Interpretacja indywidualna – stanowisko prawidłowe

Szanowni Państwo,

stwierdzam, że Państwa stanowisko w sprawie oceny skutków podatkowych opisanego stanu faktycznego w podatku od towarów i usług jest prawidłowe.

Zakres wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej

8 listopada 2024 r. wpłynął Państwa wniosek z 7 listopada 2024 r. o wydanie interpretacji indywidualnej, który dotyczy niepodlegania opodatkowaniu podatkiem VAT należności otrzymywanej od Kontrahenta jako odszkodowanie za bezumowne korzystanie z lokalu oraz braku obowiązku udokumentowania ww. czynności fakturą VAT.

Treść wniosku jest następująca:

Opis stanu faktycznego

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa (dalej: „Wnioskodawca” lub „Podatnik”) jest podmiotem podlegającym w Polsce opodatkowaniu od całości swoich dochodów oraz czynnym podatnikiem podatku od towarów i usług. Wnioskodawca prowadzi działalność gospodarczą, której przedmiotem jest w główniej mierze realizacja projektów budowlanych związanych ze wznoszeniem lub zakupem budynków użytkowych (centrów handlowych) wynajmowanych następnie na rzecz najemców.

Wnioskodawca jest użytkownikiem wieczystym nieruchomości gruntowych położonych w … przy ul. …, dla których Sąd Rejonowy … Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr: … oraz …. Na przedmiotowych nieruchomościach usytuowany jest budynek – „A” będący … w której zlokalizowane jest kilkadziesiąt sklepów (dalej: „A”).

Właścicielem A jest Wnioskodawca, który nabył obiekt wraz z prawem użytkowania ww. nieruchomości gruntowych w dniu 16 grudnia 2020 r. na podstawie umowy sprzedaży zawartej w formie aktu notarialnego. Jednym z najemców A jest B z siedzibą w … (dalej: „Kontrahent”), który wstąpił w umowę najmu zawartą z poprzednim właścicielem A w związku z przejęciem dotychczasowego najemcy, tj. C sp. z o.o. W dniu 21 kwietnia 2017 r. poprzedni właściciel A, tj. D sp. z o.o. oraz poprzedni najemca, tj. C sp. z o.o. zawarli aneks nr 1 do umowy najmu dotyczący wydłużenia terminu najmu lokalu w A do dnia 1 marca 2025 r. Z uwagi na regulacje wprowadzone w związku z epidemią wirusa COVID-19, umowa została przedłużona o 6 miesięcy, tj. do dnia 1 września 2025 r.

Pismem z dnia 29 marca 2023 r. Wnioskodawca złożył Kontrahentowi oświadczenie o wypowiedzeniu umowy najmu z zachowaniem 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia, tj. ze skutkiem na dzień 30 czerwca 2023 r. Niemniej jednak, strony nie doszły do porozumienia w zakresie opuszczenia lokalu przez Kontrahenta w ww. terminie.

W dniu 28 czerwca 2023 r. Wnioskodawca złożył wniosek o udzielenie zabezpieczenia do Sądu Okręgowego poprzez nakazanie Kontrahentowi opuszczenia i opróżnienia zajmowanego lokalu w A. W postanowieniu z dnia 4 sierpnia 2023 r. Sąd Okręgowy oddalił wniosek o udzielenie zabezpieczenia złożony przez Wnioskodawcę. Wobec tego, pismem z dnia 21 sierpnia 2023 r. Wnioskodawca złożył do tegoż sądu pozew o nakazanie Kontrahentowi wydania zajmowanego przez niego lokalu w A.

26 października 2023 r. Kontrahent wystąpił na drogę postępowania sądowego z własnym powództwem o ustalenie bezskuteczności wypowiedzenia umowy najmu przez Wnioskodawcę. Oba postępowania pomiędzy stronami toczyły się odrębnie od siebie. Pomimo rozbieżności w dniu 4 lipca 2024 r. strony zawarły porozumienie kończące spór pomiędzy nimi. W porozumieniu tym wskazano, że strony wzajemnie cofają złożone przez siebie powództwa.

Jednocześnie, w związku z ugodą w tym samym dniu strony zawarły aneks nr 2 do umowy najmu z dnia 11 lipca 2014 r., który to aneks przewidywał nowe warunki współpracy, w tym kwestię zmiany lokalu wynajmowanego przez Kontrahenta.

W okresie sporu pomiędzy stronami, tj. od lipca 2023 r. do czerwca 2024 r. Podatnik uznawał, iż Kontrahent zajmuje lokal bez tytułu prawnego, a w efekcie dochodzi do bezumownego korzystania z lokalu. Ocenę Wnioskodawcy w tym zakresie potwierdza wystąpienie na drogę postępowania sądowego w celu uzyskania orzeczenia zobowiązującego Kontrahenta do opróżnienia i wydania zajmowanego lokalu w A.

W związku z powyższym, za sporny okres Wnioskodawca wystawiał na rzecz Kontrahenta noty księgowej tytułem bezumownego korzystania z lokalu, które to noty podlegały opłacaniu przez Kontrahenta. Należność ta traktowana była jako forma odszkodowania, stąd też nie podlegała udokumentowaniu fakturą VAT oraz nie podlegała opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Pytanie

Czy za sporny okres (lipiec 2023 r. – czerwiec 2024 r.) Wnioskodawca słusznie uznawał należności otrzymywane od Kontrahenta jako odszkodowanie tytułem bezumownego korzystania z lokalu, niepodlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług oraz udokumentowaniu fakturą VAT?

