Interpretacja indywidualna – stanowisko prawidłowe

Szanowny Panie

stwierdzam, że Pana stanowisko w sprawie oceny skutków podatkowych opisanego zdarzenia przyszłego w podatku od towarów i usług jest prawidłowe.

Zakres wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej

28 listopada 2024 r. wpłynął Pana wniosek z 22 listopada 2024 r. o wydanie interpretacji indywidualnej, który dotyczy braku opodatkowania odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości.

Treść wniosku jest następująca:

Opis zdarzenia przyszłego

Na mocy umowy sprzedaży z 30 października 2017 roku, objętej aktem notarialnym sporządzonym przez notariusza w (…), rep. (…) nr (...), w ramach postępowania upadłościowego X Sp. z o.o. w upadłości, Wnioskodawca, prowadzący działalność gospodarczą pod firmą A., nabył własność nieruchomości gruntowych stanowiących działkę ewidencyjną o numerze 1 obręb (…) położoną w (...) przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w (...) Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi Księgę Wieczystą o numerze KW (...) oraz nieruchomość gruntową stanowiącą działki ewidencyjne 2, 3 obręb numer (…), położone w (...) przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w (…) Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi Księgę Wieczystą o numerze KW (...) (łącznie jako „Nieruchomość”).

W umowie sprzedaży strony oświadczyły, że są czynnymi podatnikami podatku od towarów i usług, przedmioty sprzedaży nie są objęte zwolnieniem z podatku, wobec czego sprzedaż jest opodatkowana podatkiem od towarów i usług.

Stosownie do art. 313 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe sprzedaż miała skutki sprzedaży egzekucyjnej. Nabywca stał się właścicielem nieruchomości bez żadnych obciążeń, tym bardziej zaś takich, które w żaden sposób w ramach prowadzonego postępowania upadłościowego oraz prowadzonej likwidacji majątku nie zostały ujawnione.

Ani w regulaminie przetargu pisemnego ofertowego na sprzedaż tych nieruchomości, ani w samej umowie sprzedaży w żaden sposób nie wspomniano, czy to o posadowieniu na nich drogi pożarowej, czy też o jakiejkolwiek innej formie obciążenia. Żadne wzmianki w tym zakresie nie były także ujawnione w księgach wieczystych prowadzonych dla nieruchomości, czy też jakichkolwiek innych dokumentach udostępnionych przez sprzedającego.

Już po nabyciu własności przedmiotowych nieruchomości, Wnioskodawca uzyskał informacje, że wszystkie ww. działki są bezumownie wykorzystywane przez Wspólnotę Mieszkaniową „Y” przy ul. (...) w (...) (NIP: (...), REGON: (...) w ten sposób, że:

• co do działek o numerach 2, 3 - stanowią one drogę dojazdową przeciwpożarową utwardzoną Wspólnoty i nie jest możliwe korzystanie z nich przez Wnioskodawcę w żadnym zakresie,
• co do działki o numerze 1 jest ona częściowo zajęta przez parking Wspólnoty w ten sposób, iż budowa parkingu wraz z ogrodzeniem przekroczyła granice nieruchomości Wspólnoty,
• co do wszystkich trzech działek 2, 3, 1 - ogrodzenie nieruchomości Wspólnoty na całej długości wszystkich działek przekracza granice nieruchomości Wspólnoty i posadowione jest na nieruchomości Wnioskodawcy, a ponadto na wszystkich tych działkach parkują samochody należące do członków Wspólnoty lub ich gości.

Wnioskodawca konsekwentnie sprzeciwiał się wykorzystywaniu Nieruchomości przez Wspólnotę. Pismem z 12 kwietnia 2018 r. Wnioskodawca wezwał Wspólnotę do zapłaty określonej kwoty tytułem bezumownego korzystania z nieruchomości, proponując jednocześnie uregulowanie sytuacji prawnej poprzez zawarcie stosownej umowy najmu lub dzierżawy. W przypadku braku zapłaty lub zawarcia stosownej umowy wezwał Wspólnotę do niezwłocznego zaprzestania korzystania z nieruchomości będących jego własnością, do usunięcia wszelkich nieprawidłowości w zakresie przekroczenia granic nieruchomości Wspólnoty oraz do przywrócenia nieruchomości (z częścią drogi dojazdowej) do stanu pierwotnego.

W odpowiedzi z 6 lipca 2018 roku Zarząd Wspólnoty odrzucił propozycję dzierżawy Nieruchomości i zobowiązał się do podjęcia natychmiastowych działań mających na celu zmianę scenariusza pożarowego, a nadto do przesunięcia ogrodzenia zgodnie z wytyczeniem granic działki. Wspólnota nie wywiązała się jednak z przedmiotowych zobowiązań.

