Interpretacja indywidualna – stanowisko prawidłowe

Szanowna Pani,

stwierdzam, że Pani stanowisko w sprawie oceny skutków podatkowych opisanego stanu faktycznego w podatku od towarów i usług jest prawidłowe.

Zakres wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej

5 listopada 2024 r. wpłynął Pani wniosek z 15 listopada 2024 r. o wydanie interpretacji indywidualnej, który dotyczy ustalenia obowiązku zapłaty podatku od towarów i usług z tytułu wypłaty zaległego wynagrodzenia tytułem rozliczenia pożytków z rzeczy wspólnej za okres korzystania z rzeczy wspólnej przez jednego ze współwłaścicieli z wykluczeniem drugiego, w związku z zawartą ugoda sądową.

Uzupełniła go Pani w odpowiedzi na wezwanie 15 stycznia 2025 r. (data wpływu 15 stycznia 2025 r.).

Treść wniosku jest następująca:

Opis stanu faktycznego

Wnioskodawczyni oraz … (dalej: Uczestnik) są współwłaścicielami w udziałach ½ nieruchomości gruntowej położonej w … przy ul. …, zabudowanej wielolokalowym budynkiem usługowym (Centrum …), dla której Sąd Rejonowy w .., V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr …. Obszar nieruchomości wynosi 0,2755 ha (dalej: Nieruchomość).

W dniu 31 grudnia 2021 r. uległa rozwiązaniu zawarta przez strony umowa dzierżawy (dalej: Umowa Dzierżawy) dotyczącą Nieruchomości, na mocy której Uczestnik dzierżawił od Wnioskodawczyni przysługujący jej udział w Nieruchomości. Wobec tego od dnia 1 stycznia 2022 r. nie łączyły strony żadne ustalenia regulujące sposób korzystania z Nieruchomości, co powinno skutkować stosowaniem regulacji przewidzianych w Kodeksie cywilnym.

Mając na uwadze zbliżający się termin rozwiązania Umowy Dzierżawy Wnioskodawczyni od października 2021 r. wzywała pisemnie Uczestnika do przedłożenia dokumentacji umożliwiającej wspólne korzystanie z Nieruchomości i wspólne zarządzanie nią po rozwiązaniu Umowy Dzierżawy. Mimo wygaśnięcia Umowy Dzierżawy Uczestnik samodzielnie korzystał z Nieruchomości z wykluczeniem Wnioskodawczyni, w tym samodzielnie wynajmował znajdujące się w Nieruchomości lokale i pobierał z niej pożytki.

Wnioskodawczyni od 1 stycznia 2022 r. kwestionowała bezumowne korzystanie przez Uczestnika z Nieruchomości ponad jego udział. Wnioskodawczyni zarówno ustnie jak i pisemnie wzywała Uczestnika zarówno do wydania dokumentacji dotyczącej Nieruchomości, uwzględnienia jej jako strony w zawartych z najemcami umowach najmu i nie zawierania bez jej udziału nowych umów najmu, uwzględniania przysługujących jej jako współwłaścicielowi praw przy podejmowaniu decyzji zwykłego zarządu jak i decyzji przekraczających zwykły zarząd dotyczących Nieruchomości – m.in. pismami z dnia 15 lutego 2022 r., 24 lutego 2022 r., 29 marca 2022 r., 11 maja 2022 r. Uczestnik, mimo szeregu aktywności ze strony Wnioskodawczyni nadal bezumownie korzystał z całej Nieruchomości ponad swój udział.

Wobec bezskuteczności polubownych działań podejmowanych przez Wnioskodawczynię, pismem z dnia 11 lipca 2022 r. Wnioskodawczyni złożyła do Sądu Rejonowego w … wniosek o ustanowienie na podstawie art. 203 k.c. zarządcy Nieruchomości. W ocenie Wnioskodawczyni postawa Uczestnika uniemożliwiająca realizację przysługującego prawa własności Wnioskodawczyni (Uczestnik na każdym możliwym polu wykluczył Wnioskodawczynię zarówno ze sprawowania zarządu Nieruchomością jak i korzystania z pożytków z Nieruchomości) stanowiła przesłankę krzywdzenia mniejszości współwłaścicieli (przy równych udziałach przesłankę tę należy interpretować szeroko).

Sprawa toczyła się pod sygn. akt I … W toku postępowania Wnioskodawczyni w dalszym ciągu kwestionowała bezumowne korzystanie przez Wnioskodawcę z przysługującego jej udziału. W dalszym ciągu kierowała do Uczestnika wezwania o przekazanie informacji, uwzględnienie jej w zawartych umowach najmu, wyrażała sprzeciw przeciwko nowo zawieranym umowom najmu, wypłatę przysługujących jej pożytków z Nieruchomości. Wezwania te nie wpłynęły na sposób postępowania Uczestnika – nadal posiadał on samodzielnie całą Nieruchomość, w tym m.in. zawierał on nowe umowy najmu.