Państwa stanowisko w sprawie

W ocenie Wnioskodawcy, należność otrzymywana od Kontrahenta stanowi odszkodowanie z tytułu bezumownego korzystania z lokalu i nie powinno podlegać opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług oraz udokumentowaniu fakturą VAT.

Uzasadnienie:

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tj. Dz. U. z 2024 poz. 361 z późn. zm. – dalej „ustawa o VAT”) opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega m.in. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o VAT, przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również:

1)przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej;

2)zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji;

3)świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.

W przypadku korzystania z cudzego przedmiotu lub prawa istotne znaczenie dla określenia czy występuje odpłatne świadczenie usług ma fakt zgody wyrażonej przez uprawniony podmiot na wykorzystywanie rzeczy lub prawa przez drugą stronę. Zgoda ta może być wyrażona wprost, np. poprzez zawarcie umowy umożliwiającej kontrahentowi na korzystanie z rzeczy lub prawa, bądź też może być wyrażona w sposób dorozumiany poprzez tolerowanie korzystania przez drugą stronę. W przypadku gdy brak jest zgody uprawnionego podmiotu na korzystanie przez podmiot trzeci z rzeczy lub prawa przyjmuje się, że nie istnieje stosunek prawny pomiędzy stronami i brak jest świadczenia usługi w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy o VAT. Jeśli natomiast uprawniony podmiot toleruje fakt korzystania z przysługujących mu rzeczy lub praw uznaje się to za świadczenie usług na podstawie art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT, tj. tolerowanie określonych czynności lub sytuacji.

W interpretacji indywidualnej Dyrektora KIS z dnia 14 sierpnia 2024 r., nr: 0113-KDIPT1-2.4012.393.2024.2.JSZ organ wskazał, że kluczowym elementem dla rozstrzygnięcia czy czynność podlega opodatkowaniu jest fakt istnienia zgody, chociażby nieformalnej, na korzystanie z przedmiotu […] W konsekwencji należy stwierdzić, że decydujące znaczenie dla opodatkowania lub nieopodatkowania bezumownego korzystania z nieruchomości bez zawiązywania stosunku zobowiązaniowego mają okoliczności faktyczne. Co do zasady, sytuacja ta pozostaje poza opodatkowaniem podatkiem od towarów i usług. Jeżeli jednak okoliczności wskazują na dorozumianą, milczącą zgodę właściciela nieruchomości na jej użytkowanie przez dotychczasowego użytkownika - czynność ta podlega opodatkowaniu jako świadczenie usług.

Finalnie w stanie faktycznym będącym przedmiotem ww. interpretacji Dyrektor KIS ocenił, że w okresie pomiędzy zakończeniem stosunku prawnego najmu a wystąpieniem na drogę sądową przez podatnika z roszczeniem m.in. nakazu opróżnienia lokalu miało miejsce świadczenie usługi w myśl art. 8 ust. 1 ustawy o VAT polegające na tolerowaniu zajęcia lokalu przez kontrahentów podatnika.

Podobne rozstrzygnięcie tut. Organu wynika z interpretacji indywidualnej Dyrektora KIS z dnia 30 sierpnia 2023 r., nr: 0113-KDIPT1-3.4012.336.2023.2.OS, w stanie faktycznym której również pomiędzy wygaśnięciem umowy najmu lokalu a wystąpieniem na drogę postępowania sądowego z roszczeniem opróżnienia lokalu upłynął pewien okres czasu. Organ wskazał w uzasadnieniu, że stwierdzić należy, że w okresie po zakończeniu umowy najmu, tj. od dnia 16 marca 2023 r. do czasu wystąpienia przez Państwa z pozwem o eksmisję, tj. 9 maja 2023 r., mamy do czynienia z bezumownym korzystaniem z lokalu za Państwa zgodą. Wskazać bowiem należy, iż choć umowa lokalu się zakończyła, to tolerowali Państwo sytuację, w której najemca korzystał z lokalu i wystawiali Państwo stosowne faktury […] Tolerowali Państwo stan bezumownego korzystania i dopiero wystąpienie na drogę sądową z pozwem o eksmisję jest czynnością mającą na celu odzyskanie nieruchomości […] Natomiast od momentu wystąpienia przez Państwa do sądu z pozwem o eksmisję z lokalu mamy do czynienia z bezumownym korzystaniem z lokalu bez Państwa zgody. Wystąpienie przez Państwa na drogę sądową z pozwem o eksmisję z lokalu oznacza, że podjęli Państwo działania mające na celu bezwzględne odzyskanie lokalu. W takich okolicznościach uznać należy, że nie tolerują Państwo sytuacji, w której najemca nie przekazuje lokalu i zmuszeni Państwo do podjęcia ww. działań, a więc nie wyrażają zgody (ani wyraźnej, ani dorozumianej) na korzystanie z tego lokalu.