Zdaniem Wnioskodawcy, Nieruchomość nie może zostać zagospodarowana przez Wnioskodawcę, zostać ogrodzona ani zabezpieczona przed dostępem osób trzecich. Ustanowienie i przeprowadzenie drogi pożarowej dla nieruchomości przy ul. (...) w (...), jako budynku mieszkaniowego wielorodzinnego, jest bowiem elementem warunkującym możliwość korzystania z obiektu. Wydanie przez właściwe organy administracji zarówno pozwolenia na budowę, jak i pozwolenia na użytkowanie, wymagało zapewnienia ochrony przeciwpożarowej zgodnej z wymaganiami określonymi w aktualnie obowiązujących przepisach prawa, w tym także § 12 ust. 9 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 24 lipca 2009 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych. Zgodnie z dokumentami budowlanymi, dla nieruchomości przy ul. (...) w (...) zapewniono drogę pożarową umożliwiającą przejazd bez cofania, co było możliwe wyłącznie przez zajęcie działek stanowiących aktualnie własność Wnioskodawcy.

Droga przeciwpożarowa dla budynku przy ul. (...) w (...) posadowiona została na nieruchomości Wnioskodawcy, a jej przebiegu nie można zmienić bez zakupu działek sąsiednich. Wnioskodawca nie ma możliwości wykorzystania działek bez zamontowania na nich infrastruktury, która z kolei zablokowałaby drogę przeciwpożarową, narażając Wnioskodawcę na odpowiedzialność wykroczeniową, prawną i moralną za spowodowanie zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi.

15 października 2018 r. Wnioskodawca wniósł przeciwko Wspólnocie pozew o odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości w okresie od 1 listopada 2017 roku do 30 września 2018 roku. Wyrokiem z 31 września 2023 roku Sąd Rejonowy (…) Wydział Cywilny, w sprawie o sygn. akt (…), zasądził od Wspólnoty na rzecz Wnioskodawcy kwotę 62.502,00 zł (słownie: sześćdziesiąt dwa tysiące pięćset dwa złote) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kwoty 36.476,00 zł (słownie: trzydzieści sześć tysięcy czterysta siedemdziesiąt sześć złotych) od 15 października 2018 roku do dnia zapłaty i od kwoty 26.026,00 zł (słownie: dwadzieścia sześć tysięcy dwadzieścia sześć złotych) od 20 marca 2023 roku do dnia zapłaty, tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z ww. nieruchomości stanowiących własność Wnioskodawcy w okresie od 1 listopada 2017 roku do 30 września 2018 roku.

W oparciu o dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu wyceny nieruchomości rynkowe stawki miesięcznego wynagrodzenia za korzystanie z Nieruchomości w zakreślonym okresie określono w wysokości 5.682,00 zł, w tym za działkę nr ew. 1 na 2.522,00 zł, za działkę nr ew. 2 na 1.762,00 zł a za działkę nr ew. 3 na 1.398,00 zł.

Wyrokiem z 25 marca 2024 roku Sąd Okręgowy w (…) Wydział Cywilny Odwoławczy, w sprawie o sygn. akt (…), oddalił apelację Wspólnoty.

W wyniku prowadzonych rozmów ugodowych ustalono, że Wnioskodawca sprzeda Wspólnocie Nieruchomość oraz, że Wspólnota zapłaci odszkodowanie za bezumowne korzystanie z Nieruchomości za okres od 1 października 2018 roku do dnia zawarcia umowy sprzedaży Nieruchomości.

Pytanie

Czy odszkodowanie za bezumowne korzystanie z Nieruchomości będzie czynnością podlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług w świetle przepisów ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 361 z późn. zm.)?

Pana stanowisko w sprawie

Zdaniem Wnioskodawcy, odszkodowanie za bezumowne korzystanie z Nieruchomości będzie czynnością, która nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług w świetle przepisów ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 361 z późn. zm.).

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 361 z późn. zm.), zwanej dalej także „ustawą o VAT”, opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Stosownie do art. 5 ust. 2 ustawy o VAT, czynności te podlegają opodatkowaniu niezależnie od tego, czy zostały wykonane z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa.

Oznacza to, że istotny jest przede wszystkim faktyczny przebieg danej czynności i osiągnięty rezultat zgodny z zamiarem umawiających się stron.

Stosownie do art. 7 ust. 1 ustawy o VAT, przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel.

Z kolei, zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o VAT, przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7.