Wnioskodawczyni kierowała również pisma do najemców lokali w Nieruchomości informując ich o przysługującym jej prawie do Nieruchomości i konieczności aneksowania umów. Mimo skierowania wezwań nie doszło do aneksowania umów najmu czy jakiejkolwiek wypłaty pobieranych przez Uczestnika pożytków z Nieruchomości. Wobec długotrwałości postępowania o ustanowienie zarządcy sądowego, pismem z dnia 25 maja 2023 r. Wnioskodawczyni wniosła o udzielenie zabezpieczenia poprzez ustanowienie na czas trwania postępowania zarządcy Nieruchomości – Centrum Zarządzania …., ewentualnie uregulowanie wzajemnych praw i obowiązków współwłaścicieli na czas trwania postępowania.

W konsekwencji postanowieniem z dnia 15 czerwca 2023 r. Sąd Rejonowy w ..., sygn. akt …:

• w pkt I oddalił wniosek o zabezpieczenie roszczenia Wnioskodawczyni o ustanowienie zarządcy sądowego nieruchomości położonej w … przy ul. …, dla której Sąd Rejonowy w … prowadzi księgę wieczystą nr … poprzez wyznaczenie na czas trwania postępowania zarządcy nieruchomości - Centrum …. sp. z o. o. z siedzibą w …,
• w pkt II postanowił zabezpieczyć roszczenie Wnioskodawczyni o ustanowienie zarządcy sądowego Nieruchomości poprzez zobowiązanie uczestnika postępowania …. do określonego zachowania się do czasu prawomocnego zakończenia postępowania poprzez:

a)Wyodrębnienie osobnego rachunku bankowego Bankiem …. S.A. z siedzibą w …. dla wpływów i wydatków właściwych dla Nieruchomości;

b)Przedstawiania Wnioskodawczyni …. do 21 dnia każdego miesiąca sprawozdania finansowego dotyczącego Nieruchomości za miesiąc poprzedni wraz z dokumentacją źródłową leżącą u podstaw wyliczeń;

c)Wypłaty do 21 dnia kolejnego miesiąca kalendarzowego … dochodu z Nieruchomości za miesiąc poprzedni;

d)Zakazanie uwzględniania w rozliczeniu finansowym Nieruchomości podatku dochodowego uczestnika …;

e)Zakazania obciążania … wynagrodzeniem dla … za zarządzane Nieruchomością;

f)Zakazanie obciążania … wynagrodzeniem dla … za podejmowanie innych prac niż zarządzanie związanych z Nieruchomością;

g)Zakazanie zawierania i modyfikacji umów z najemcami Nieruchomości bez wyraźnej zgody … wyrażonej na piśmie;

• w pkt III zagroził obowiązanemu .. nakazaniem zapłaty na rzecz … sumy pieniężnej w wysokości 10.000,00 zł (dziesięć tysięcy) na wypadek naruszenia przez niego obowiązków określonych w punkcie II lit. „a-g” za każdy miesiąc naruszenia obowiązków.

W konsekwencji wydanego postanowienia od czerwca 2023 r. Uczestnik w znacznej mierze respektował uprawnienia Wnioskodawczyni, powierzając jej częściowo zarząd nad nieruchomością. Dnia 2 sierpnia 2023 r. w powyższym postępowaniu sądowym współwłaściciele zawarli ugodę sądową na mocy której na podstawie art. 203 k.c. ustanowili zarządcę Nieruchomości od dnia 1 września 2023 r. Od 1 września 2023 r. zarządca Nieruchomości zarządza Nieruchomością zgodnie z przyznanymi mu uprawnieniami, respektując uprawnienia obu współwłaścicieli.

Wobec zakończenia bezumownego korzystania z Nieruchomości przez Uczestnika Wnioskodawczyni złożyła w Sądzie Rejonowym w … wniosek o zawezwanie do próby ugodowej w sprawie zapłaty na rzecz … kwoty 1.343.560,14 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie z tytułu pobranych w okresie 1.01.2022 r.- 31.05.2023 r. pożytków z Nieruchomości. Sprawa toczyła się przed Sądem Rejonowym w … pod sygn. akt …

Dnia 15.10.2024 r. współwłaściciele zawarli ugodę sądową. Celem zakończenia trwającego między nimi sporu i dokonania wzajemnych rozliczeń w związku z pobieraniem przez … pożytków z Nieruchomości w okresie od 1 stycznia 2022 r. do 31 maja 2023 r., z wyłączeniem współwłaścicielki …., pokrywaniem przez niego w tym okresie całości wydatków i ciężarów związanych z Nieruchomością, uiszczaniem przez niego całości należnych podatków (tj. podatku od towarów i usług oraz podatku dochodowego), a także regulowaniem rat kapitałowych i odsetkowych oraz zarządzaniem Nieruchomością, … zobowiązał się zapłacić na rzecz … a) kwotę 132.500 zł (słownie: sto trzydzieści dwa tysiące pięćset złotych) za okres od 1 stycznia 2022 r. do 31 grudnia 2022 r., b) kwotę 132.500 zł (słownie: sto trzydzieści dwa tysiące pięćset złotych) za okres od 1 stycznia 2023 r. do 31 maja 2023 r., to jest łącznie 265.000 zł (słownie: dwieście sześćdziesiąt pięć tysięcy złotych). Strony przyjęły, że kwota 265.000 zł stanowi należną … część pożytków z Nieruchomości w postaci połowy zysku netto za okres od 1 stycznia 2022 r. do 31 maja 2023 r. … w okresie 1.01.2022 r.-31.05.2023r. uiszczał w całości podatek od towarów i usług również od przypadającej … części pożytków z Nieruchomości za wskazany wyżej okres. … uregulował też wcześniej w całości podatek dochodowy od osób fizycznych od całego dochodu uzyskanego z działalności prowadzonej na terenie Nieruchomości w okresie od 1.01.2022 r. do 31.05.2023 r.

