Zastosowanie zwolnienia dla świadczonych usług. - Interpretacja - 0114-KDIP4-2.4012.498.2024.2.WH

Shutterstock

Interpretacja indywidualna z dnia 15 października 2024 r., Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, sygn. 0114-KDIP4-2.4012.498.2024.2.WH

Temat interpretacji

Zastosowanie zwolnienia dla świadczonych usług.

Interpretacja indywidualna

– stanowisko w części prawidłowe i w części nieprawidłowe

Szanowni Państwo,

stwierdzam, że Państwa stanowisko w sprawie oceny skutków podatkowych opisanego zdarzenia przyszłego w podatku od towarów i usług jest:

  • prawidłowe w zakresie zastosowania zwolnienia od podatku dla świadczonych usług szkoleniowych na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 29 lit. b ustawy
  • nieprawidłowe w zakresie zastosowania zwolnienia od podatku dla sprzedaży ebooków.

Zakres wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej

9 sierpnia 2024 r. wpłynął Państwa wniosek z 9 sierpnia 2024 r. o wydanie interpretacji indywidualnej, który dotyczy zastosowania zwolnienia od podatku dla świadczonych usług. Uzupełnili Państwo wniosek pismem z 7 października 2024 r. (wpływ 9 października 2024 r.) oraz pismem z 14 października 2024 r. (wpływ 14 października 2024 r.). Treść wniosku jest następująca:

Opis zdarzenia przyszłego

A. sp. z o.o. (dalej: „Wnioskodawca”) prowadzi działalność gospodarczą polegającą na (...). Do tej pory wszystkie usługi szkoleniowe, kursy online oraz konferencje były opodatkowane według stawki VAT 23%, ebooki 5% VAT.

Dnia (…) 2024 roku Wnioskodawca otrzymał decyzję (…) Kuratora Oświaty o  przyznaniu wstępnej akredytacji dla B. (dalej: „Instytut”), który jest jednostką organizacyjną powołaną i prowadzoną przez Wnioskodawcę.

Akredytacja została przyznana na podstawie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe. Akredytacja przyznana przez (…) Kuratora Oświaty obejmuje działalność edukacyjną realizowaną przez Instytut, w tym organizowanie szkoleń, kursów oraz konferencji online skierowanych do nauczycieli, metodyków oraz właścicieli szkół językowych.

W wyniku uzyskania tej akredytacji, Wnioskodawca stał się podmiotem, który zgodnie z  art.  43 ust. 1 pkt 29 lit. b ustawy o VAT, może korzystać ze zwolnienia z VAT dla usług kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania zawodowego, wyłącznie w zakresie usług objętych akredytacją.

Uzupełnienie i doprecyzowanie opisu zdarzenia przyszłego

Na pytanie, czy działają Państwo i będą świadczyli usługi objęte wnioskiem jako:

a) jednostka objęta systemem oświaty w rozumieniu ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 737 ze zm.), wskazali Państwo nie.

b) uczelnia, jednostka naukowa Polskiej Akademii Nauk lub instytut badawczy, wskazali Państwo nie.

Na pytanie, czy szkolenia/konferencje/kursy online dla nauczycieli objęte wnioskiem będą pozostawały w bezpośrednim związku z branżą lub zawodem uczestników oraz ich celem będzie uzyskanie lub uaktualnienie albo pogłębienie wiedzy dla celów zawodowych wskazali Państwo tak.

Na pytanie, czy szkolenia/konferencje/kursy online będą prowadzone w formach i na zasadach przewidzianych w odrębnych przepisach? Jeżeli tak, to prosimy wskazać, z których dokładnie przepisów (artykuł, paragraf oraz nazwa aktu prawnego) wynikają te formy i  zasady, wskazali Państwo tak, na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 29 ustawy o podatku od towarów i usług.

Na pytanie, czy szkolenia/konferencje/kursy online będą finansowane w całości lub co najmniej w 70% ze środków publicznych, wskazali Państwo niektórzy klienci będą mieli finansowane szkolenia ze środków publicznych.

Na pytanie, w przypadku, gdy źródłem finansowania ww. usług będą środki publiczne, to czy będą posiadali Państwo stosowną dokumentację potwierdzającą, że źródłem finansowania tych usług są środki publiczne, wskazali Państwo tak, klienci będą dostarczać oświadczenie, że usługi będą finansowane ze środków publicznych.

Na pytanie, czy przedmiotem pytania są wyłącznie usługi objęte posiadaną przez Państwa akredytacją w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe wskazali Państwo tak.