Taki podział czynności podlegających opodatkowaniu na dostawę towarów i świadczenie usług nie oznacza jednak, iż każde przesunięcie, czy rozliczenie określonych wartości ekonomicznych pomiędzy dwoma różnymi podmiotami może zostać uznane za świadczenie usług, jeśli nie stanowi dostawy towarów.

Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 15 stycznia 2015 r., sygn. akt I FSK 1980/13, o usługach za wynagrodzeniem w rozumieniu ustawy o VAT można mówić jedynie w sytuacji, kiedy wykonywane jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może być uznana za bezpośredniego beneficjenta usługi.

Przy czym związek pomiędzy otrzymywaną płatnością, a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć charakter bezpośredni i na tyle wyraźny, aby można powiedzieć, że płatność następuje w zamian za to świadczenie.

Taki pogląd Sądu pierwszej instancji znajduje bowiem swoje odzwierciedlenie w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, gdzie podkreśla się, że koncepcja świadczenia usług zakłada istnienie bezpośredniego związku pomiędzy świadczoną usługą i uzyskiwanym wynagrodzeniem (por. wyrok Trybunału z dnia 8 marca 1988 r. w sprawie C-102/86, Apple and Pear Development Council przeciwko Commissioners of Customs and Excise, (Publ. Zb. Orz. 1998 r., s 1443).

Natomiast w orzeczeniu z 3 marca 1994 r. C-16/93, RJ.Tolsma vs. Inspecteur der Omzetbelasting Leeuwarden, (Publ. Zb. Orz.1994 r. s. I-743)ETS stwierdził, że świadczenie usług realizowane jest „za wynagrodzeniem” w rozumieniu artykułu 2 (1) VI Dyrektywy i stąd podlega opodatkowaniu wyłącznie wtedy, gdy istnieje związek prawny między usługodawcą i usługobiorcą, w ramach którego następuje świadczenie wzajemne, przy czym wynagrodzenie otrzymane przez usługodawcę stanowi wartość faktycznie przekazaną w zamian za usługi świadczone na rzecz usługobiorcy.

Nie można zatem mówić o odpłatnym świadczeniu usług w rozumieniu art. 8 ustawy o VAT, w sytuacji, kiedy spółka akcyjna korzysta zarówno z nieruchomości gruntowych wnioskodawcy, jak i jej pomieszczeń bezumownie.

Nie oznacza to bowiem, iż ma miejsce dorozumiana zgoda, a zatem, iż istnieje milcząca umowa pomiędzy stronami. Także stwierdzenie co do nie podjęcia żadnych działań zmierzających do niekorzystania przez spółkę z nieruchomości gruntowych i pomieszczeń spółdzielni nie oznacza istnienia dorozumianej zgody na taki stan rzeczy, a przez to istnienie milczącej umowy. Zwłaszcza, kiedy właściciel gruntu podejmuje wszelkie dostępne prawem działania dla odzyskania posiadania gruntu nie obciążonego określonymi wadami.

Mając na względzie powyższe, w przedstawionych okolicznościach faktycznych, stwierdzić należy, że opłata za bezumowne korzystanie przez Wspólnotę z gruntu stanowiącego własność Wnioskodawcy, z uwagi na odszkodowawczy charakter oraz sposób ustalania, nie może być uznana za wynagrodzenie za usługę.

Pomiędzy Wnioskodawcą a Wspólnotą brak jest jakiejkolwiek umowy zobowiązaniowej, brak jest także wyraźnego i bezpośredniego związku pomiędzy płatnością (odszkodowaniem) za świadczenie w postaci korzystania bez umowy z nieruchomości Wnioskodawcy. Nie można także mówić o złożeniu jakichkolwiek dorozumianych oświadczeń stron co do nawiązania stosunku umownego, ani o wyrażeniu przez Wnioskodawcę zgody na korzystanie przez Wspólnotę z nieruchomości stanowiących jego własność.

Wnioskodawca wzywał Wspólnotę do zaprzestania korzystania z nieruchomości będących jego własnością, do usunięcia wszelkich nieprawidłowości w zakresie przekroczenia granic nieruchomości Wspólnoty oraz do przywrócenia nieruchomości do stanu pierwotnego. Wystąpił także z pozwem o zapłatę odszkodowania za bezumowne korzystanie z jego nieruchomości. Jednocześnie jednak, z uwagi na specyfikę Nieruchomości oraz sposobu jej wykorzystywania przez Wspólnotę, Wnioskodawca nie ma możliwości podjęcia bardziej stanowczych działań w celu odzyskania posiadania gruntu. Sposób wykorzystywania Nieruchomości przez Wspólnotę polega bowiem przede wszystkim na posadowieniu na niej drogi przeciwpożarowej dla budynku przy ul. (...) w (...).