W ramach wzajemnych rozliczeń objętych ugodą Strony uwzględniły w szczególności: a) pobrane przez … pożytki z Nieruchomości za okres od 1 stycznia 2022 r. do 31 maja 2023 r., b) poniesione przez … wydatki związane z bieżącym utrzymaniem Nieruchomości oraz dostarczaniem na jej teren niezbędnych mediów za okres od 1 stycznia 2022 r. do 31 maja 2023 r., c) uiszczony podatek od Nieruchomości za rok 2022 (w całości) oraz za rok 2023 (w części obejmującej pierwsze dwie raty tego podatku); d) wynagrodzenie Pani … oraz należne od tego wynagrodzenia składki na ubezpieczenie (ZUS) za okres od 1 stycznia 2022 r. do 31 maja 2023 r., e) wydatki za prace porządkowe na terenie Nieruchomości za okres od 1 stycznia 2022 r. do 31 maja 2023 r., f) kwoty uiszczone przez .. na rzecz Banku … S.A. tytułem spłaty rat kapitałowych oraz rat odsetkowych, o jakich mowa w § 1 ust. 5 ugody, g) odsetki ustawowe za opóźnienie w wypłacie … przypadającej na nią części pożytków z Nieruchomości, za cały okres od wymagalności roszczeń … do dnia zawarcia ugody; h) ewentualne roszczenia … związane z pozbawieniem jej przez …. możliwości współkorzystania z Nieruchomości w okresie od 1 stycznia 2022 r. do 31 maja 2023 r.

Zgodnie z treścią zawartej ugody sądowej Uczestnik zapłacił pierwszą ratę ugodzonej kwoty w wysokości 233.000 zł. Współwłaściciele Nieruchomości w ww. okresie prowadzili i nadal prowadzą jednoosobowe działalności gospodarcze.

Wnioskodawczyni w okresie 1.01.2022 r.-31.07.2023 r. nie była podatnikiem podatku VAT z uwagi na zwolnienie podmiotowe, o którym mowa w art. 113 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług.

Pytanie  

Czy kwota otrzymana w związku z zawartą ugodą sądową tytułem rozliczenia pożytków z rzeczy wspólnej za okres korzystania z rzeczy wspólnej przez jednego ze współwłaścicieli z wykluczeniem drugiego podlega opodatkowaniu VAT?

Pani stanowisko w sprawie

Kwota otrzymana w związku z zawartą ugodą sądową tytułem rozliczenia pożytków z rzeczy wspólnej za okres korzystania z rzeczy wspólnej przez jednego ze współwłaścicieli z wykluczeniem drugiego nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT. Rozliczenie pożytków cywilnych w ww. sprawie nie jest następstwem świadczenia usług w rozumieniu przepisów ustawy o podatku od towarów i usług (dalej: ustawa o VAT), ponieważ taka płatność ma charakter rekompensaty za utracone przez Wnioskodawczynię dochody, które mogłaby osiągnąć, gdyby wynajęła lokale, które wynajmował współwłaściciel.  Zdaniem Wnioskodawczyni, jest to jednostronne zobowiązanie pieniężne, bez jakiegokolwiek świadczenia wzajemnego ze strony Wnioskodawczyni, a w konsekwencji niepodlegające opodatkowaniu VAT.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 Ustawy VAT, opodatkowaniu tym podatkiem podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Stosownie do art. 7 ust. 1 Ustawy VAT, przez dostawę towarów, o której mowa w np. 5 ust. 1 pkt 1 Ustawy VAT, należy rozumieć przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel.

Natomiast w myśl art. 8 ust. 1 Ustawy VAT, przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 Ustawy VAT, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7 Ustawy VAT, w tym również:

1)przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej;

2)zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji;

3)świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.

Aby zdarzenie mogło zostać zakwalifikowane jako świadczenie usług na gruncie przepisów Ustawy VAT, powinno spełniać następujące kryteria:

a)musi istnieć stosunek prawny pomiędzy usługodawcą i usługobiorcą przewidujący świadczenie wzajemne;

b)usługobiorca ma uzyskiwać korzyść materialną z odbioru/nabycia usług świadczonych przez usługodawcę;

c)wynagrodzenie otrzymane przez usługodawcę stanowi wartość otrzymaną w zamian za usługi świadczone na rzecz usługobiorcy.

Podkreślenia wymaga również, że przepisy podatkowe nie definiują pojęcia odszkodowania. Zatem w tym zakresie należy posiłkować się przepisami prawa cywilnego. Kwestię bezumownego korzystania z cudzej rzeczy regulują przepisy m.in. art. 224, 225 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (dalej: k.c.).

Stosownie do art. 224 § 1 k.c., samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne. Jak wynika z treści § 2 powołanego przepisu, od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył.

Jak wynika natomiast z art. 225 k.c., obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.

