pomoc, której są beneficjentami. W świetle umowy zleceniobiorca nie może pobierać jakichkolwiek środków pieniężnych od osób obsługiwanych. W rezultacie, skoro umowa przewiduje stałe wynagrodzenie, nie można mówić o ponoszeniu przez Wnioskodawczynię ryzyka ekonomicznego.

Powyższe umowy Wnioskodawczyni podpisała jako osoba prowadząca kancelarię adwokacką. Jednak świadcząc usługi objęte przedmiotowymi umowami Wnioskodawczyni nie działa jako pełnomocnik prowadzący swoją działalność gospodarczą w ramach kancelarii, nie sporządza, ani nie podpisuje pism. Wnioskodawczyni nie używa w punkcie swoich pieczątek, szyldu, nie reprezentuje osób korzystających z darmowych porad prawnych przed sądem, nie ma również żadnego wpływu na dobór klientów. Powyższe wyjaśnienia są wspólne dla obu zawartych przez Wnioskodawczynię umów zlecenia.

W umowach zawartych przez Wnioskodawczynię nie zostały zawarte postanowienia odnośnie co do odpowiedzialności wobec osób trzecich. Ani umowa zawarta z Powiatem, ani umowa zawarta ze Stowarzyszeniem nie zobowiązuje Wnioskodawczyni do zawarcia umowy ubezpieczenia od odpowiedzialności wobec osób trzecich. Jednak z racji wykonywanego zawodu, obowiązkowo podlega ona takiemu ubezpieczeniu OC. W związku z powyższym odpowiedzialność wobec osób trzecich ponoszą podmioty, z którymi Wnioskodawczyni zawarła umowy (odpowiednio Powiat lub Stowarzyszenie). Powyższe wyjaśnienia są wspólne dla obu zawartych przez Wnioskodawczynię umów zlecenia.

Na podstawie art. 3 ww. ustawy, nieodpłatna pomoc prawna obejmuje:

·poinformowanie osoby uprawnionej o obowiązującym stanie prawnym oraz przysługujących jej uprawnieniach lub spoczywających na niej obowiązkach, w tym w związku z toczącym się postępowaniem przygotowawczym, administracyjnym, sądowym lub sądowo-administracyjnym, wskazanie osobie uprawnionej sposobu rozwiązania jej problemu prawnego,

·sporządzenie projektu pisma w sprawach, o których mowa w pkt 1 i 2, z wyłączeniem pism procesowych w toczącym się postępowaniu przygotowawczym lub sądowym i pism w toczącym się postępowaniu sądowo-administracyjnym,

·nieodpłatną mediację,

·sporządzenie projektu pisma o zwolnienie od kosztów sądowych lub ustanowienie pełnomocnika z urzędu w postępowaniu sądowym lub ustanowienie adwokata, radcy prawnego, doradcy podatkowego lub rzecznika patentowego w postępowaniu sądowo-administracyjnym oraz poinformowanie o kosztach postępowania i ryzyku finansowym związanym ze skierowaniem sprawy na drogę sądową.

Wnioskodawczyni, w ramach umowy zarówno z Powiatem, jak i Stowarzyszeniem wykonuje wszystkie powyższe świadczenia. Każdorazowo świadczenia dobrane są do szczególnej sytuacji osoby uprawnionej.

Wnioskodawczyni nie działa w ramach umów o świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej jako podmiot prowadzący swoją działalność gospodarczą, lecz jako osoba fizyczna pozostająca w dyspozycji Powiatu oraz Stowarzyszenia. Faktem jest, że stan faktyczny dotyczy Wnioskodawczyni świadczącej usługi w ramach umowy w lokalu Powiatu i nie działa pod szyldem swojej kancelarii, tak jak to ma miejsce przy działalności - lecz jako prawnik - osoba fizyczna. Ludzie przychodzą do Wnioskodawczyni jak do osoby fizycznej, której często nawet nie znają z imienia i nazwiska. Wnioskodawczyni nie ma na nic wpływu, tak jak to jest przy swojej działalności gospodarczej. Wszystkie elementy usługi zostały narzucone w umowach - lokal, sprzęt, usytuowanie punktu, godziny pracy, dzień dyżuru, wynagrodzenie, klientów. Poza tym, Wnioskodawca nie może przyjmować od osób uprawnionych żadnych korzyści materialnych za udzielenie świadczeń ani udzielać informacji czy dostarczać wizytówek dotyczących jakichkolwiek odpłatnych świadczeń swoich w ramach działalności gospodarczej ani innych osób. W punkcie Wnioskodawczyni nie używa  swojego szyldu, pieczątki, nie podpisuje sporządzanych projektów pism, nie reprezentuje klientów przed sądem. Wnioskodawca nie wykonuje zatem typowych czynności, które wykonuje w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.

Wnioskodawczyni zaznacza, że w momencie złożenia ww. wniosku o interpretację indywidualną dokumentuje ww. świadczenia poprzez wystawienie faktury VAT na rzecz Powiatu/organizacji pozarządowej. Wnioskodawczyni uwzględnia VAT należny na ww. fakturach oraz rozlicza w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Niemniej, w związku ze specyficznymi zasadami świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej, w szczególności jej osobistym charakterem, Wnioskodawczyni powzięła wątpliwość, czy świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej następuje w ramach prowadzonej przez Wnioskodawczynię działalności.

Pytania

1.Czy udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej w ramach umów na zasadach przedstawionych we wniosku o interpretację indywidualną stanowi świadczenie usług w ramach prowadzonej przez Wnioskodawczynię działalności gospodarczej, które podlega opodatkowaniu podatkiem VAT?