Oznacza to, że wykorzystywanie nieruchomości Wnioskodawcy jest niezbędnym elementem ochrony przeciwpożarowej budynku, a tym samym pozwala na spełnienie jednego z podstawowych warunków umożliwiających w ogóle użytkowanie tego budynku i zamieszkiwanie w nim przez ludzi. Wnioskodawca nie może więc po prostu posadowić ogrodzenia czy w inny sposób zabezpieczyć Nieruchomości przed dalszym bezumownym wykorzystywaniem przez Wspólnotę, jak przy „zwykłych” nieruchomościach gruntowych.

W granicach realnie dostępnych opcji Wnioskodawca wykorzystał wszelkie możliwości działania.

Z uwagi na działania Wspólnoty, w tym w szczególności wskutek ustanowienia na Nieruchomości drogi dojazdowej przeciwpożarowej, Wnioskodawca nie ma w ogóle możliwości korzystania z nieruchomości będącej jego własnością. Należna z tego tytułu opłata jest zatem formą rekompensaty - odszkodowania. Wnioskodawca nie ma możliwości swobodnego dysponowania Nieruchomością, w wyniku czego powstaje szkoda w postaci braku możliwości jej zagospodarowania oraz uzyskania czynszu od podmiotów zainteresowanych jej odpłatnym użytkowaniem.

Takie odszkodowanie jako niezwiązane z czynnościami opodatkowanymi w rozumieniu art. 5 ustawy o VAT nie powinno podlegać opodatkowaniu podatkiem VAT.

Skoro więc środki za bezumowne korzystanie z Nieruchomości jakie otrzyma Wnioskodawca w opisanych okolicznościach nie stanowią należności za wykonane czynności wymienionych w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, Wnioskodawca uważa, że bezumowne korzystanie z nieruchomości w opisanym stanie faktycznym nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług (stanowisko to znajduje potwierdzenie także w orzecznictwie sądów administracyjnych, np. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 15 stycznia 2015 roku, sygn. I FSK 1980/13 oraz wyroki Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 19 września 2019 roku, sygn. I SA/Kr 125/19 oraz z 30 maja 2019 roku, sygn. I SA/Kr 373/19).

Ocena stanowiska

Stanowisko, które przedstawił Pan we wniosku jest prawidłowe.

Uzasadnienie interpretacji indywidualnej

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 361 ze zm.), zwanej dalej „ustawą”:

Opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Jak wynika z art. 5 ust. 2 ustawy:

Czynności określone w ust. 1 podlegają opodatkowaniu niezależnie od tego, czy zostały wykonane z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa.

Powyższe oznacza, że istotny jest przede wszystkim faktyczny przebieg dalszej czynności i osiągnięty rezultat zgodny z zamiarem umawiających się stron.

Zgodnie z art. 2 pkt 6 ustawy:

Ilekroć w dalszych przepisach jest mowa o towarach – rozumie się przez to rzeczy oraz ich części, a także wszelkie postacie energii (art. 2 pkt 6 ustawy).

W myśl art. 2 pkt 22 ustawy:

Ilekroć w dalszych przepisach jest mowa o sprzedaży – rozumie się przez to odpłatną dostawę towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, eksport towarów oraz wewnątrzwspólnotową dostawę towarów.

Stosownie do art. 7 ust. 1 ustawy:

Przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (…).

Na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy:

Przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również:

1)przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej;

2)zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji;

3)świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.

Z tak szeroko sformułowanej definicji wynika, że przez świadczenie usług należy przede wszystkim rozumieć określone zachowanie podatnika na rzecz odrębnego podmiotu, które zasadniczo wynika z dwustronnego stosunku zobowiązaniowego, zakładającego istnienie podmiotu będącego odbiorcą (nabywcą usługi), jak również podmiotu świadczącego usługę.

Przez świadczenie usług należy zatem rozumieć każde zachowanie niebędące dostawą towarów i świadczone na rzecz innego podmiotu.

Powołane przepisy wskazują, że pojęcie świadczenia usług ma bardzo szeroki zakres, gdyż nie obejmuje wyłącznie działań podatnika, lecz również zobowiązanie do powstrzymania się od dokonywania czynności lub do tolerowania czynności bądź sytuacji. Pod pojęciem usługi (świadczenia) należy rozumieć każde zachowanie, na które składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś), jak i zaniechanie (nieczynienie bądź też tolerowanie, znoszenie określonych stanów rzeczy). Należy jednak zaznaczyć, że nie każde powstrzymanie się od działania, czy tolerowanie czynności lub sytuacji może zostać uznane za usługę w rozumieniu przepisów ustawy.