Również z orzecznictwa sądów administracyjnych wynika podobne zapatrywanie na kwestię bezumownego korzystania - w orzeczeniu NSA z dnia 18 października 2022 r., sygn. akt: I FSK 1738/19 sąd ten przyjął, że organ w przypadku Kontrahenta 2 zasadnie przyjął, iż od momentu wystąpienia przez Gminę na drogę sądową o wydanie nieruchomości przez Kontrahenta, spełnione zostały warunki bezumownego korzystania z nieruchomości. Do tego momentu jednak Skarżąca tolerowała stan bezumownego korzystania i dopiero wystąpienie na drogę sądową z pozwem o wydanie nieruchomości było czynnością ukierunkowaną na odzyskanie nieruchomości. Zatem do tego momentu, jak i w pozostałych przypadkach, Gmina świadczyła usługi w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy o VAT, które ze względu na ich odpłatny charakter podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT.

Z przedstawionych powyżej stanowisk tut. Organu oraz NSA wyraźnie wynika, że kluczowe znaczenie ma podjęcie faktycznych i prawnych działań mających na celu odzyskania władztwa nad lokalem. Działania te, w szczególności wystąpienie na drogę postępowania sądowego są bowiem, zdaniem organów jak i sądów administracyjnych, faktycznym przejawem braku tolerowania korzystania z lokalu przez kontrahenta.

W niniejszym przypadku to Wnioskodawca jako uprawniony podmiot (właściciel A i lokalu będącego jego częścią) wypowiedział umowę najmu Kontrahentowi, co oznacza, że to wolą Wnioskodawcy było zakończenie stosunku najmu pomiędzy stronami. Istotne jest ponadto, zdaniem Wnioskodawcy, że podejmował on aktywne działania prawne jak i faktyczne w celu odzyskania faktycznego władztwa nad lokalem, które to działania zapoczątkowane zostały przez Wnioskodawcę jeszcze przed momentem, w którym zdaniem Wnioskodawcy doszło do wygaśnięcia stosunku najmu, tj. przed dniem 30 czerwca 2023 r.

Jak wskazano w stanie faktycznym, Podatnik wystąpił na drogę sądową z wnioskiem o zabezpieczenie roszczenia, którego żądaniem było uzyskanie sądowego zobowiązania Kontrahenta do opuszczenia lokalu. Niezwłocznie po otrzymaniu negatywnego stanowiska Sądu Okręgowego w zakresie złożonego wniosku o zabezpieczenie, Wnioskodawca ponownie wystąpił na drogę sądową z powództwem, którego przedmiotem także było żądanie opróżnienia lokalu zajmowanego przez Kontrahenta bez podstawy prawnej. Ponadto, Wnioskodawca próbował także osiągnąć założony cel drogą ugodową poprzez wymianę korespondencji z Kontrahentem, co jednak nie znalazło zrozumienia po stronie Kontrahenta i nie doprowadziło do zwolnienia zajmowanego bez tytułu prawnego lokalu.

Działania podejmowane przez Wnioskodawcę jednoznacznie wskazują więc na fakt, iż nie tolerował on dalszego zajmowania lokalu przez Kontrahenta po dniu 30 czerwca 2023 r. i podejmował on działania zmierzające do jego odzyskania, których to działań nie można określić jako tolerowanie zaistniałych okoliczności.

Zdaniem Wnioskodawcy, fakt zawarcia ugody przez strony w dniu 4 lipca 2024 r. nie wpływa na okoliczności dotyczące płatności za poprzedni okres, tj. do czerwca 2024 r. Dopiero bowiem zawarcie ugody przez strony spowodowało zmianę stanowiska Wnioskodawcy, przy czym, z uwagi na fakt iż strony dokonywały bieżącego rozliczenia przez cały sporny okres na podstawie not księgowych wystawianych przez Podatnika, zmiana stanowiska w zakresie skutków podatkowych może dotyczyć okresów rozliczeniowych począwszy od tego, w trakcie którego doszło do zawarcia ugody, tj. od lipca 2024 r.

Odmienne stanowisko, a to konieczność opodatkowania podatkiem VAT należności za sporny okres mogłaby mieć miejsce w przypadku, gdyby strony dokonały rozliczenia za miesiące lipiec 2023 – czerwiec 2024 r. po zawarciu ugody i wskazały w treści ugody, że Wnioskodawca uznaje prawa Kontrahenta do korzystania z lokalu, co jednak nie miało miejsca.

W interpretacji indywidualnej Dyrektora KIS z dnia 19 lutego 2021 r., nr: 0114-KDIP1-1.4012.713.2020.1.JO organ za prawidłowe uznał stanowisko podatnika, zgodnie z którym pomimo późniejszego zawarcia ugody i kontynuowania stosunku najmu przez strony, wynagrodzenie otrzymane przez podatnika za sporny okres nie podlegało opodatkowaniu podatkiem od towarów usług, gdyż nie wiązało się żadną usługą świadczoną przez tego podatnika. Co istotne w niniejszym przypadku, w treści zawartej ugody strony wskazały, że X S.A. wypłaci Wnioskodawcy kwotę w wysokości 750.000,00 zł z tytułu bezumownego korzystania z Działek.

Odmiennie natomiast przedstawiał się stan faktyczny w interpretacji indywidualnej Dyrektora KIS z dnia 16 września 2019 r., nr: 0113-KDIPT1-2.4012.334.2019.3.PRP, w której również strony zawarły ugodę w zakresie wynagrodzenia za korzystanie z patentu i wzoru użytkowego, niemniej jednak, w treści ugody przyjęte zostało przez strony, że Wnioskodawca zobowiązał się zapłacić określoną kwotę jednorazowej opłaty licencyjnej za uprawnienie do korzystania z naruszonych przez niego praw własności intelektualnej wskazanych powyżej.