2.Czy w odniesieniu do czynności opisanych w pkt 1 Wnioskodawczyni, z tytułu wykonania czynności niepodlegających opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, winna wystawić faktury VAT, czy też powinna wystawić notę księgową?

Pani stanowisko w sprawie

W ocenie Wnioskodawczyni, świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej na zasadach przedstawionych we wniosku o interpretację indywidualną nie stanowi świadczenia usług w ramach prowadzonej przez Wnioskodawczynię działalności gospodarczej, a tym samym nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług VAT. W związku z powyższym Wnioskodawczyni nie powinna dokumentować przychodów ze świadczonej pomocy prawnej w postaci faktur VAT, ale w postaci not księgowych.

UZASADNIENIE STANOWISKA

Nieodpłatna pomoc prawna jako czynność niepodlegająca opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. 2004 r., nr 54, poz. 535), opodatkowaniu podlegają m.in. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług.

Jak stanowi art. 8 ust. 1 ww. ustawy o podatku od towarów i usług, przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7.

Mając na względzie powyższe, opodatkowaniu VAT podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług wykonywane przez podatnika VAT.

W świetle art. 15 ust. 1 ww. ustawy o podatku od towarów i usług, status podatnika posiadają osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych. W konsekwencji, opodatkowaniu VAT podlegają czynności wykonywane w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.

Jak stanowi natomiast art. 15 ust. 3 ustawy o podatku od towarów i usług, za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 1, nie uznaje się czynności:

1)z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 12 ust. 1-6 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych;

2)z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 13 pkt 2-9 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, jeżeli z tytułu wykonania tych czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.

Zgodnie natomiast z art. 13 ust. 1 pkt 8 lit. a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2024 r. poz. 226 z późn. zm.), za przychody z działalności wykonywanej osobiście, o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt 2, uważa się m.in. przychody z tytułu wykonywania usług, na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło, uzyskiwane od osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, osoby prawnej i jej jednostki organizacyjnej oraz jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, z wyjątkiem przychodów uzyskanych na podstawie umów zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej. W konsekwencji, przychody z działalności wykonywanej osobiście, to przychody ze świadczenia usług na podstawie umowy zlecenie, jeżeli nie są uzyskiwane w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej.

Mając na względzie powyższe, zdaniem Wnioskodawczyni, przychody z nieodpłatnej pomocy prawnej świadczonej w ramach umowy zlecenia o nieodpłatną pomoc prawną powinny być kwalifikowane jako przychody z działalności wykonywanej osobiście, a nie prowadzonej przez Wnioskodawczynię działalności gospodarczej, co w konsekwencji prowadzi do wniosku, że świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej przez Wnioskodawczynię nie stanowi czynności podlegającej opodatkowaniu VAT.

Należy bowiem podkreślić, że nie każda forma aktywności zawodowej osoby fizycznej wykonującej tzw. wolny zawód jest związana z wykonywaną działalnością gospodarczą, ale jedynie taka, która spełnia przesłanki do uznania za działalność gospodarczą w świetle regulacji VAT.

Jak podkreśla się w doktrynie prawa, wykonywanie zawodu adwokata albo radcy prawnego cechują różnice w stosunku do prowadzenia działalności gospodarczej obejmujące m.in. odmienne relacje łączące z klientami oraz osobiste wykonywanie wolnego zawodu o charakterze intelektualnym (por. J. Jacyszyn, Przedsiębiorca a wolny zawód, "Rejent" 2003, nr 10, s. 72-75).

W konsekwencji, w celu ustalenia, czy osoba fizyczna wykonująca czynności związane z wykonywanym przez nią wolnym zawodem prowadzi działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy VAT, należy każdorazowo zbadać, jaki jest kształt wzajemnych relacji, praw i obowiązków podmiotu w stosunku do podmiotu zlecającego te czynności. W szczególności, nie jest możliwe przypisanie wszystkich czynności osób fizycznych do prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Możliwość uznania udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej przez adwokata albo radcę prawnego za świadczenie usług w ramach działalności gospodarczej w istocie wyklucza sam charakter tej instytucji oraz przepisy ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej.

Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 1 ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnej pomocy prawnej udziela osobiście adwokat lub radca prawny, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach z ich upoważnienia aplikant adwokacki lub aplikant radcowski. Powyższe wskazuje, że udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej stanowi przejaw osobistej działalności profesjonalnej adwokata albo radcy prawnego, a nie jego działalności gospodarczej. W tym kontekście należy stwierdzić, że adwokat udzielając nieodpłatnej pomocy prawnej na rzecz osób uprawnionych w ramach Punktu Nieodpłatnej Pomocy Prawnej działa jako osoba fizyczna posiadająca uprawnienia i kwalifikacje, a niejako przedsiębiorca prowadzący Kancelarię Adwokacką.