Szeroki charakter świadczenia usługi potwierdzają także zapisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t. j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1061), zwanej dalej Kodeksem cywilnym.

W świetle art. 353 § 2 Kodeksu cywilnego:

Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.

Tak więc na świadczenie może składać się zachowanie polegające na działaniu (dokonanie czynności na rzecz innego podmiotu) albo na zaniechaniu (zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji). Na świadczenie mogą się również składać jednocześnie zachowania polegające na działaniu oraz na zaniechaniu.

Z treści powołanego wyżej przepisu art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy jednoznacznie wynika, że dostawa towarów i świadczenie usług co do zasady podlegają opodatkowaniu VAT wówczas, gdy są wykonywane odpłatnie (z wyjątkiem przypadków ściśle określonych w art. 7 ust. 2 oraz w art. 8 ust. 2 ustawy).

Aby uznać dane świadczenie za odpłatne, musi istnieć stosunek prawny pomiędzy świadczącym usługę a odbiorcą, a w zamian za wykonanie usługi powinno zostać wypłacone wynagrodzenie. Przy czym przepisy ustawy nie określają postaci wynagrodzenia.

W dorobku orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej przyjmuje się, że odpłatność ma miejsce wtedy, gdy istnieje bezpośredni związek pomiędzy dostawą towarów lub świadczeniem usług a otrzymanym wynagrodzeniem, przy czym wynagrodzenie jakkolwiek musi być wyrażone w pieniądzu, to jednak nie musi być w tej formie dokonane. Należy podkreślić, że na gruncie przepisów o podatku od towarów i usług bez znaczenia pozostaje to, czy kwota uzyskanego wynagrodzenia (cena) została skalkulowana tak, że stanowi tylko koszt wytworzenia towaru lub wykonania usługi, czy została powiększona także o zysk sprzedającego. Skoro przepisy nie określają formy zapłaty za świadczoną usługę, należy uznać, że zobowiązanie usługobiorcy może mieć postać świadczenia nie tylko określonej sumy pieniędzy, ale także świadczenie innej usługi (usługi wzajemnej). Oznacza to, że z danego stosunku prawnego, na podstawie którego wykonywana jest usługa, musi wynikać wyraźna, bezpośrednia korzyść na rzecz świadczącego usługę. Ponadto, aby dana czynność (świadczenie) podlegała opodatkowaniu podatkiem VAT, musi istnieć bezpośredni związek o charakterze przyczynowym pomiędzy świadczoną usługą a świadczeniem wzajemnym. Otrzymana zapłata powinna być konsekwencją wykonania świadczenia.

Odpłatność określana jest przez strony umowy i jeśli strony ustalą zapłatę, wówczas wykonane świadczenie staje się odpłatne. W przypadku istnienia świadczenia wzajemnego otrzymanego przez świadczącego usługę, należy uznać czynności wykonywane w ramach zawartej umowy za odpłatne świadczenie usług określone w art. 8 ust. 1 ustawy, podlegające opodatkowaniu na zasadach ogólnych.

Wobec powyższych rozważań, dostawa towarów lub świadczenie usług podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług wtedy, gdy są wykonane odpłatnie, oraz gdy pomiędzy dostawcą towaru lub świadczącym usługę i ich beneficjentem (odbiorcą) istnieje jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełniane są świadczenia wzajemne.

Zauważyć należy, że przepisy podatkowe nie zawierają definicji odszkodowania, zatem w tym zakresie należy posiłkować się przepisami prawa cywilnego.

Na gruncie prawa cywilnego, odszkodowanie za doznaną szkodę majątkową lub niemajątkową uzależnione jest od zaistnienia zdarzenia, z którym przepisy łączą obowiązek naprawienia szkody. Ponadto, między zdarzeniem a zaistniałą w jego wyniku szkodą, musi istnieć związek przyczynowy.

Kodeks cywilny rozróżnia dwa podstawowe rodzaje odpowiedzialności: kontraktową, która powstaje z mocy umowy i odnosi się do przypadków niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (art. 471 Kodeksu cywilnego) oraz deliktową, czyli wynikającą z czynów niedozwolonych (art. 415 Kodeksu cywilnego).

Zgodnie z treścią art. 471 Kodeksu cywilnego:

Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

W świetle wyżej przytoczonych przepisów, na gruncie stosunków cywilnoprawnych, szkoda polega na nienależytym wykonaniu bądź niewykonaniu zobowiązania przez dłużnika, istnieniu adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy działaniem lub zaniechaniem, a szkodą. Brak tych przesłanek powoduje, że nie mamy do czynienia ze szkodą, za powstanie której dłużnik zobowiązany jest do wypłaty odszkodowania.