Finalnie organ przyjął, że zgodnie z ugodą, Wnioskodawca zobowiązał się zapłacić określoną kwotę jednorazowej opłaty licencyjnej za uprawnienie do korzystania z naruszonych przez niego praw własności intelektualnej wskazanych powyżej (dalej: "Opłata licencyjna"). Wskazane powyżej działanie Wnioskodawcy i Powoda polegające na podpisaniu ugody, w której to zostały uzgodnione prawa i obowiązki stron, wypełnia wskazaną przesłankę uznania świadczenia w postaci tolerowania zaistniałego stanu rzeczy tj. uprawnienia do korzystania przez Wnioskodawcę z praw własności intelektualnej Spółki, za usługę w rozumieniu art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy.

W przypadku niniejszego wniosku ugoda nie zawierała postanowień w tym zakresie z uwagi na fakt, iż strony dokonywały bieżącego rozliczenia i brak było sporu pomiędzy nimi, w tym w zakresie kwot przekazywanych przez Kontrahenta na rzecz Podatnika. Niemniej jednak, w treści ugody brak jest informacji o uznaniu przez Wnioskodawcę prawa do korzystania z lokalu przez Kontrahenta w okresie lipiec 2023 – czerwiec 2024 r., stąd też pomimo zawartej ugody stanowisko Wnioskodawcy pozostaje niezmienione w tym zakresie, i uznaje on że korzystanie z lokalu przez Kontrahenta w okresie objętym niniejszym wnioskiem odbywało się bez podstawy prawnej.

Podsumowując, zdaniem Wnioskodawcy, w spornym okresie, tj. pomiędzy lipcem 2023 r. a czerwcem 2024 r. Kontrahent bezumownie korzystał z lokalu w A. Wnioskodawca do momentu zawarcia ugody prowadził aktywne działania mające na celu odzyskanie władztwa nad lokalem, w tym złożył wniosek o zabezpieczenie oraz wytoczył powództwo mające na celu zobowiązanie Kontrahenta do opróżnienia i wydania zajmowanego lokalu, jak również podejmował działania mające na celu dobrowolne zwolnienie lokalu przez Kontrahenta.

Tym samym za okres lipiec 2023 – czerwiec 2024 r. otrzymywane od Kontrahenta regularnie przez sporny okres świadczenie nie stanowiło wynagrodzenia za usługę, lecz świadczenie o charakterze sankcyjnym (odszkodowanie).

W myśl art. 2 pkt 22 ustawy o VAT, przez pojęcie sprzedaży rozumie się odpłatną dostawę towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, eksport towarów oraz wewnątrzwspólnotową dostawę towarów.

W art. 106b ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT wskazano, że podatnik jest obowiązany wystawić fakturę dokumentującą sprzedaż, a także dostawę towarów i świadczenie usług, o których mowa w art. 106a pkt 2, dokonywane przez niego na rzecz innego podatnika podatku, podatku od wartości dodanej lub podatku o podobnym charakterze lub na rzecz osoby prawnej niebędącej podatnikiem. Obowiązek wystawienia faktury dotyczy więc odpłatnego świadczenia usług przez podatnika podatku VAT. Jak wskazano powyżej, w ocenie Wnioskodawcy w okresie lipiec 2023 – czerwiec 2024 r. Podatnik nie świadczył usługi na rzecz Kontrahenta, z uwagi na fakt iż w ocenie Podatnika brak było po stronie Kontrahenta podstawy prawnej do korzystania z lokalu, jak również brak było zgody ze strony Podatnika na korzystanie z lokalu przez Kontrahenta, co potwierdzają działania podejmowane przez Wnioskodawcę na drodze prawnej.

W związku z tym, z uwagi na brak świadczenia usług najmu lokalu ze strony Wnioskodawcy, otrzymywane przez niego świadczenie nie powinno być udokumentowane fakturą VAT lecz innym dokumentem, np. notą księgową. Stanowisko Wnioskodawcy w tym zakresie potwierdza m.in. interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z dnia 2 lipca 2020 r., nr: 0114-KDIP1-1.4012.752.2018.9.JO, w której organ za prawidłowe uznał stanowisko podatnika, że należności o charakterze sankcyjnym (odszkodowawczym) nie podlegają udokumentowaniu fakturą VAT lecz innym dokumentem księgowym.

Podsumowując, zdaniem Wnioskodawcy, zasadnie nie wystawiał on faktur VAT lecz noty księgowe za sporny okres, tj. lipiec 2023 – czerwiec 2024 r. z uwagi na brak świadczenia usług najmu przez ten okres na rzecz Kontrahenta.

Ocena stanowiska

Stanowisko, które przedstawili Państwo we wniosku jest prawidłowe.

Uzasadnienie interpretacji indywidualnej

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 361 ze zm.), zwanej dalej „ustawą”:

Jak wynika z art. 5 ust. 2 ustawy:

Powyższe oznacza, że istotny jest przede wszystkim faktyczny przebieg dalszej czynności i osiągnięty rezultat zgodny z zamiarem umawiających się stron.