Na pytanie, czy sprzedaż e-booków stanowić będzie uzupełnienie szkoleń/konferencji/kursów online i będzie nieodłącznym i niezbędnym elementem świadczonych usług, na które otrzymali Państwo akredytację, wskazali Państwo nie.

Na pytanie, czy sprzedaż e-booków będzie związana z konkretnymi szkoleniami/konferencjami/kursami online wskazali Państwo nie.

Na pytanie, czy e-booki sprzedawane będą na rzecz uczestników szkoleń/konferencji/kursów online w związku z uczestnictwem w konkretnym kursie/szkoleniu, wskazali Państwo nie.

Na pytanie, czy sprzedaż e-booków stanowić będzie udostępnianie publikacji jako cel sam w  sobie i będzie świadczona niezależnie od usług szkoleń/konferencji/kursów online świadczonych przez Państwa wskazali Państwo tak, sprzedaż e-booków stanowić będzie niezależną działalność.

Na pytanie, czy cena za dostarczenie publikacji e-book będzie kalkulowana odrębnie od ceny usług szkoleń/konferencji/kursów online, wskazali Państwo tak, cena e-booków będzie kalkulowana odrębnie.

Na pytanie, czy świadczenie usług (sprzedaż szkoleń/konferencji/kursów online oraz sprzedaż e-booka) możliwe będzie bez wykorzystania technologii informatycznej wskazali Państwo nie, realizacja obu rodzajów usług wymaga wykorzystania technologii informatycznej.

Na pytanie, czy szkolenia/konferencje/kursy online będą świadczone w formie przygotowanych wcześniej nagrań wskazali Państwo tak, wszystkie szkolenia online są świadczone w formie przygotowanych wcześniej nagrań.

Na pytanie, czy w trakcie szkoleń/konferencji/kursów online będzie następowała interakcja między kursantem a lektorem wskazali Państwo, że interakcja jest możliwa w szkoleniach online prowadzonych na żywo, które również Państwo prowadzą.

Pytania

Wnioskodawca zwraca się z wnioskiem o interpretację indywidualną w celu uzyskania potwierdzenia, czy od momentu uzyskania wstępnej akredytacji, tj. od (…) 2024 roku, może stosować stawkę „zw.” VAT przy sprzedaży szkoleń, konferencji, kursów online i  ebooków, które są skierowane do nauczycieli. Wnioskodawca pragnie uzyskać potwierdzenie, że od tej daty może stosować zwolnienie z VAT na usługi edukacyjne świadczone przez Instytut.

Wnioskodawca wnosi o wydanie interpretacji indywidualnej, aby uzyskać potwierdzenie możliwości stosowania zwolnienia z VAT na świadczone przez siebie usługi edukacyjne oraz wyjaśnienie, od kiedy taka stawka mogłaby być stosowana i jeśli stawka VAT powinna być "zw" od momentu uzyskania wstępnej akredytacji, to czy wszystkie faktury wystawione od (…) 2024 powinny być skorygowane do stawki VAT "zw"?

Państwa stanowisko w sprawie (doprecyzowane w piśmie z 14 października 2024 r.)

W ocenie Wnioskodawcy, usługi szkoleniowe, ebooki, konferencje i kursy online i  świadczone przez A. sp. z o.o., które są skierowane do nauczycieli, metodyków oraz właścicieli szkół językowych, mogą korzystać ze zwolnienia z VAT na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 29 lit. b ustawy o podatku od towarów i usług z dnia 11 marca 2004 r. (dalej: „Ustawa o  VAT”).

Zgodnie z powołanym przepisem, zwolnione z VAT są usługi kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania zawodowego, świadczone przez podmioty, które uzyskały akredytację w  rozumieniu przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe, wyłącznie w  zakresie usług objętych akredytacją.

Wnioskodawca uzyskał wstępną akredytację (…) Kuratora Oświaty dla B. w dniu (…) 2024 roku. Akredytacja ta dotyczy działalności edukacyjnej realizowanej przez Instytut, w tym organizowania szkoleń, kursów oraz konferencji online. W  ocenie Wnioskodawcy, usługi świadczone przez Instytut, objęte akredytacją, spełniają warunki określone w art. 43 ust. 1 pkt 29 lit. b Ustawy o VAT, co oznacza, że mogą być one zwolnione z podatku VAT od momentu uzyskania akredytacji, tj. od (…) 2024 roku. Zwolnienie to powinno obejmować wszystkie usługi edukacyjne świadczone przez Instytut, w  tym organizację szkoleń, kursów online oraz konferencji, o ile są one realizowane w ramach działalności objętej akredytacją.