Przepisy Kodeksu cywilnego regulują również kwestie bezumownego korzystania z cudzej rzeczy.

Zgodnie z art. 222 § 1 i § 2 Kodeksu cywilnego:

Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.

Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.

Na podstawie art. 224 § 1 i § 2 Kodeksu cywilnego:

Samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne.

Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył.

W oparciu natomiast o art. 225 cyt. Kodeksu cywilnego:

Obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.

Z ww. regulacji wynika, że w sytuacji wytoczenia powództwa – przeciwko samoistnemu posiadaczowi w złej wierze – jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy oraz jest odpowiedzialny za jej stan. Ponadto, spoczywa na nim obowiązek zwrotu pobranych od powyższej chwili pożytków, których nie zużył, jak również winny jest uiścić wartość tych, które zużył.

Zgodnie z dyspozycją art. 230 Kodeksu cywilnego:

Przepisy dotyczące roszczeń właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości oraz o naprawienie szkody z powodu pogorszenia lub utraty rzeczy, jak również przepisy dotyczące roszczeń samoistnego posiadacza o zwrot nakładów na rzecz, stosuje się odpowiednio do stosunku między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym, o ile z przepisów regulujących ten stosunek nie wynika nic innego.

W myśl powołanego wyżej art. 230 Kodeksu cywilnego, przepisy dotyczące roszczeń właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości oraz o naprawienie szkody z powodu pogorszenia lub utraty rzeczy, jak również przepisy dotyczące roszczeń samoistnego posiadacza o zwrot nakładów na rzecz, stosuje się odpowiednio do stosunku między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym, o ile z przepisów regulujących ten stosunek nie wynika nic innego.

Stosownie do art. 336 Kodeksu cywilnego:

Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).

O tym, czy bezumowne korzystanie z nieruchomości lub gruntu podlega opodatkowaniu na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy, decydować muszą w każdym przypadku konkretne okoliczności.

Zauważyć należy, że z cytowanych wyżej przepisów ustawy o podatku od towarów i usług wynika, że przy określeniu, czy miała miejsce czynność podlegająca opodatkowaniu istotne jest określenie, czy wykonywano świadczenie i czy wynagrodzenie z tytułu wykonywania tego świadczenia miało być wypłacone.

Analiza ww. przepisów ustawy prowadzi do wniosku, że istotną cechą wynagrodzenia jest istnienie bezpośredniego związku pomiędzy usługą i otrzymaną zapłatą.

Kolejnym czynnikiem decydującym o tym, czy mamy do czynienia z wynagrodzeniem jest ustalenie, czy wynagrodzenie takie było należne z tytułu danego świadczenia. Czynność opodatkowana powstaje w związku z zaistnieniem stosunku prawnego określonego umową między stronami. Zatem wystąpić musi bezpośredni związek pomiędzy wykonywanymi czynnościami i wysokością otrzymanego wynagrodzenia, oparty o relacje cywilnoprawne pomiędzy podmiotami.

W związku z powyższym, czynność podlega opodatkowaniu wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności.

Kluczowym elementem dla rozstrzygnięcia czy czynność podlega opodatkowaniu jest fakt istnienia zgody, chociażby nieformalnej, na korzystanie z przedmiotu.

W sytuacji zatem, gdy osoba trzecia korzysta z nieruchomości bez zgody jej właściciela, zasadne jest przyjęcie, że pomiędzy właścicielem nieruchomości i korzystającym bezumownie z tej nieruchomości nie istnieje żaden jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełnione są świadczenia wzajemne.

Świadczenie podatnika, nieoparte na tytule prawnym, wskazującym na istnienie obowiązku świadczenia usługi oraz wysokości wynagrodzenia – nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Odszkodowanie wypłacone w takich okolicznościach z tego tytułu nie jest płatnością za świadczenie usługi, lecz rekompensatą za pozbawienie właściciela prawa do swobodnego dysponowania nieruchomością i wynikłe z tego tytułu szkody.