Zgodnie z art. 2 pkt 6 ustawy:

W myśl art. 2 pkt 22 ustawy:

Stosownie do art. 7 ust. 1 ustawy:

Na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy:

Z tak szeroko sformułowanej definicji wynika, że przez świadczenie usług należy przede wszystkim rozumieć określone zachowanie podatnika na rzecz odrębnego podmiotu, które zasadniczo wynika z dwustronnego stosunku zobowiązaniowego, zakładającego istnienie podmiotu będącego odbiorcą (nabywcą usługi), jak również podmiotu świadczącego usługę.

Przez świadczenie usług należy zatem rozumieć każde zachowanie niebędące dostawą towarów i świadczone na rzecz innego podmiotu.

Powołane przepisy wskazują, że pojęcie świadczenia usług ma bardzo szeroki zakres, gdyż nie obejmuje wyłącznie działań podatnika, lecz również zobowiązanie do powstrzymania się od dokonywania czynności lub do tolerowania czynności bądź sytuacji. Pod pojęciem usługi (świadczenia) należy rozumieć każde zachowanie, na które składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś), jak i zaniechanie (nieczynienie bądź też tolerowanie, znoszenie określonych stanów rzeczy). Należy jednak zaznaczyć, że nie każde powstrzymanie się od działania, czy tolerowanie czynności lub sytuacji może zostać uznane za usługę w rozumieniu przepisów ustawy.

Szeroki charakter świadczenia usługi potwierdzają także zapisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964  r. Kodeks cywilny (t. j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1061 ze zm.).

W świetle art. 353 § 2 Kodeksu cywilnego:

Tak więc na świadczenie może składać się zachowanie polegające na działaniu (dokonanie czynności na rzecz innego podmiotu) albo na zaniechaniu (zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji). Na świadczenie mogą się również składać jednocześnie zachowania polegające na działaniu oraz na zaniechaniu.

Z treści powołanego wyżej przepisu art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy jednoznacznie wynika, że dostawa towarów i świadczenie usług co do zasady podlegają opodatkowaniu VAT wówczas, gdy są wykonywane odpłatnie (z wyjątkiem przypadków ściśle określonych w art. 7 ust. 2 oraz w art. 8 ust. 2 ustawy).

Aby uznać dane świadczenie za odpłatne, musi istnieć stosunek prawny pomiędzy świadczącym usługę a odbiorcą, a w zamian za wykonanie usługi powinno zostać wypłacone wynagrodzenie. Przy czym przepisy ustawy nie określają postaci wynagrodzenia.

W dorobku orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej przyjmuje się, że odpłatność ma miejsce wtedy, gdy istnieje bezpośredni związek pomiędzy dostawą towarów lub świadczeniem usług a otrzymanym wynagrodzeniem, przy czym wynagrodzenie jakkolwiek musi być wyrażone w pieniądzu, to jednak nie musi być w tej formie dokonane. Należy podkreślić, że na gruncie przepisów o podatku od towarów i usług bez znaczenia pozostaje to, czy kwota uzyskanego wynagrodzenia (cena) została skalkulowana tak, że stanowi tylko koszt wytworzenia towaru lub wykonania usługi, czy została powiększona także o zysk sprzedającego. Skoro przepisy nie określają formy zapłaty za świadczoną usługę, należy uznać, że zobowiązanie usługobiorcy może mieć postać świadczenia nie tylko określonej sumy pieniędzy, ale także świadczenie innej usługi (usługi wzajemnej). Oznacza to, że z danego stosunku prawnego, na podstawie którego wykonywana jest usługa, musi wynikać wyraźna, bezpośrednia korzyść na rzecz świadczącego usługę. Ponadto, aby dana czynność (świadczenie) podlegała opodatkowaniu podatkiem VAT, musi istnieć bezpośredni związek o charakterze przyczynowym pomiędzy świadczoną usługą a świadczeniem wzajemnym. Otrzymana zapłata powinna być konsekwencją wykonania świadczenia.

Odpłatność określana jest przez strony umowy i jeśli strony ustalą zapłatę, wówczas wykonane świadczenie staje się odpłatne. W przypadku istnienia świadczenia wzajemnego otrzymanego przez świadczącego usługę, należy uznać czynności wykonywane w ramach zawartej umowy za odpłatne świadczenie usług określone w art. 8 ust. 1 ustawy, podlegające opodatkowaniu na zasadach ogólnych.

Wobec powyższych rozważań, dostawa towarów lub świadczenie usług podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług wtedy, gdy są wykonane odpłatnie, oraz gdy pomiędzy dostawcą towaru lub świadczącym usługę i ich beneficjentem (odbiorcą) istnieje jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełniane są świadczenia wzajemne.

Zauważyć należy, że przepisy podatkowe nie zawierają definicji odszkodowania, zatem w tym zakresie należy posiłkować się przepisami prawa cywilnego.

Na gruncie prawa cywilnego, odszkodowanie za doznaną szkodę majątkową lub niemajątkową uzależnione jest od zaistnienia zdarzenia, z którym przepisy łączą obowiązek naprawienia szkody. Ponadto, między zdarzeniem a zaistniałą w jego wyniku szkodą, musi istnieć związek przyczynowy.

Kodeks cywilny rozróżnia dwa podstawowe rodzaje odpowiedzialności: kontraktową, która powstaje z mocy umowy i odnosi się do przypadków niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (art. 471 Kodeksu cywilnego) oraz deliktową, czyli wynikającą z czynów niedozwolonych (art. 415 Kodeksu cywilnego).