Zatem samoistny posiadacz w złej wierze jest zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy oraz jest odpowiedzialny za jej stan. Ponadto, spoczywa na nim obowiązek zwrotu pobranych od powyższej chwili pożytków, których nie zużył, jak również winny jest uiścić wartość tych, które zużył.

Zasady rozliczania się współwłaścicieli reguluje art. 207 k.c., zgodnie z którym pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów. W takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną. Wyrażona w tym przepisie zasada partycypacji przez współwłaścicieli w stosunku do wielkości przysługujących im udziałów dotyczy, po pierwsze, pożytków rzeczy wspólnej, oraz po drugie, innych przychodów z rzeczy wspólnej.

Zasady korzystania z rzeczy wspólnej reguluje zaś art. 206 k.c., zgodnie z którym, jeżeli sposób posiadania rzeczy wspólnej przez współwłaścicieli nie jest określony umową współwłaścicieli ani orzeczeniem sądu, każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli.

Współwłaściciel, który pozbawia innego współwłaściciela posiadania rzeczy w sposób przewidziany w art. 206 k.c., narusza jednak jego uprawnienie wynikające ze współwłasności, która jest postacią własności i tym samym podlega ochronie na podstawie art. 222 i następnych k.c.

W konsekwencji współwłaściciel, którego uprawnienie wynikające ze współwłasności zostało w ten sposób naruszone przez innego współwłaściciela, może m.in. dochodzić od niego wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy na zasadach określonych w art. 224 § 2 k.c. w związku z art. 225 k.c.

O tym, czy bezumowne korzystanie z nieruchomości podlega opodatkowaniu na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, decydować muszą w każdym przypadku konkretne okoliczności. Kluczową kwestią jest fakt istnienia zgody (umowy) na użytkowanie przez posiadacza, bądź czynienie jakichkolwiek kroków przez uprawniony podmiot celem odzyskania nieruchomości, w przypadku braku takiej zgody (umowy). W przypadku wystąpienia przeciwko podmiotowi korzystającemu z określonej rzeczy bez tytułu prawnego celem odzyskanie uprawnień nie można powiedzieć, że pomiędzy stronami zdarzenia istnieje określony stosunek prawny o charakterze umownym - jawny czy też dorozumiany - skutkujący realizacją wzajemnych świadczeń.

W przypadku ugodzonych, jak w stanie faktycznym, na rzecz Wnioskodawczyni pożytków cywilnych, świadczenie to nie stanowi rozliczenia za świadczone usługi na tle ustawy o VAT. Wynika to z okoliczności, że zasądzona kwota stanowi należność z tytułu utraconych korzyści, które Wnioskodawczyni mogłaby uzyskać z tytułu najmu lokali, gdyby władała Nieruchomością, zgodnie z przysługującym jej prawem. Pożytki cywilne rzeczy, to, zgodnie z Kodeksem cywilnym, dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego (w tym także bezumownego korzystania z rzeczy). Zatem taka płatność ma charakter rekompensaty za utracone przez Wnioskodawczynię dochody, które mogłaby osiągnąć, gdyby wynajęła lokale, które faktycznie, ponad przysługujący mu udział wynajmował współwłaściciel.

W niniejszym stanie faktycznym dochodzi zatem do jednostronnego zobowiązania pieniężnego (quasi odszkodowawczego), bez jakiegokolwiek świadczenia wzajemnego ze strony Wnioskodawczyni, a w konsekwencji niepodlegającego opodatkowaniu VAT. Powyższe świadczenie ma charakter roszczenia pieniężnego, rekompensaty (quasi odszkodowania) za niemożność pobierania i uzyskiwania pożytków. Powyższe pożytki stanowią jednostronne zobowiązanie pieniężne, bez jakiegokolwiek świadczenia wzajemnego ze strony Wnioskodawczyni o charakterze odszkodowawczym, a w konsekwencji niepodlegające opodatkowaniu VAT. Zatem jest to czynność, która nie jest związana z żadną z czynności wymienionych w art. 5 ustawy o VAT. Czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności. Przy czym związek pomiędzy otrzymywaną płatnością a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można powiedzieć, że płatność następuje w zamian za to świadczenie. Świadczenie podatnika, nieoparte na tytule prawnym, wskazującym na istnienie obowiązku świadczenia usługi oraz wysokości wynagrodzenia - nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Odszkodowanie wypłacone w takich okolicznościach z tego tytułu nie jest płatnością za świadczenie usługi, lecz rekompensatą za pozbawienie właściciela prawa do swobodnego dysponowania nieruchomością i wynikłe z tego tytułu. Uczestnik korzystając z Nieruchomości użytkował ją bez zgody współwłaścicielki (nawet dorozumianej). Współwłaścicielka nie tolerowała tej sytuacji czemu dała wyraz nie tylko podejmując wielokrotnie próby przywrócenia jej posiadania Nieruchomości, a wobec ich bezskuteczności wystąpiła na drogę sądową - złożyła wniosek o ustanowienie zarządcy sądowego Nieruchomości.

W tych okolicznościach wynagrodzenia otrzymanego przez Wnioskodawczynię z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy należy nie można uznać za wynagrodzenie z tytułu świadczenia usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy, które na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy, podlega opodatkowaniu tym podatkiem.