Wnioskodawczyni nie reprezentuje bowiem swojej Kancelarii, nie może również działać na rzecz swojej Kancelarii (np.: poprzez wręczanie wizytówek, nie działa pod swoim szyldem, nie używa pieczątek, itd.). Ponadto, stosunek prawny i faktyczny pomiędzy Wnioskodawczynię a Powiatem/Stowarzyszeniem znacząco odbiega od stosunku łączącego Wnioskodawczynię z Klientami. W odniesieniu do definicji działalności wykonywanej osobiście, w tym przez przedstawicieli tzw. wolnych zawodów oraz rozróżnienia pomiędzy działalnością wykonywaną osobiście, a działalnością gospodarczą, należy zauważyć, że kwestia ta była przedmiotem licznych wyroków Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) oraz krajowych sądów administracyjnych. W świetle wyroków TSUE, akceptowanych przez orzecznictwo sądów administracyjnych, za samodzielną działalność gospodarczą nie może być uznana działalność prowadzona przy wykorzystaniu zasobów innego podmiotu, która nie powoduje ryzyka ekonomicznego po stronie usługodawcy, nie jest związana z powstaniem odpowiedzialności usługodawcy wobec osób trzecich za szkody wyrządzone w związku z prowadzoną działalnością oraz jest związana z podporządkowaniem osoby wykonującej taką działalność (wyrok TS z 15 grudnia 1987 r., C-235/85,

Komisja Wspólnot Europejskich v. Królestwo Niderlandów, EU:C:1987:161, dalej wyrok C-235/85, Komisja, oraz wyrok TS z 25 lipca 1991 r., C-202/90, Ayuntamiento de Sevilla v. Recaudadores de Tributos de las Zonas primera y segunda, EU:C:1991:332, dalej wyrok C-202/90, Ayuntamiento). Mając na względzie wskazane powyżej orzecznictwo TSUE oraz przesłanki prowadzonej działalności gospodarczej określone w ustawie VAT, należy uznać, że świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie umowy zawartej z powiatem/stowarzyszeniem nie spełnia przesłanek działalności gospodarczej.

Wnioskodawczyni wykonuje czynności nieodpłatnej pomocy prawnej w ramach dyżurów w Punkcie Nieodpłatnej Pomocy Prawnej zgodnie z godzinnym i dniowym harmonogramem. Nie ma swobody wyboru miejsca i czasu świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej. Zasady te narzucane są Wnioskodawczyni treścią Umów o nieodpłatną pomoc prawną zawartą z Powiatem i Stowarzyszeniem. W szczególności, jeżeli z różnych przyczyn Wnioskodawczyni nie może wykonać zadań w trakcie dyżuru, musi ona zapewnić zastępstwo, nie może natomiast samodzielnie zmienić dnia albo godzin dyżuru, lub wyznaczyć dyżur w miejscu przez nią wyznaczonym (np.: w siedzibie prowadzonej Kancelarii).

Wnioskodawczyni (w przeciwieństwie do usług świadczonych na rzecz Klientów w ramach prowadzonej kancelarii adwokackiej) nie ma swobody wyboru osób, na rzecz których świadczy pomoc prawną na podstawie umów o świadczenie pomocy prawnej. Nieodpłatna pomoc prawna jest bowiem świadczona na rzecz osób uprawnionych, które zgłosiły się do Punktu Nieodpłatnej Pomocy Prawnej i zapisały na poradę za pośrednictwem Powiatu. W wyjątkowych sytuacjach wynikających m.in. z konfliktu interesów Wnioskodawczyni może odmówić nieodpłatnej pomocy prawnej, ale jest zobowiązana do wskazania osobie uprawnionej innego Punktu Nieodpłatnej Pomocy Prawnej na terytorium Powiatu.

Wnioskodawczyni nie wykorzystuje zasobów należących do Kancelarii do świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej. Co do zasady, wszystkie niezbędne zasoby powinien dostarczyć Wnioskodawczyni Powiat, a Wnioskodawczyni wykorzystuje zasoby Powiatu zgromadzone w Punkcie Nieodpłatnej Pomocy Prawnej. Wnioskodawczyni wykorzystuje własne zasoby jedynie w takim zakresie, w jakim wykorzystują własne zasoby pracownicy i zleceniobiorcy (np.: samochód prywatny w celu dojazdu do Punktu Nieodpłatnej Pomocy Prawnej).

Mając powyższe na względzie, Wnioskodawczyni nie ponosi ryzyka ekonomicznego ani gospodarczego udzielania nieodpłatnej pomocy prawnej w ramach umowy zawartej z Powiatem/Stowarzyszeniem. Wynagrodzenie Wnioskodawczyni jest z góry określone (uzależnione m.in. od obowiązujących stawek oraz ilości dyżurów). Wnioskodawczyni nie ma możliwości negocjowania wynagrodzenia, a wynagrodzenie nie jest rezultatem ilości porad udzielonych w trakcie dyżurów. Wnioskodawczyni nie może również pobierać żadnego wynagrodzenia bezpośrednio od osób uprawnionych korzystających z nieodpłatnej pomocy prawnej.

W odniesieniu do relacji pomiędzy Powiatem/Stowarzyszeniem a Wnioskodawczynią należy wskazać, że nie ma ona charakteru współpracy opartej na woli wyrażonej przez strony oraz równorzędności pomiędzy Wnioskodawczynią a Powiatem/Stowarzyszeniem. Wnioskodawczyni nie ma możliwości kształtowania zasad współpracy z Powiatem/stowarzyszeniem na takich zasadach, na jakich kształtuje zasady świadczenia usług na rzecz Klientów. Z drugiej strony, Powiat/ Stowarzyszenie zawierając Umowę również nie ma swobody ustalania warunków współpracy, ale jest związany przepisami Ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej.

Umowa o świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej zawarta przez Wnioskodawczynię z Powiatem/Stowarzyszeniem ma charakter umowy zlecenia. O charakterze umowy świadczy jej cel oraz postanowienia, a także wola stron, a nie nazwa. Zastosowanie do Umowy o nieodpłatnej pomocy prawnej znajdą przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące umowy zlecenia. Wobec powyższego, czynności nieodpłatnej pomocy prawnej wykonywane przez Wnioskodawczynię nie są wykonywane w ramach Jej działalności gospodarczej, ale działalności wykonywanej osobiście, a tym samym nie podlegają opodatkowaniu VAT.