Zgodnie z treścią art. 471 Kodeksu cywilnego:

W świetle wyżej przytoczonych przepisów, na gruncie stosunków cywilnoprawnych, szkoda polega na nienależytym wykonaniu bądź niewykonaniu zobowiązania przez dłużnika, istnieniu adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy działaniem lub zaniechaniem, a szkodą. Brak tych przesłanek powoduje, że nie mamy do czynienia ze szkodą, za powstanie której dłużnik zobowiązany jest do wypłaty odszkodowania.

Przepisy Kodeksu cywilnego regulują również kwestie bezumownego korzystania z cudzej rzeczy.

Zgodnie z art. 222 § 1 i § 2 Kodeksu cywilnego:

Na podstawie art. 224 § 1 i § 2 Kodeksu cywilnego:

W oparciu natomiast o art. 225 cyt. Kodeksu cywilnego:

Z ww. regulacji wynika, że w sytuacji wytoczenia powództwa – przeciwko samoistnemu posiadaczowi w złej wierze – jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy oraz jest odpowiedzialny za jej stan. Ponadto, spoczywa na nim obowiązek zwrotu pobranych od powyższej chwili pożytków, których nie zużył, jak również winny jest uiścić wartość tych, które zużył.

Zgodnie z dyspozycją art. 230 Kodeksu cywilnego:

W myśl powołanego wyżej art. 230 Kodeksu cywilnego, przepisy dotyczące roszczeń właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości oraz o naprawienie szkody z powodu pogorszenia lub utraty rzeczy, jak również przepisy dotyczące roszczeń samoistnego posiadacza o zwrot nakładów na rzecz, stosuje się odpowiednio do stosunku między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym, o ile z przepisów regulujących ten stosunek nie wynika nic innego.

Stosownie do art. 336 Kodeksu cywilnego:

O tym, czy bezumowne korzystanie z nieruchomości lub gruntu podlega opodatkowaniu na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy, decydować muszą w każdym przypadku konkretne okoliczności.

Zauważyć należy, że z cytowanych wyżej przepisów ustawy o podatku od towarów i usług wynika, że przy określeniu, czy miała miejsce czynność podlegająca opodatkowaniu istotne jest określenie, czy wykonywano świadczenie i czy wynagrodzenie z tytułu wykonywania tego świadczenia miało być wypłacone.

Analiza ww. przepisów ustawy prowadzi do wniosku, że istotną cechą wynagrodzenia jest istnienie bezpośredniego związku pomiędzy usługą i otrzymaną zapłatą.

Kolejnym czynnikiem decydującym o tym, czy mamy do czynienia z wynagrodzeniem jest ustalenie, czy wynagrodzenie takie było należne z tytułu danego świadczenia. Czynność opodatkowana powstaje w związku z zaistnieniem stosunku prawnego określonego umową między stronami. Zatem wystąpić musi bezpośredni związek pomiędzy wykonywanymi czynnościami i wysokością otrzymanego wynagrodzenia, oparty o relacje cywilnoprawne pomiędzy podmiotami.

W związku z powyższym, czynność podlega opodatkowaniu wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności.

Kluczowym elementem dla rozstrzygnięcia czy czynność podlega opodatkowaniu jest fakt istnienia zgody, chociażby nieformalnej, na korzystanie z przedmiotu.

W sytuacji zatem, gdy osoba trzecia korzysta z nieruchomości bez zgody jej właściciela, zasadne jest przyjęcie, że pomiędzy właścicielem nieruchomości i korzystającym bezumownie z tej nieruchomości nie istnieje żaden jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełnione są świadczenia wzajemne.

Świadczenie podatnika, nieoparte na tytule prawnym, wskazującym na istnienie obowiązku świadczenia usługi oraz wysokości wynagrodzenia – nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Odszkodowanie wypłacone w takich okolicznościach z tego tytułu nie jest płatnością za świadczenie usługi, lecz rekompensatą za pozbawienie właściciela prawa do swobodnego dysponowania nieruchomością i wynikłe z tego tytułu szkody.

Inaczej należy jednak oceniać sytuację, gdy korzystający z nieruchomości użytkuje ją za zgodą właściciela (nawet dorozumianą) płacąc z tego tytułu określone kwoty, a także sytuację, kiedy właściciel rzeczy (np. nieruchomości) – z różnych względów – toleruje sytuację, w  której przy braku formalnego stosunku prawnego, inny podmiot korzysta z należącej do  niego rzeczy. Uwzględnić w takim przypadku należy, jak wynika z art. 674 Kodeksu cywilnego, że jeżeli po upływie terminu oznaczonego w umowie albo w wypowiedzeniu najemca używa nadal rzeczy za zgodą wynajmującego, poczytuje się w razie wątpliwości, że najem został przedłużony na czas nieoznaczony. W tych okolicznościach wynagrodzenie otrzymane przez właściciela z tytułu „bezumownego” korzystania z rzeczy stanowi wynagrodzenie za świadczenie usług w  rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy i na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

W konsekwencji należy stwierdzić, że decydujące znaczenie dla opodatkowania lub nieopodatkowania bezumownego korzystania z nieruchomości bez zawiązywania stosunku zobowiązaniowego mają okoliczności faktyczne. Co do zasady, sytuacja ta pozostaje poza opodatkowaniem podatkiem od towarów i usług.

Jeżeli jednak okoliczności wskazują na  dorozumianą, milczącą zgodę właściciela nieruchomości na jej użytkowanie przez dotychczasowego użytkownika – czynność ta podlega opodatkowaniu jako świadczenie usług.