Ocena stanowiska

Stanowisko, które przedstawiła Pani we wniosku, jest prawidłowe.

Uzasadnienie interpretacji indywidualnej

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 361 ze zm.), zwanej dalej „ustawą”:

Jak wynika z art. 5 ust. 2 ustawy:

Powyższe oznacza, że istotny jest przede wszystkim faktyczny przebieg dalszej czynności i osiągnięty rezultat zgodny z zamiarem umawiających się stron.

Zgodnie z art. 2 pkt 6 ustawy:

W myśl art. 2 pkt 22 ustawy:

Stosownie do art. 7 ust. 1 ustawy:

Na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy:

Z tak szeroko sformułowanej definicji wynika, że przez świadczenie usług należy przede wszystkim rozumieć określone zachowanie podatnika na rzecz odrębnego podmiotu, które zasadniczo wynika z dwustronnego stosunku zobowiązaniowego, zakładającego istnienie podmiotu będącego odbiorcą (nabywcą usługi), jak również podmiotu świadczącego usługę.

Przez świadczenie usług należy zatem rozumieć każde zachowanie niebędące dostawą towarów i świadczone na rzecz innego podmiotu.

Natomiast stosownie do art. 8 ust. 2a ustawy:

Powołane przepisy wskazują, że pojęcie świadczenia usług ma bardzo szeroki zakres, gdyż nie obejmuje wyłącznie działań podatnika, lecz również zobowiązanie do powstrzymania się od dokonywania czynności lub do tolerowania czynności bądź sytuacji. Pod pojęciem usługi (świadczenia) należy rozumieć każde zachowanie, na które składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś), jak i zaniechanie (nieczynienie bądź też tolerowanie, znoszenie określonych stanów rzeczy). Należy jednak zaznaczyć, że nie każde powstrzymanie się od działania, czy tolerowanie czynności lub sytuacji może zostać uznane za usługę w rozumieniu przepisów ustawy.

Szeroki charakter świadczenia usługi potwierdzają także zapisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964  r. Kodeks cywilny (t. j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1061 ze zm.).

W świetle art. 353 § 2 Kodeksu cywilnego:

Tak więc na świadczenie może składać się zachowanie polegające na działaniu (dokonanie czynności na rzecz innego podmiotu) albo na zaniechaniu (zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji). Na świadczenie mogą się również składać jednocześnie zachowania polegające na działaniu oraz na zaniechaniu.

Z treści powołanego wyżej przepisu art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy jednoznacznie wynika, że dostawa towarów i świadczenie usług co do zasady podlegają opodatkowaniu VAT wówczas, gdy są wykonywane odpłatnie (z wyjątkiem przypadków ściśle określonych w art. 7 ust. 2 oraz w art. 8 ust. 2 ustawy).

Aby uznać dane świadczenie za odpłatne, musi istnieć stosunek prawny pomiędzy świadczącym usługę a odbiorcą, a w zamian za wykonanie usługi powinno zostać wypłacone wynagrodzenie. Przy czym przepisy ustawy nie określają postaci wynagrodzenia.

W dorobku orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej przyjmuje się, że odpłatność ma miejsce wtedy, gdy istnieje bezpośredni związek pomiędzy dostawą towarów lub świadczeniem usług a otrzymanym wynagrodzeniem, przy czym wynagrodzenie jakkolwiek musi być wyrażone w pieniądzu, to jednak nie musi być w tej formie dokonane. Należy podkreślić, że na gruncie przepisów o podatku od towarów i usług bez znaczenia pozostaje to, czy kwota uzyskanego wynagrodzenia (cena) została skalkulowana tak, że stanowi tylko koszt wytworzenia towaru lub wykonania usługi, czy została powiększona także o zysk sprzedającego. Skoro przepisy nie określają formy zapłaty za świadczoną usługę, należy uznać, że zobowiązanie usługobiorcy może mieć postać świadczenia nie tylko określonej sumy pieniędzy, ale także świadczenie innej usługi (usługi wzajemnej). Oznacza to, że z danego stosunku prawnego, na podstawie którego wykonywana jest usługa, musi wynikać wyraźna, bezpośrednia korzyść na rzecz świadczącego usługę. Ponadto, aby dana czynność (świadczenie) podlegała opodatkowaniu podatkiem VAT, musi istnieć bezpośredni związek o charakterze przyczynowym pomiędzy świadczoną usługą a świadczeniem wzajemnym. Otrzymana zapłata powinna być konsekwencją wykonania świadczenia.

Odpłatność określana jest przez strony umowy i jeśli strony ustalą zapłatę, wówczas wykonane świadczenie staje się odpłatne. W przypadku istnienia świadczenia wzajemnego otrzymanego przez świadczącego usługę, należy uznać czynności wykonywane w ramach zawartej umowy za odpłatne świadczenie usług określone w art. 8 ust. 1 ustawy, podlegające opodatkowaniu na zasadach ogólnych.

Wobec powyższych rozważań, dostawa towarów lub świadczenie usług podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług wtedy, gdy są wykonane odpłatnie, oraz gdy pomiędzy dostawcą towaru lub świadczącym usługę i ich beneficjentem (odbiorcą) istnieje jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełniane są świadczenia wzajemne.