Inaczej należy jednak oceniać sytuację, gdy korzystający z nieruchomości użytkuje ją za zgodą właściciela (nawet dorozumianą) płacąc z tego tytułu określone kwoty, a także sytuację, kiedy właściciel rzeczy (np. nieruchomości) – z różnych względów – toleruje sytuację, w której przy braku formalnego stosunku prawnego, inny podmiot korzysta z należącej do niego rzeczy. W tych okolicznościach wynagrodzenie otrzymane przez właściciela z tytułu bezumownego korzystania z rzeczy stanowi wynagrodzenie za świadczenie usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy i na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

W konsekwencji należy stwierdzić, że decydujące znaczenie dla podlegania opodatkowaniu podatkiem VAT lub niepodlegania opodatkowaniu bezumownego korzystania z nieruchomości bez zawiązywania stosunku zobowiązaniowego mają okoliczności faktyczne. Co do zasady, sytuacja ta pozostaje poza opodatkowaniem podatkiem od towarów i usług. Jeżeli jednak okoliczności wskazują na dorozumianą, milczącą zgodę właściciela nieruchomości na jej użytkowanie przez dotychczasowego użytkownika – czynność ta podlega opodatkowaniu jako świadczenie usług.

Zatem stwierdzić należy, że w zakresie w jakim otrzymana należność stanowi wynagrodzenie za świadczoną usługę podlega ona opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, w sytuacji zaś, gdy otrzymano świadczenie będące odszkodowaniem, to nie podlega ono regulacjom ustawy o podatku od towarów i usług, a tym samym nie podlega opodatkowaniu tym podatkiem.

W analizowanej sprawie kluczowe jest ustalenie, czy w zaistniałej sytuacji wyrażał Pan zgodę (również dorozumianą) na korzystanie z nieruchomości stanowiącej Pana własność oraz czy podjął Pan jakiekolwiek kroki celem odzyskania tych nieruchomości, w przypadku braku takiej zgody (umowy).

Wskazał Pan, że po nabyciu własności nieruchomości, uzyskał Pan informacje, że wszystkie działki są bezumownie wykorzystywane przez Wspólnotę Mieszkaniową. Konsekwentnie sprzeciwiał się Pan wykorzystywaniu Nieruchomości przez Wspólnotę. Pismem z 12 kwietnia 2018 r. wezwał Pan Wspólnotę do zapłaty określonej kwoty tytułem bezumownego korzystania z nieruchomości, proponując jednocześnie uregulowanie sytuacji prawnej poprzez zawarcie stosownej umowy najmu lub dzierżawy. W przypadku braku zapłaty lub zawarcia stosownej umowy wezwał Pan Wspólnotę do niezwłocznego zaprzestania korzystania z nieruchomości będących jego własnością, do usunięcia wszelkich nieprawidłowości w zakresie przekroczenia granic nieruchomości Wspólnoty oraz do przywrócenia nieruchomości (z częścią drogi dojazdowej) do stanu pierwotnego.

Zarząd Wspólnoty odrzucił propozycję dzierżawy Nieruchomości i zobowiązał się do podjęcia natychmiastowych działań mających na celu zmianę scenariusza pożarowego, a nadto do przesunięcia ogrodzenia zgodnie z wytyczeniem granic działki. Wspólnota nie wywiązała się jednak z przedmiotowych zobowiązań. 15 października 2018 r. wniósł Pan przeciwko Wspólnocie pozew o odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości w okresie od 1 listopada 2017 roku do 30 września 2018 roku. Wyrokiem z 31 września 2023 roku Sąd Rejonowy, zasądził od Wspólnoty na Pana rzecz kwotę 62.502,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kwoty 36.476,00 zł od 15 października 2018 roku do dnia zapłaty i od kwoty 26.026,00 zł od 20 marca 2023 roku do dnia zapłaty, tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z ww. nieruchomości stanowiących Pana własność w okresie od 1 listopada 2017 roku do 30 września 2018 roku. Wyrokiem z 25 marca 2024 roku Sąd Okręgowy oddalił apelację Wspólnoty. W wyniku prowadzonych rozmów ugodowych ustalono, że sprzeda Pan Wspólnocie Nieruchomość oraz, że Wspólnota zapłaci odszkodowanie za bezumowne korzystanie z Nieruchomości za okres od 1 października 2018 roku do dnia zawarcia umowy sprzedaży Nieruchomości.

W przypadku bezumownego korzystania z cudzej własności właścicielowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za bezprawne korzystanie z jego nieruchomości. Zapłata określonej kwoty pieniężnej wiąże się z prawem żądania naprawienia wynikłej szkody z tytułu bezprawnego korzystania z nieruchomości. Żądanie wynagrodzenia (roszczenia pieniężnego) w swojej istocie nie stanowi należności za wykonanie usług, lecz jest rekompensatą za niemożność pobierania pożytków i używania nieruchomości w okresie bezumownego korzystania.