Wnioskodawczyni wskazuje, że ww. stanowisko było potwierdzane przez Dyrektora KIS w licznych interpretacjach indywidualnych, przykładowo:

·w interpretacji indywidualnej z 26 kwietnia 2023 r., o sygn. 0114-KDIP4-2.4012.88.2023.2.WH,

·w interpretacji indywidualnej z 20 kwietnia 2023 r., o sygn. 0111-KDIB3-1.4012.111.2023.2.10,

·w interpretacji indywidualnej z 5 maja 2023 r., o sygn. 0112-KDIL1-3.4012.66.2023.2.AKS,

·w interpretacji indywidualnej z 10 sierpnia 2023 r., o sygn. 0114-KDIP4- 2.4012.401.2023.1.MC,

·w interpretacji indywidualnej z 16 kwietnia 2024 r., o sygn. 0112-KDIL1-1.4012.80.2024.2.HW.

Biorąc pod uwagę stanowisko zawarte we wniosku, tj. przyjęcie, że świadczenie przez Wnioskodawczynię, w okolicznościach przedstawionych we wniosku, usług nieodpłatnych porad prawnych oraz na podstawie przedmiotowych umów zlecenia, nie stanowi wykonywanej samodzielnie działalności gospodarczej i w efekcie nie podlega podatkiem VAT, zdaniem Wnioskodawczyni, nie jest ona zobowiązana do dokumentowania tych czynności fakturami (faktura nie jest dowodem właściwym dla udokumentowania otrzymanego z tego tytułu wynagrodzenia). Jednocześnie, w ocenie Wnioskodawczyni, na gruncie przepisów dotyczących podatku od towarów i usług, brak jest przeciwwskazań dla udokumentowania wykonywanych czynności, poprzez wystawienie innego dokumentu księgowego, np. noty księgowej.

Ocena stanowiska

Stanowisko, które przedstawiła Pani we wniosku, jest prawidłowe.

Uzasadnienie interpretacji indywidualnej

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t. j. Dz. U. z 2024 poz. 361 ze zm.), zwanej dalej „ustawą”:

W myśl art. 7 ust. 1 ustawy:

W świetle art. 8 ust. 1 ustawy:

Pojęcie świadczenia usług ma bardzo szeroki zakres. Przez świadczenie należy rozumieć każde zachowanie, na które składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś na rzecz innej osoby), jak i zaniechanie, powstrzymanie się od działania (nieczynienie bądź też tolerowanie). Przy ocenie charakteru świadczenia jako usługi należy mieć na względzie, że ustawa zalicza do grona usług każde świadczenie, które nie jest dostawą w myśl art. 7 ustawy. Należy jednak zaznaczyć, że usługą będzie tylko takie świadczenie, w przypadku którego istnieje bezpośredni konsument, odbiorca świadczenia odnoszący korzyść o charakterze majątkowym.

W związku z powyższym, czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności, przy czym związek pomiędzy otrzymywaną płatnością a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można powiedzieć, że płatność następuje w zamian za to świadczenie.

Aby dana czynność stanowiąca świadczenie usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy, była opodatkowana podatkiem od towarów i usług, musi być wykonana przez podmiot, który w związku z jej wykonaniem jest podatnikiem podatku od towarów i usług.

W oparciu o art. 15 ust. 1 ustawy:

Stosownie do art. 15 ust. 2 ustawy:

Według art. 15 ust. 3 ustawy:

Na mocy art. 13 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 226 ze zm.):  

Z cytowanego przepisu art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy wynika, że dla uznania, że określone czynności wykonywane przez osobę fizyczną nie stanowią samodzielnie wykonywanej działalności gospodarczej i tym samym pozostają poza regulacjami ustawy, istotne jest łączne spełnienie wszystkich elementów wymienionych w tym przepisie, tj. związanie zleceniobiorcy ze zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym a wykonującym zlecane czynności co do warunków:

-wykonywania tych czynności,

-wynagrodzenia, oraz

-odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.

Zatem, użycie słowa „samodzielnie” w kontekście art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy, wyklucza opodatkowanie pracowników i innych osób, o ile są one związane z pracodawcą przez umowę o pracę lub inny stosunek prawny tworzący więzi (stosunek podporządkowania) między pracodawcą a pracownikiem co do (w zakresie) warunków pracy, wynagrodzenia i odpowiedzialności pracodawcy.

Oznacza to, że przychody z tytułu wykonywanych czynności nie tylko powinny być wymienione w art. 13 pkt 2-9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, lecz także spełnione muszą zostać pozostałe kryteria przedmiotowe określające m.in., czy działanie usługodawcy odbywa się na warunkach ryzyka gospodarczego, a tym samym kto ponosi odpowiedzialność za wykonane usługi. Nie stanowią bowiem samodzielnej działalności gospodarczej, w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy o podatku od towarów i usług, tylko i wyłącznie te czynności, gdy pomiędzy zlecającym ich wykonanie i wykonującym zlecone czynności istnieją więzy tworzące stosunek prawny w zakresie warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.

Odnośnie dwóch pierwszych warunków stwierdzić należy, że każdy w zasadzie stosunek prawny o charakterze odpłatnym, istniejący pomiędzy podmiotem zlecającym wykonanie danej czynności a podmiotem, który daną czynność wykonuje, jest w jakimś sensie określony co do warunków wykonywania danych czynności oraz wynagrodzenia.