Zauważyć należy, że przepisy podatkowe nie zawierają definicji odszkodowania, zatem w tym zakresie należy posiłkować się przepisami prawa cywilnego.

Na gruncie prawa cywilnego, odszkodowanie za doznaną szkodę majątkową lub niemajątkową uzależnione jest od zaistnienia zdarzenia, z którym przepisy łączą obowiązek naprawienia szkody. Ponadto, między zdarzeniem a zaistniałą w jego wyniku szkodą, musi istnieć związek przyczynowy.

Kodeks cywilny rozróżnia dwa podstawowe rodzaje odpowiedzialności: kontraktową, która powstaje z mocy umowy i odnosi się do przypadków niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (art. 471 Kodeksu cywilnego) oraz deliktową, czyli wynikającą z czynów niedozwolonych (art. 415 Kodeksu cywilnego).

Zgodnie z treścią art. 471 Kodeksu cywilnego:

W świetle wyżej przytoczonych przepisów, na gruncie stosunków cywilnoprawnych, szkoda polega na nienależytym wykonaniu bądź niewykonaniu zobowiązania przez dłużnika, istnieniu adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy działaniem lub zaniechaniem, a szkodą. Brak tych przesłanek powoduje, że nie mamy do czynienia ze szkodą, za powstanie której dłużnik zobowiązany jest do wypłaty odszkodowania.

Przepisy Kodeksu cywilnego regulują również kwestie bezumownego korzystania z cudzej rzeczy.

Zgodnie z art. 222 § 1 i § 2 Kodeksu cywilnego:

Na podstawie art. 224 § 1 i § 2 Kodeksu cywilnego:

W oparciu natomiast o art. 225 cyt. Kodeksu cywilnego:

Z ww. regulacji wynika, że w sytuacji wytoczenia powództwa – przeciwko samoistnemu posiadaczowi w złej wierze – jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy oraz jest odpowiedzialny za jej stan. Ponadto, spoczywa na nim obowiązek zwrotu pobranych od powyższej chwili pożytków, których nie zużył, jak również winny jest uiścić wartość tych, które zużył.

Zgodnie z dyspozycją art. 230 Kodeksu cywilnego:

W myśl powołanego wyżej art. 230 Kodeksu cywilnego, przepisy dotyczące roszczeń właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości oraz o naprawienie szkody z powodu pogorszenia lub utraty rzeczy, jak również przepisy dotyczące roszczeń samoistnego posiadacza o zwrot nakładów na rzecz, stosuje się odpowiednio do stosunku między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym, o ile z przepisów regulujących ten stosunek nie wynika nic innego.

Stosownie do art. 336 Kodeksu cywilnego:

O tym, czy bezumowne korzystanie z nieruchomości lub gruntu podlega opodatkowaniu na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy, decydować muszą w każdym przypadku konkretne okoliczności.

Zauważyć należy, że z cytowanych wyżej przepisów ustawy o podatku od towarów i usług wynika, że przy określeniu, czy miała miejsce czynność podlegająca opodatkowaniu istotne jest określenie, czy wykonywano świadczenie i czy wynagrodzenie z tytułu wykonywania tego świadczenia miało być wypłacone.

Analiza ww. przepisów ustawy prowadzi do wniosku, że istotną cechą wynagrodzenia jest istnienie bezpośredniego związku pomiędzy usługą i otrzymaną zapłatą.

Kolejnym czynnikiem decydującym o tym, czy mamy do czynienia z wynagrodzeniem jest ustalenie, czy wynagrodzenie takie było należne z tytułu danego świadczenia. Czynność opodatkowana powstaje w związku z zaistnieniem stosunku prawnego określonego umową między stronami. Zatem wystąpić musi bezpośredni związek pomiędzy wykonywanymi czynnościami i wysokością otrzymanego wynagrodzenia, oparty o relacje cywilnoprawne pomiędzy podmiotami.

W związku z powyższym, czynność podlega opodatkowaniu wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności.

Kluczowym elementem dla rozstrzygnięcia czy czynność podlega opodatkowaniu jest fakt istnienia zgody, chociażby nieformalnej, na korzystanie z przedmiotu.

W sytuacji zatem, gdy osoba trzecia korzysta z nieruchomości bez zgody jej właściciela, zasadne jest przyjęcie, że pomiędzy właścicielem nieruchomości i korzystającym bezumownie z tej nieruchomości nie istnieje żaden jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełnione są świadczenia wzajemne.

Świadczenie podatnika, nieoparte na tytule prawnym, wskazującym na istnienie obowiązku świadczenia usługi oraz wysokości wynagrodzenia – nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Odszkodowanie wypłacone w takich okolicznościach z tego tytułu nie jest płatnością za świadczenie usługi, lecz rekompensatą za pozbawienie właściciela prawa do swobodnego dysponowania nieruchomością i wynikłe z tego tytułu szkody.