Zatem stwierdzić należy, że w zakresie w jakim otrzymana należność stanowi wynagrodzenie za świadczoną usługę podlega ona opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, w sytuacji zaś, gdy otrzymano świadczenie będące odszkodowaniem, to nie podlega ono regulacjom ustawy o podatku od towarów i usług, a tym samym nie podlega opodatkowaniu tym podatkiem.

W analizowanej sprawie kluczowe jest ustalenie, czy w zaistniałej sytuacji w okresie objętym zakresem pytania, wyrażali Państwo zgodę (również dorozumianą) na korzystanie z nieruchomości stanowiącej Państwa własność oraz czy podjęli Państwo jakiekolwiek kroki celem odzyskania tejże nieruchomości, w przypadku braku takiej zgody (umowy).

Odnosząc się do powyższego stwierdzić należy, że jak wynika z opisu sprawy:

• pismem z 29 marca 2023 r. złożyli Państwo Kontrahentowi oświadczenie o wypowiedzeniu umowy najmu z zachowaniem 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia, tj. ze skutkiem na dzień 30 czerwca 2023 r. Niemniej jednak, strony nie doszły do porozumienia w zakresie opuszczenia lokalu przez Kontrahenta w ww. terminie.

• 28 czerwca 2023 r. złożyli Państwo wniosek o udzielenie zabezpieczenia do Sądu Okręgowego poprzez nakazanie Kontrahentowi opuszczenia i opróżnienia zajmowanego lokalu w A. W postanowieniu z dnia 4 sierpnia 2023 r. Sąd Okręgowy oddalił wniosek o udzielenie zabezpieczenia złożony przez Państwa. Wobec powyższego 21 sierpnia 2023 r. złożyli Państwo do tegoż sądu pozew o nakazanie Kontrahentowi wydania zajmowanego przez niego lokalu w A
• 26 października 2023 r. Kontrahent wystąpił na drogę postępowania sądowego z własnym powództwem o ustalenie bezskuteczności wypowiedzenia umowy najmu przez Państwa.

Oba postępowania pomiędzy stronami toczyły się odrębnie od siebie. Pomimo rozbieżności w dniu 4 lipca 2024 r. strony zawarły porozumienie kończące spór pomiędzy nimi. W związku z ugodą w tym samym dniu strony zawarły aneks nr 2 do umowy najmu, który to aneks przewidywał nowe warunki współpracy, w tym kwestię zmiany lokalu wynajmowanego przez Kontrahenta. W okresie sporu pomiędzy stronami, tj. od lipca 2023 r. do czerwca 2024 r. uznawali Państwo, iż Kontrahent zajmuje lokal bez tytułu prawnego, a w efekcie dochodzi do bezumownego korzystania z lokalu. Państwa ocenę w tym zakresie potwierdza wystąpienie na drogę postępowania sądowego w celu uzyskania orzeczenia zobowiązującego Kontrahenta do opróżnienia i wydania zajmowanego lokalu w A.

W analizowanej sytuacji, należy stwierdzić, że w okresie po zakończeniu stosunku prawnego łączącego strony w związku z wypowiedzeniem przez Państwa umowy najmu - od momentu wystąpienia przez Państwa z pozwem o udzielenie zabezpieczenia do Sądu Okręgowego poprzez nakazanie Kontrahentowi opuszczenia i opróżnienia zajmowanego lokalu w A, mamy do czynienia z bezumownym korzystaniem z nieruchomości bez Państwa zgody. Wystąpienie przez Państwa na drogę sądową z pozwem o nakaz opuszczenia i opróżnienia zajmowanego lokalu oznacza, że podjęli Państwo działania mające na celu bezwzględne odzyskanie lokalu. W takich okolicznościach uznać należy, że nie tolerują Państwo sytuacji, w której najemca nie przekazuje nieruchomości i zmuszeni są Państwo do podjęcia ww. działań, a więc nie wyrażają Państwo zgody (ani wyraźnej, ani dorozumianej) na korzystanie z tego lokalu przez Kontrahenta.

Bezumowne korzystanie z lokalu przez Kontrahenta bez Państwa zgody, w okresie od wystąpienia przez Państwa z pozwem o nakaz opuszczenia i opróżnienia zajmowanego lokalu, nie jest świadczeniem usług, o którym mowa w art. 8 ust. 1 ustawy, ponieważ podjęli Państwo kroki celem odzyskania nieruchomości poprzez ww. działanie. Od momentu wniesienia pozwu wobec Kontrahenta zajmującego lokal wbrew Państwa woli, uznać należy, że pomiędzy Państwem i korzystającym bezumownie z nieruchomości nie istnieje żaden jawny lub dorozumiany stosunek prawny, w ramach którego spełnione są świadczenia wzajemne.

Wobec powyższego, jeżeli najemca – Kontrahent – nie przekazał nieruchomości i wnieśli Państwo pozew wobec najemcy o nakaz opuszczenia i opróżnienia zajmowanego lokalu, to kwoty należne Państwu, związane z przedmiotową nieruchomością, od najemcy z tytułu bezumownego korzystania z lokalu, w okresie od wystąpienia przez Państwa z pozwem do momentu zawarcia przez Państwa porozumienia, nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, w myśl art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy. Wobec powyższego, należności za sporny okres objęty zakresem wniosku, tj. lipiec 2023 r. – czerwiec 2024 r. nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Natomiast zgodnie z art. 106b ust. 1 pkt 1 ustawy:

Art. 2 pkt 22 ustawy wskazuje, że:

Z ww. przepisów wynika zatem, że podmiot, który wykonuje czynności podlegające opodatkowaniu podatkiem VAT jest zobowiązany do wystawienia faktury.