Nie będzie więc podatnikiem w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług osoba, która w ramach podpisanej umowy, tworzyć będzie ze zlecającym więzi analogiczne ze stosunkiem pracy, nie ponosząc tym samym ryzyka ekonomicznego w związku z wykonywanymi czynnościami. Tylko spełnienie wymogów wyłączających samodzielność działania poprzez zawarcie więzi prawnej między zleceniodawcą a zleceniobiorcą co do warunków wykonywania zleconych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich, pozwala wyłączyć wykonywane czynności z opodatkowania podatkiem od towarów i usług.

Mając na uwadze fakt, że w zasadzie każdy stosunek prawny o charakterze odpłatnym, istniejący pomiędzy podmiotem zlecającym wykonanie danej czynności a podmiotem, który daną czynność wykonuje, określa wynagrodzenie oraz przynajmniej podstawowe warunki wykonywania czynności, należy uznać, że „odpowiedzialność zlecającego wobec osób trzecich” jest kryterium kluczowym dla oceny charakteru prawnopodatkowego danego podmiotu. Jest to czynnik odróżniający na gruncie ustawy o podatku VAT prowadzenie działalności gospodarczej (przesłanki warunkującej status podatnika podatku VAT) od innego rodzaju aktywności zawodowej niepowodującej powstania podmiotowości prawnopodatkowej na gruncie ustawy.

Znacząca jest w tym przypadku analiza istoty odpowiedzialności, wynikającej z charakteru stosunku prawnego łączącego Panią oraz Powiat i Stowarzyszenie.

Pojęcie działalności gospodarczej zdefiniowane zostało również w drugim akapicie art. 9 ust. 1 Dyrektywy 2006/112/WE Rady z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L z 11.12.2006 Nr 347, str. 1, ze zm.), zwanej dalej Dyrektywą 2006/112/WE Rady. Na podstawie tego artykułu:

Przepis ten stwierdza, że wykorzystywanie własności dóbr materialnych lub niematerialnych do celów zarobkowych w sposób ciągły, należy w szczególności uznać za działalność gospodarczą.

W akapicie pierwszym, art. 9 ust. 1 Dyrektywy 2006/112/WE Rady, określa osobę, która może stać się podatnikiem, jako każdą osobę, która niezależnie prowadzi w dowolnym miejscu jakąkolwiek działalność gospodarczą, bez względu na cel czy też rezultaty takiej działalności.

Przepis art. 10 Dyrektywy 2006/112/WE Rady wyjaśnia znaczenie terminu „samodzielnie” użytego w art. 9. Jak stanowi ww. art. 10 Dyrektywy 2006/112/WE:

W celu określenia granic pojęcia „działalności gospodarczej” i „podatnika” należy przypomnieć art. 9 ust. 2 i art. 12 ust. 1 Dyrektywy 2006/112/WE Rady.

Przepis art. 9 ust. 2 Dyrektywy 2006/112/WE Rady stwierdza, że:

Przy czym, zgodnie z art. 12 ust. 1 Dyrektywy 2006/112/WE Rady:

Dyrektywa 2006/112/WE Rady wskazuje na bardzo szeroki zakres działalności gospodarczej, obejmujący wszystkie etapy produkcji, dystrybucji i dostarczania towarów i usług.

To, że działalność gospodarcza, która ma być traktowana jako taka, nie jest działalnością wykonywaną okazjonalnie, nie oznacza, że działalność ta, aby mieścić się w zakresie podatku VAT, musi osiągnąć pewną liczbę operacji lub osiągnąć określony poziom dochodu. Decydującym elementem jest wola lub zamiar osoby dokonującej czynności, aby brać udział w produkcji, dystrybucji lub dostarczaniu dóbr lub usług. Elementem definiującym działalność gospodarczą na gruncie przepisów Dyrektywy 2006/112/WE Rady jest to, że osoba, w celu wykonywania swoich działań, wykorzystuje zasoby ludzkie lub rzeczowe w taki sam sposób, jak są one wykorzystywane przez producenta, handlowca lub osoby świadczące usługi. Działalność gospodarcza w rozumieniu Dyrektywy 2006/112/WE Rady będzie miała miejsce, gdy zaistnieje zamiar wykorzystania i zorganizowania środków w celu wzięcia udziału w produkcji, dystrybucji towarów lub świadczeniu usług.

Przedmiotowe zagadnienie było również przedmiotem rozważań Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (orzeczenia w sprawie C-202/90 Ayuntamiento de Sevilla przeciwko Recaudadores de  Tributos de las Zonas Primera y Segunda, C-235/85 Komisja Wspólnot Europejskich przeciwko Królestwu Niderlandów). TSUE w ww. orzeczeniach wskazał, że za samodzielną nie będzie mogła być uznana działalność gospodarcza, która wykonywana jest przy wykorzystaniu infrastruktury i organizacji wewnętrznej podmiotu, na rzecz którego jest prowadzona, nie powoduje żadnego ryzyka ekonomicznego po stronie usługodawcy, a nadto nie powoduje odpowiedzialności usługodawcy wobec osób trzecich za szkody wyrządzone w związku z prowadzoną działalnością.