Inaczej należy jednak oceniać sytuację, gdy korzystający z nieruchomości użytkuje ją za zgodą właściciela (nawet dorozumianą) płacąc z tego tytułu określone kwoty, a także sytuację, kiedy właściciel rzeczy (np. nieruchomości) – z różnych względów – toleruje sytuację, w której przy braku formalnego stosunku prawnego, inny podmiot korzysta z należącej do niego rzeczy. W tych okolicznościach wynagrodzenie otrzymane przez właściciela z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy stanowi wynagrodzenie za świadczenie usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy i na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

W konsekwencji należy stwierdzić, że decydujące znaczenie dla opodatkowania lub nieopodatkowania bezumownego korzystania z nieruchomości bez zawiązywania stosunku zobowiązaniowego mają okoliczności faktyczne. Co do zasady, sytuacja ta pozostaje poza opodatkowaniem podatkiem od towarów i usług. Jeżeli jednak okoliczności wskazują na dorozumianą, milczącą zgodę właściciela nieruchomości na jej użytkowanie przez dotychczasowego użytkownika – czynność ta podlega opodatkowaniu jako świadczenie usług.

Z opisu sprawy wynika, iż Pani oraz … (dalej: Uczestnik) są współwłaścicielami w udziałach ½ nieruchomości gruntowej położonej w … przy ul. …, zabudowanej wielolokalowym budynkiem usługowym. W dniu 31 grudnia 2021 r. uległa rozwiązaniu zawarta przez strony umowa dzierżawy (dalej: Umowa Dzierżawy) dotyczącą Nieruchomości, na mocy której Uczestnik dzierżawił od Pani przysługujący Pani udział w Nieruchomości. Wobec tego od dnia 1 stycznia 2022 r. nie łączyły strony żadne ustalenia regulujące sposób korzystania z Nieruchomości, co powinno skutkować stosowaniem regulacji przewidzianych w Kodeksie cywilnym. Mimo wygaśnięcia Umowy Dzierżawy Uczestnik samodzielnie korzystał z Nieruchomości z wykluczeniem Pani, w tym samodzielnie wynajmował znajdujące się w Nieruchomości lokale i pobierał z niej pożytki. Pani od 1 stycznia 2022 r. kwestionowała bezumowne korzystanie przez Uczestnika z Nieruchomości ponad jego udział. Uczestnik, mimo szeregu aktywności z Pani strony nadal bezumownie korzystał z całej Nieruchomości ponad swój udział. Wobec bezskuteczności polubownych działań podejmowanych przez Panią, pismem z dnia 11 lipca 2022 r. złożyła Pani do Sądu Rejonowego w … wniosek o ustanowienie na podstawie art. 203 k.c. zarządcy Nieruchomości. Dnia 2 sierpnia 2023 r. w powyższym postępowaniu sądowym współwłaściciele zawarli ugodę sądową na mocy której na podstawie art. 203 k.c. ustanowili zarządcę Nieruchomości od dnia 1 września 2023 r.  Wobec zakończenia bezumownego korzystania z Nieruchomości przez Uczestnika złożyła Pani w Sądzie Rejonowym w … wniosek o zawezwanie do próby ugodowej w sprawie zapłaty na Pani rzecz kwoty 1.343.560,14 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie z tytułu pobranych w okresie 1.01.2022 r.- 31.05.2023 r. pożytków z Nieruchomości. Dnia 15.10.2024 r. współwłaściciele zawarli ugodę sądową.

W analizowanej sprawie kluczowe jest ustalenie, czy w zaistniałej sytuacji wyraziła Pani zgodę (również dorozumianą) na korzystanie z nieruchomości stanowiącej Pani własność oraz czy podjęła Pani jakiekolwiek kroki celem odzyskania tejże nieruchomości, w przypadku braku takiej zgody (umowy).

Z opisu sprawy wynika, że podejmowała Pani działania ukierunkowane na uwzględnienie Pani - jako współwłaścicielki Nieruchomości - w korzystaniu i zarządzaniu Nieruchomością, po rozwiązaniu Umowy Dzierżawy. Nie tolerowała Pani istniejącej sytuacji, polegającej na samodzielnym korzystaniu z Nieruchomości przez współwłaściciela z wykluczeniem Pani, w tym samodzielnym wynajmowaniu znajdujących się w Nieruchomości lokali i pobieraniu z niej pożytków. Z wniosku wynika, że od października 2021 r. wzywała pisemnie Uczestnika do przedłożenia dokumentacji umożliwiającej wspólne korzystanie z Nieruchomości i wspólne zarządzanie nią. Zarówno ustnie jak i pisemnie wzywała Pani współwłaściciela zarówno do wydania dokumentacji dotyczącej Nieruchomości, uwzględnienia Pani jako strony w zawartych z najemcami umowach najmu i nie zawierania bez Pani udziału nowych umów najmu, uwzględniania przysługujących Pani jako współwłaścicielowi praw przy podejmowaniu decyzji zwykłego zarządu jak i decyzji przekraczających zwykły zarząd dotyczących Nieruchomości – m.in. pismami z dnia 15 lutego 2022 r., 24 lutego 2022 r., 29 marca 2022 r., 11 maja 2022 r. Wobec bezskuteczności polubownych działań podejmowanych przez Panią, pismem z dnia 11 lipca 2022 r. złożyła Pani do Sądu Rejonowego w …. wniosek o ustanowienie na podstawie art. 203 k.c. zarządcy Nieruchomości. W toku postępowania w dalszym ciągu kwestionowała Pani bezumowne korzystanie przez współwłaściciela z przysługującego Pani udziału. W dalszym ciągu kierowała Pani do Uczestnika wezwania o przekazanie informacji, uwzględnienie Pani w zawartych umowach najmu, wyrażała sprzeciw przeciwko nowo zawieranym umowom najmu, wypłatę przysługujących Pani pożytków z Nieruchomości. Dnia 2 sierpnia 2023 r. w powyższym postępowaniu sądowym zawarła Pani z Uczestnikiem ugodę sądową, na mocy której, na podstawie art. 203 k.c. ustanowiliście Państwo zarządcę Nieruchomości od dnia 1 września 2023 r.