Przy takim opisie sprawy nie można zatem mówić o jakimkolwiek jawnym lub dorozumianym stosunku prawnym łączącym Pana z korzystającym bezumownie z nieruchomości. Wskazał Pan jednoznacznie, że wezwał Wspólnotę do zapłaty określonej kwoty tytułem bezumownego korzystania z nieruchomości, proponując uregulowanie sytuacji prawnej poprzez zawarcie stosownej umowy najmu lub dzierżawy. Zarząd Wspólnoty odrzucił propozycję dzierżawy Nieruchomości i zobowiązał się do podjęcia natychmiastowych działań mających na celu zmianę scenariusza pożarowego, a nadto do przesunięcia ogrodzenia zgodnie z wytyczeniem granic działki. Wspólnota nie wywiązała się jednak z przedmiotowych zobowiązań, tym samym 15 października 2018 r. wniósł Pan przeciwko Wspólnocie pozew o odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości.

A zatem wskazać należy, że opłata za bezumowne korzystanie przez Wspólnotę z gruntu stanowiącego Pana własność w tym przypadku ma charakter odszkodowawczy i nie podlega opodatkowaniu VAT.

Tym samym bezumowne korzystanie przez Wspólnotę z gruntu stanowiącego Pana własność bez tytułu prawnego i bez Pana zgody (wyraźnej lub dorozumianej), nie stanowi usługi w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy, a zapłata z tego tytułu odszkodowania nie stanowi należności za jej wykonanie.

W konsekwencji nie stanowi transakcji podlegającej opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy.

A zatem Pana stanowisko uznałem jako prawidłowe.

Dodatkowe informacje

Informacja o zakresie rozstrzygnięcia

Interpretacja dotyczy zdarzenia przyszłego, które Pan przedstawił i stanu prawnego, który obowiązuje w dniu wydania interpretacji.

Interpretacja indywidualna wywołuje skutki prawnopodatkowe tylko wtedy, gdy stan faktyczny sprawy będącej przedmiotem interpretacji będzie się pokrywał ze zdarzeniem przyszłym podanym przez Pana w złożonym wniosku. W związku z powyższym, w przypadku zmiany któregokolwiek elementu przedstawionego w opisie sprawy, udzielona odpowiedź traci swoją aktualność.

Pouczenie o funkcji ochronnej interpretacji

• Funkcję ochronną interpretacji indywidualnych określają przepisy art. 14k-14nb ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2383 ze zm.). Interpretacja będzie mogła pełnić funkcję ochronną, jeśli: Pana sytuacja będzie zgodna (tożsama) z opisem zdarzenia przyszłego i zastosuje się Pan do interpretacji.
• Zgodnie z art. 14na § 1 ustawy Ordynacja podatkowa:

Przepisów art. 14k-14n Ordynacji podatkowej nie stosuje się, jeśli stan faktyczny lub zdarzenie przyszłe będące przedmiotem interpretacji indywidualnej jest elementem czynności, które są przedmiotem decyzji wydanej:

1)z zastosowaniem art. 119a;\

2)w związku z wystąpieniem nadużycia prawa, o którym mowa w art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług;

3)z zastosowaniem środków ograniczających umowne korzyści.

• Zgodnie z art. 14na § 2 ustawy Ordynacja podatkowa:

Przepisów art. 14k-14n nie stosuje się, jeżeli korzyść podatkowa, stwierdzona w decyzjach wymienionych w § 1, jest skutkiem zastosowania się do utrwalonej praktyki interpretacyjnej, interpretacji ogólnej lub objaśnień podatkowych.

Pouczenie o prawie do wniesienia skargi na interpretację

Ma Pan prawo do zaskarżenia tej interpretacji indywidualnej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w (...). Zasady zaskarżania interpretacji indywidualnych reguluje ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 935 ze zm.; dalej jako „PPSA”).

Skargę do Sądu wnosi się za pośrednictwem Dyrektora KIS (art. 54 § 1 PPSA). Skargę należy wnieść w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia interpretacji indywidualnej (art. 53 § 1 PPSA):

• w formie papierowej, w dwóch egzemplarzach (oryginał i odpis) na adres: Krajowa Informacja Skarbowa, ul. Warszawska 5, 43-300 Bielsko-Biała (art. 47 § 1 PPSA), albo
• w formie dokumentu elektronicznego, w jednym egzemplarzu (bez odpisu), na adres Krajowej Informacji Skarbowej na platformie ePUAP: /KIS/wnioski albo /KIS/SkrytkaESP (art. 47 § 3 i art. 54 § 1a PPSA).

Skarga na interpretację indywidualną może opierać się wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 57a PPSA).

Podstawa prawna dla wydania interpretacji

Podstawą prawną dla wydania tej interpretacji jest art. 13 § 2a oraz art. 14b § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2383 ze zm.).