Ponadto, zgodnie z opinią RG M.G. Tesauro z 4 czerwca 1991 r. do sprawy C-202/90, co się tyczy warunków pracy należy przeanalizować czy pracownik jest niejako zintegrowany z organizacją pracodawcy (...) czy i w jakim zakresie może swobodnie zorganizować swoją działalność. Jest oczywistym, że możliwość swobodnego zorganizowania (wybór współpracowników, struktury niezbędne do wykonywania zadań, godziny pracy), jak też brak zintegrowania w przedsiębiorstwie czy w administracji stanowią elementy typowe dla działalności wykonywanej w sposób samodzielny. Jednakże poddanie się niektórym dyrektywom jak też pewnej kontroli czy władzy dyscyplinarnej pracodawcy, które odnajdujemy również w stosunku pracy nie wykluczają charakteru samodzielnego działalności. Co się tyczy warunków wynagrodzenia, okoliczność, że wynagrodzenie (także to określone ustawą) jest proporcjonalne do usług i charakter przypadkowy, który z tego wynika stanowią jasne wskaźniki istnienia stosunku samodzielnej pracy. Nie ma wątpliwości, że ryzyko w  ramach stosunku pracy podporządkowanej spoczywa tylko na pracodawcy. W zakresie odpowiedzialności wskazano, że należy badać czy pracownik jest odpowiedzialny wobec osób trzecich za czynności i działania, które można mu przypisać (pkt 6).

Zauważenia też wymaga, że sformułowanie w powołanym art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy odnoszące się do odpowiedzialności, należy rozumieć jako odpowiedzialność zleceniodawcy, w stosunku do osób trzecich, za czynności realizowane przez zleceniobiorcę w ramach wykonywania zlecenia. Tylko w takim przypadku ryzyko wykonania czynności zleconych przechodzi z faktycznego wykonawcy na osobę zlecającą ich wykonanie, co wyklucza samodzielny charakter działalności zleceniobiorcy. Tak bowiem rozumiana odpowiedzialność za wykonanie czynności wskazuje, kto ponosi ryzyko prowadzonej działalności, a tym samym wskazuje na wyłączenie ze sfery samodzielności (i z grona podatników podatku od towarów i usług) tego podmiotu, który nie odpowiada za efekt wykonywanej pracy wobec osób trzecich.

O wyłączeniu z opodatkowania podatkiem od towarów i usług można zatem mówić w przypadku, gdy zleceniobiorcę będą łączyć ze zleceniodawcą więzi analogiczne jak w przypadku stosunku pracy, jako że nie będzie on ponosił ryzyka ekonomicznego w związku z wykonywaniem czynności, będących przedmiotem wskazanych umów, a odpowiedzialność za te czynności w stosunku do osób trzecich będzie bezwzględnie ponosił zlecający. Oznacza to, że z treści zawartych umów wynikać powinno zobowiązanie, które w swej istocie kładzie na zlecającego odpowiedzialność, zamiast na zleceniobiorcę, podobnie jak ma to miejsce w przypadku stosunku pracy.

Powyższe oznacza, że jeżeli analiza umowy cywilnoprawnej (stosunku prawnego) pomiędzy zleceniobiorcą – Panią a zleceniodawcą – Powiatem lub Stowarzyszeniem wykaże, że spełnione są wszystkie trzy warunki, to nie można uznać Pani za podatnika VAT. Jednocześnie brak spełnienia któregokolwiek warunku oznacza, że zleceniobiorca występuje w charakterze podatnika VAT.

Warunek pierwszy – warunki wykonywania czynności: należy uznać, że co do zasady, w istotę typowej umowy zlecenia, której przedmiotem jest poradnictwo obywatelskie oraz pomoc prawna świadczone przez osobę fizyczną, wpisane jest wykorzystywanie infrastruktury i organizacji wewnętrznej zlecającego – w niniejszej sprawie Powiatu lub Stowarzyszenia.

W tym kontekście zauważenia wymaga, że wykorzystywanie infrastruktury i organizacji wewnętrznej zlecającego powoduje, że zleceniobiorca nie ponosi również w tym zakresie ryzyka ekonomicznego (co ma ścisły związek z tym jak kształtuje się wynagrodzenie – warunek drugi).

Warunek drugi – wynagrodzenie: zakładając, że umowa przewiduje, że zleceniobiorca korzysta z infrastruktury i organizacji wewnętrznej zlecającego (spełniony warunek pierwszy), ustalenie, że warunek drugi jest spełniony w praktyce sprowadza się do weryfikacji czy umowa przewiduje stałe wynagrodzenie. Jeżeli umowa przewiduje stałe wynagrodzenie, to nie można mówić o ponoszeniu ryzyka ekonomicznego przez zleceniobiorcę.

Warunek trzeci – odpowiedzialność zlecającego wobec osób trzecich: warunek będzie spełniony jeżeli zgodnie z umową odpowiedzialność jest po stronie zlecającego, a nie po stronie faktycznego wykonawcy – zleceniobiorcy, co wyklucza samodzielny charakter jego działalności. Warunek będzie także spełniony, gdy dana umowa nie przewiduje (nie wprowadza) takiej odpowiedzialności.