Wobec zakończenia bezumownego korzystania z Nieruchomości przez Uczestnika złożyła Pani w Sądzie Rejonowym w … wniosek w sprawie zapłaty na Pani rzecz kwoty 1.343.560,14 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie z tytułu pobranych w okresie 1.01.2022 r.- 31.05.2023 r. pożytków z Nieruchomości. Dnia 15.10.2024 r. zawarli Państwo ugodę sądową. Współwłaściciel zobowiązał się zapłacić na Pani rzecz a) kwotę 132.500 zł za okres od 1 stycznia 2022 r. do 31 grudnia 2022 r., b) kwotę 132.500 zł  za okres od 1 stycznia 2023 r. do 31 maja 2023 r., to jest łącznie 265.000 zł (słownie: dwieście sześćdziesiąt pięć tysięcy złotych).

W przypadku bezumownego korzystania z cudzej własności właścicielowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za bezprawne korzystanie z jego nieruchomości. Zapłata określonej kwoty pieniężnej wiąże się z prawem żądania naprawienia wynikłej szkody z tytułu bezprawnego korzystania z nieruchomości. Żądanie wynagrodzenia (roszczenia pieniężnego) w swojej istocie nie stanowi należności za wykonanie usług, lecz jest rekompensatą za niemożność pobierania pożytków i używania nieruchomości w okresie bezumownego korzystania.

W przedstawionym we wniosku opisie sprawy od 1 stycznia 2022 r. nie można mówić o jakimkolwiek jawnym lub dorozumianym stosunku prawnym łączącym Panią ze współwłaścicielem korzystającym bezumownie z całej Nieruchomości ponad swój udział. Opłaty za bezumowne korzystanie z Nieruchomości w tym przypadku mają charakter odszkodowawczy i nie podlegają opodatkowaniu VAT.

Tym samym bezumowne korzystanie przez współwłaściciela z całej Nieruchomości bez tytułu prawnego i bez Pani zgody (wyraźnej lub dorozumianej), nie stanowi usługi w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy, a zapłata z tego tytułu odszkodowania nie stanowi należności za jej wykonanie. W konsekwencji nie stanowi transakcji podlegającej opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy.

W związku z tym Pani stanowisko uznałem za prawidłowe.

Dodatkowe informacje

Informacja o zakresie rozstrzygnięcia

Interpretacja dotyczy stanu faktycznego, który Pani przedstawiła i stanu prawnego, który obowiązywał w dacie zaistnienia zdarzenia.

Wydana interpretacja dotyczy tylko sprawy będącej przedmiotem wniosku (zapytania). Inne kwestie przedstawione we wniosku, które nie zostały objęte pytaniem nie mogą być – zgodnie z art. 14b § 1 Ordynacji podatkowej – rozpatrzone.

Pouczenie o funkcji ochronnej interpretacji

·Funkcję ochronną interpretacji indywidualnych określają przepisy art. 14k-14nb ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2025 r. poz. 111). Interpretacja będzie mogła pełnić funkcję ochronną, jeśli Pani sytuacja będzie zgodna (tożsama) z opisem stanu faktycznego i zastosuje się Pani do interpretacji.

·Zgodnie z art. 14na § 1 Ordynacji podatkowej:

·Zgodnie z art. 14na § 2 Ordynacji podatkowej:

Pouczenie o prawie do wniesienia skargi na interpretację

Ma Pani prawo do zaskarżenia tej interpretacji indywidualnej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Zasady zaskarżania interpretacji indywidualnych reguluje ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 935 ze zm.; dalej jako „PPSA”).

Skargę do Sądu wnosi się za pośrednictwem Dyrektora KIS (art. 54 § 1 PPSA). Skargę należy wnieść w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia interpretacji indywidualnej (art. 53 § 1 PPSA):

·w formie papierowej, w dwóch egzemplarzach (oryginał i odpis) na adres: Krajowa Informacja Skarbowa, ul. Warszawska 5, 43-300 Bielsko-Biała (art. 47 § 1 PPSA), albo

·w formie dokumentu elektronicznego, w jednym egzemplarzu (bez odpisu), na adres Krajowej Informacji Skarbowej na platformie ePUAP: /KIS/wnioski albo /KIS/SkrytkaESP (art. 47 § 3 i art. 54 § 1a PPSA).

Skarga na interpretację indywidualną może opierać się wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 57a PPSA).

Podstawa prawna dla wydania interpretacji

Podstawą prawną dla wydania tej interpretacji jest art. 13 § 2a oraz art. 14b § 1 Ordynacji podatkowej.