Mając na uwadze powołane przepisy prawa oraz przedstawione okoliczności analizowanej sprawy należy stwierdzić, że w przedmiotowej sprawie mamy do czynienia z odszkodowaniem z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości przez Kontrahenta. Czynność ta nie jest czynnością podlegającą opodatkowaniu podatkiem VAT i tym samym nie powinna być udokumentowana fakturą, o której mowa w art. 106b ustawy.

W tym miejscu należy wskazać, że na gruncie przepisów dotyczących podatku od towarów i usług brak jest przeciwwskazań dla udokumentowania czynności niepodlegających opodatkowaniu poprzez wystawienie innego dokumentu księgowego, np. noty księgowej – niemniej jednak należy zauważyć, że nie jest to dokument przewidziany przez przepisy o podatku od towarów i usług i jako taki nie jest objęty regulacją tych przepisów.

Tym samym Państwa stanowisko w sprawie uznałem za prawidłowe.

Dodatkowe informacje

Informacja o zakresie rozstrzygnięcia

Interpretacja dotyczy stanu faktycznego, który Państwo przedstawili i stanu prawnego, który obowiązuje w dniu wydania interpretacji.

Wydana interpretacja dotyczy tylko sprawy będącej przedmiotem Państwa wniosku (pytania). Inne kwestie przedstawione we wniosku, które nie zostały objęte pytaniem, nie mogą być, zgodnie z art. 14b § 1 Ordynacji podatkowej, rozpatrzone.

Zgodnie z art. 14b § 3 ustawy Ordynacja podatkowa, składający wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej obowiązany jest do wyczerpującego przedstawienia zaistniałego stanu faktycznego albo zdarzenia przyszłego. Organ jest ściśle związany przedstawionym we wniosku stanem faktycznym (opisem zdarzenia przyszłego). Ponoszą Państwo ryzyko związane z ewentualnym błędnym lub nieprecyzyjnym przedstawieniem we wniosku opisu stanu faktycznego. Interpretacja indywidualna wywołuje skutki prawnopodatkowe tylko wtedy, o ile rzeczywisty stan faktyczny sprawy będącej przedmiotem interpretacji pokrywał się będzie z opisem stanu faktycznego podanym przez Państwa w złożonym wniosku. W związku z powyższym, w przypadku zmiany któregokolwiek elementu przedstawionego we wniosku opisu sprawy, wydana interpretacja traci swoją aktualność.

Niniejsza interpretacja została wydana na podstawie przedstawionego we wniosku opisu sprawy, o oznacza, że w przypadku, gdy w toku postępowania podatkowego, kontroli podatkowej, kontroli celno-skarbowej zostanie określony odmienny stan sprawy, interpretacja nie wywoła w tym zakresie skutków prawnych.

W odniesieniu do powołanych we wniosku interpretacji indywidualnych, zauważam że interpretacje przepisów prawa podatkowego wydawane są w indywidualnych sprawach podatników i niewątpliwie kształtują sytuację prawną tych podatników w sprawach będących przedmiotem rozstrzygnięcia, lecz dotyczą konkretnych stanów faktycznych co oznacza, że należy je traktować indywidualnie.

Pouczenie o funkcji ochronnej interpretacji

·Funkcję ochronną interpretacji indywidualnych określają przepisy art. 14k-14nb ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2383 ze zm.). Interpretacja będzie mogła pełnić funkcję ochronną, jeśli Państwa sytuacja będzie zgodna (tożsama) z opisem stanu faktycznego i zastosują się Państwo do interpretacji.

·Zgodnie z art. 14na § 1 Ordynacji podatkowej:

·Zgodnie z art. 14na § 2 Ordynacji podatkowej:

Pouczenie o prawie do wniesienia skargi na interpretację

Mają Państwo prawo do zaskarżenia tej interpretacji indywidualnej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.

Zasady zaskarżania interpretacji indywidualnych reguluje ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 935 ze zm.; dalej jako „PPSA”).

Skargę do Sądu wnosi się za pośrednictwem Dyrektora KIS (art. 54 § 1 PPSA). Skargę należy wnieść w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia interpretacji indywidualnej (art. 53 § 1 PPSA):

·w formie papierowej, w dwóch egzemplarzach (oryginał i odpis) na adres: Krajowa Informacja Skarbowa, ul. Warszawska 5, 43-300 Bielsko-Biała (art. 47 § 1 PPSA), albo

·w formie dokumentu elektronicznego, w jednym egzemplarzu (bez odpisu), na adres Elektronicznej Skrzynki Podawczej Krajowej Informacji Skarbowej na platformie ePUAP: /KIS/SkrytkaESP (art. 47 § 3 i art. 54 § 1a PPSA).

Skarga na interpretację indywidualną może opierać się wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 57a PPSA).

Podstawa prawna dla wydania interpretacji

Podstawą prawną dla wydania tej interpretacji jest art. 13 § 2a oraz art. 14b § 1 Ordynacji podatkowej.