Z opisu sprawy wynika, że jest Pani czynnym podatnikiem podatku VAT oraz jest Pani adwokatem, wpisanym na listę adwokatów prowadzoną przez Okręgową Izbę Adwokacką. W ramach praktyki adwokackiej świadczy Pani nieodpłatną pomoc prawną oraz przeprowadza nieodpłatną mediację. Zawarła Pani z Powiatem umowę o świadczenie usług nieodpłatnej pomocy prawnej na rok 2025. Podobną umowę na świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej Wnioskodawczyni zawarła ze Stowarzyszeniem Obywatelskiej Pomocy Prawnej na obsługę Punktu Nieodpłatnej Pomocy Prawnej. Obydwie umowy zostały zawarte na czas określony na rok 2025. Wykonywanie umowy zawartej ze Stowarzyszeniem oraz Powiatem następuje poprzez osobiste świadczenie porad prawnych, osobistej pomocy w sporządzaniu pism procesowych oraz przeprowadzaniu mediacji w trakcie dyżurów odbywających się w określonym przedziale czasowym zgodnie z harmonogramem i określonej lokalizacjach punktu nieodpłatnej pomocy prawnej, wskazanych w zawartych Umowach o świadczenie nieodpłatnej pomocy prawnej. Wnioskodawczyni będzie świadczyła pomocy prawnej samodzielnie i osobiście bez udziału innych osób, w szczególności współpracowników. Wynagrodzenie jest Pani wypłacane przez Powiat oraz  Stowarzyszenie za osobiste świadczenie usług nieodpłatnych porad prawnych. W  wykonaniu umowy, poza wynagrodzeniem, nie otrzymuje Pani dodatkowych świadczeń. Wynagrodzenie za świadczenie usług nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie umowy zawartej z Powiatem oraz Stowarzyszeniem nie stanowi kategorii przychodów, o których mowa w art. 12 ust. 1-6 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Natomiast wynagrodzenie za świadczenie usług nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie umowy zawartej z Powiatem oraz  Stowarzyszeniem stanowi przychód, o którym mowa w art. 13 pkt 8 lit. a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. W umowach zawartych przez Panią nie zostały zawarte postanowienia odnośnie co do odpowiedzialności wobec osób trzecich. Ani umowa zawarta z Powiatem, ani umowa zawarta ze Stowarzyszeniem nie zobowiązuje Pani do zawarcia umowy ubezpieczenia od odpowiedzialności wobec osób trzecich. Jednak z racji wykonywanego zawodu, obowiązkowo podlega ona takiemu ubezpieczeniu OC. W związku z  powyższym odpowiedzialność wobec osób trzecich ponoszą podmioty, z którymi ma Pani zawarte umowy (odpowiednio Powiat lub  Stowarzyszenie).

Analiza okoliczności sprawy i powołanych przepisów prowadzi do wniosku, że świadczenie przez  Panią usług z zakresu nieodpłatnej pomocy prawnej na podstawie zawartych umów zlecenia, nie mieści się w definicji działalności gospodarczej określonej w ustawie o podatku od towarów i usług.

Realizując czynności na podstawie umów zlecenia nie ponosi Pani odpowiedzialności wobec osób trzecich za wykonywane czynności oraz nie ponosi ryzyka gospodarczego i ekonomicznego związanego z wykonywanymi ww. czynnościami.

Powyższe wskazuje, że zawarcie opisanych umów zlecenia powoduje powstanie stosunku prawnego posiadającego cechy zbliżone do stosunku pracy, w ramach którego Pani jako Zleceniobiorca związana jest ze Zleceniodawcami więzami prawnymi co do warunków wykonywania czynności, wynagrodzenia, a także odpowiedzialności Zleceniodawców wobec osób trzecich. Jak bowiem wskazano wyżej, warunek ten będzie także spełniony, gdy dana umowa nie przewiduje (nie wprowadza) takiej odpowiedzialności.

Wobec powyższego, w odniesieniu do świadczonych przez Panią usług z zakresu nieodpłatnej pomocy prawnej zaistnieją przesłanki z art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy, co oznacza, że zostaną spełnione kryteria wyłączające świadczenie ww. usług, objętych zawartymi umowami współpracy z Powiatem oraz Stowarzyszeniem, z czynności podlegających ustawie. Zatem świadczenie przez Panią, w  okolicznościach przedstawionych we wniosku, opisanych usług nieodpłatnej pomocy prawnej, nie stanowi wykonywanej samodzielnie działalności gospodarczej i w efekcie nie jest Pani z tego tytułu podatnikiem podatku od towarów i usług, a wykonywane czynności nie podlegają opodatkowaniu tym podatkiem.

Zatem, udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej w ramach umów na zasadach przedstawionych we wniosku o interpretację indywidualną, nie będzie stanowiło świadczenia usług w ramach prowadzonej przez Panią działalności gospodarczej, a czynności te nie będą podlegały opodatkowaniu podatkiem VAT.

Tym samym, Pani stanowisko w zakresie pytania nr 1 jest prawidłowe.

W dalszej kolejności Pani wątpliwości dotyczą kwestii dokumentowania ww. usług, w sytuacji, gdy  nie będą one opodatkowane podatkiem od towarów i usług

Zasady wystawiania faktur zostały uregulowane w Dziale XI ustawy, w Rozdziale 1 – Faktury.

W świetle art. 106b ust. 1 pkt 1 ustawy:

Elementy jakie powinna zawierać faktura wymienione zostały w art. 106e ust. 1 ustawy.

Stosownie do art. 106b ust. 2 ustawy:

Według art. 106b ust. 3 ustawy:

Na mocy art. 2 pkt 22 ustawy:

Z powyższych przepisów jednoznacznie wynika, że faktura dokumentuje dokonanie sprzedaży, przez którą rozumie się odpłatne wydanie towaru lub odpłatne świadczenie usług, czyli czynność podlegającą opodatkowaniu podatkiem VAT.

Podatnik wykonujący czynności w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy, wystawia fakturę w przypadku sprzedaży towaru lub usługi.

Fakturę wystawia się tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Zatem podatnik nie może z tytułu wykonania czynności niepodlegającej opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług wystawić faktury.

Natomiast zgodnie z art. 87 § 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2383 ze zm.):

Zatem obowiązek wystawienia rachunku ma zastosowanie do podatników, jednakże w ograniczonym zakresie, tj. w przypadkach, gdy z ustawy nie wynika obowiązek wystawienia faktury.

Jak wyżej rozstrzygnięto świadczenie przez Panią usług z zakresu pomocy prawnej, na podstawie zawartych umów współpracy z Powiatem oraz Stowarzyszeniem, nie mieści się w definicji działalności gospodarczej określonej w ustawie o podatku od towarów i usług, a tym samym nie jest Pani z tego tytułu podatnikiem zobowiązanym do rozliczania tego podatku. Usługi z zakresu pomocy prawnej na podstawie umów współpracy, nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

W konsekwencji brak jest podstaw do wystawienia faktur w celu udokumentowania ww. czynności, bowiem faktury są dowodem dokumentującym wykonanie czynności podlegającej opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Brak jest również podstaw do wystawienia rachunku, o którym mowa w art. 87 § 1 Ordynacji podatkowej, z tytułu świadczenia pomocy prawnej, ponieważ w ww. zakresie nie prowadzi Pani działalności gospodarczej.

Podsumowując, jeżeli ww. usługi nie będą opodatkowane podatkiem od towarów i usług brak jest podstaw do wystawiania przez Panią faktur lub rachunków. Powyższe wynagrodzenie z umowy zawartej z Powiatem oraz Stowarzyszeniem w przedmiocie realizacji świadczeń z zakresu pomocy prawnej, może być udokumentowane na podstawie innych dokumentów księgowych, w tym not księgowych. Zaznaczenia jednak wymaga, że nota księgowa nie jest dokumentem przewidzianym przez przepisy ustawy o podatku od towarów i usług, i jako taka nie jest objęta ich regulacją. Brak jest jednakże przeciwwskazań na gruncie ww. przepisów dla takiego sposobu udokumentowania.

Tym samym, Pani stanowisko w zakresie pytania nr 2 jest prawidłowe.

Dodatkowe informacje

Informacja o zakresie rozstrzygnięcia

Interpretacja dotyczy zdarzenia przyszłego, które Pani przedstawiła i stanu prawnego, który  obowiązuje w dniu wydania interpretacji.

Informuję, że wydana interpretacja dotyczy tylko sprawy będącej przedmiotem wniosku (zapytania). Inne kwestie przedstawione we wniosku, które nie zostały objęte pytaniem nie mogą być – zgodnie z  art. 14b § 1 Ordynacji podatkowej – rozpatrzone.

Zaznaczam się także, że zgodnie z art. 14b § 3 ustawy Ordynacja podatkowa, składający wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej obowiązany jest do wyczerpującego przedstawienia zaistniałego stanu faktycznego albo zdarzenia przyszłego. Organ jest ściśle związany przedstawionym we wniosku stanem faktycznym (opisem zdarzenia przyszłego). Zainteresowany ponosi ryzyko związane z ewentualnym błędnym lub nieprecyzyjnym przedstawieniem we wniosku opisu stanu faktycznego (zdarzenia przyszłego). Interpretacja indywidualna wywołuje skutki prawnopodatkowe tylko wtedy, o ile rzeczywisty stan faktyczny sprawy będącej przedmiotem interpretacji pokrywał się będzie z opisem zdarzenia przyszłego podanym przez Panią w złożonym wniosku. W związku z powyższym, w przypadku zmiany któregokolwiek elementu przedstawionego w opisie sprawy, udzielona odpowiedź traci swą aktualność. W interpretacji tej, jako element zdarzenia przyszłego przyjęto Pani wskazanie, że wynagrodzenie, które Pani otrzyma od Powiatu i Stowarzyszenia za wykonywane czynności na podstawie umów zlecenia, będzie stanowić przychody, o których mowa w art. 13 pkt 8a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Nie będą to natomiast przychody, o których mowa w art. 12 ust. 1-6 ustawy.

Pouczenie o funkcji ochronnej interpretacji

·Funkcję ochronną interpretacji indywidualnych określają przepisy art. 14k-14nb ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2025 r. poz. 111). Interpretacja będzie mogła pełnić funkcję ochronną, jeśli sytuacja Pani będzie zgodna (tożsama) z opisem zdarzenia przyszłego i zastosuje się Pani do interpretacji.

·Zgodnie z art. 14na § 1 Ordynacji podatkowej:

·Zgodnie z art. 14na § 2 Ordynacji podatkowej:

Pouczenie o prawie do wniesienia skargi na interpretację

Ma Pani prawo do zaskarżenia tej interpretacji indywidualnej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Zasady zaskarżania interpretacji indywidualnych reguluje ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 935 ze zm.; dalej jako „PPSA”).

Skargę do Sądu wnosi się za pośrednictwem Dyrektora KIS (art. 54 § 1 PPSA). Skargę należy wnieść w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia interpretacji indywidualnej (art. 53 § 1 PPSA):

·w formie papierowej, w dwóch egzemplarzach (oryginał i odpis) na adres: Krajowa Informacja Skarbowa, ul. Warszawska 5, 43-300 Bielsko-Biała (art. 47 § 1 PPSA), albo

·w formie dokumentu elektronicznego, w jednym egzemplarzu (bez odpisu), na adres Krajowej Informacji Skarbowej na platformie ePUAP: /KIS/wnioski albo /KIS/SkrytkaESP (art. 47 § 3 i art. 54 § 1a PPSA).

Skarga na interpretację indywidualną może opierać się wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 57a PPSA).

Podstawa prawna dla wydania interpretacji

Podstawą prawną dla wydania tej interpretacji jest art. 13 § 2a oraz art. 14b § 1 Ordynacji podatkowej.