W związku z powyższym, Wnioskodawca wnosi o potwierdzenie, że od dnia (…) 2024 roku, tj. od dnia uzyskania wstępnej akredytacji, jest uprawniony do stosowania zwolnienia z  VAT dla świadczonych przez siebie usług edukacyjnych, tj. szkoleń, konferencji oraz kursów online, które są skierowane do nauczycieli, metodyków oraz właścicieli szkół językowych.

Uważają Państwo, że w przypadku uzyskania zwolnienia z VAT, przysługuje Państwu prawo do dokonania korekt faktur wystawionych po dacie otrzymania wstępnej akredytacji.

Ocena stanowiska

Stanowisko, które przedstawili Państwo we wniosku jest:

  • prawidłowe w zakresie zastosowania zwolnienia od podatku dla świadczonych usług szkoleniowych na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 29 lit. b ustawy
  • nieprawidłowe w zakresie zastosowania zwolnienia od podatku dla sprzedaży ebooków.

Uzasadnienie interpretacji indywidualnej

Zgodnie z treścią art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 361 ze zm.), zwanej dalej „ustawą”:

Opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Jak wynika z treści art. 7 ust. 1 ustawy:

Przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (…).

Natomiast stosownie do art. 8 ust. 1 ustawy:

Przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7 (…).

W myśl art. 2 pkt 26 ustawy:

Ilekroć w dalszych przepisach jest mowa o usługach elektronicznych – rozumie się przez to usługi świadczone drogą elektroniczną, o których mowa w art. 7 rozporządzenia 282/2011.

Na podstawie art. 7 ust. 1 rozporządzenia Rady (UE) nr 282/2011 z 15 marca 2011 r. ustanawiającego środki wykonawcze do Dyrektywy 2006/112/WE Rady w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (t. j. Dz. Urz. UE L 77 z 23 marca 2011 r., str. 1 ze zm.) – zwanego dalej rozporządzeniem 282/2011:

Do „usług świadczonych drogą elektroniczną”, o których mowa w dyrektywie 2006/112/WE, należą usługi świadczone za pomocą Internetu lub sieci elektronicznej, których świadczenie – ze względu na ich charakter - jest zasadniczo zautomatyzowane i wymaga minimalnego udziału człowieka, a ich wykonanie bez wykorzystania technologii informacyjnej jest niemożliwe.

Stosownie do art. 7 ust. 2 ww. rozporządzenia Rady (UE) nr 282/2011:

Ust. 1 obejmuje w szczególności:

a)ogólnie dostawy produktów w formie cyfrowej, łącznie z oprogramowaniem, jego modyfikacjami lub nowszymi wersjami;

b)usługi umożliwiające lub wspomagające obecność przedsiębiorstw lub osób w sieci elektronicznej, takich jak witryna lub strona internetowa;

c)usługi generowane automatycznie przez komputer i przesyłane poprzez Internet lub sieć elektroniczną w odpowiedzi na określone dane wprowadzone przez usługobiorcę;

d)odpłatne przekazywanie prawa do wystawiania na aukcji towarów lub usług za pośrednictwem witryny internetowej działającej jako rynek online, na którym potencjalni kupujący przedstawiają swoje oferty przy wykorzystaniu automatycznych procedur oraz na którym strony są informowane o dokonaniu sprzedaży za pomocą poczty elektronicznej generowanej automatycznie przez komputer;

e)pakiety usług internetowych oferujące dostęp do informacji, w których element telekomunikacyjny ma charakter pomocniczy i drugorzędny (to znaczy pakiety wykraczające poza oferowanie samego dostępu do Internetu i obejmujące inne elementy, takie jak strony, które umożliwiają dostęp do aktualnych wiadomości, informacji meteorologicznych lub turystycznych, gier, umożliwiają hosting witryn internetowych, dostęp do grup dyskusyjnych; itp.);

f)usługi wyszczególnione w załączniku I.

Natomiast z art. 7 ust. 3 rozporządzenia 282/2011 wynika, że:

Ust. 1 nie ma zastosowania do:

a)usług nadawczych;

b)usług telekomunikacyjnych;

c)towarów, w przypadku których zamawianie i obsługa zamówienia odbywają się elektronicznie;

d)płyt CD-ROM, dyskietek i podobnych nośników fizycznych;

e)materiałów drukowanych, takich jak książki, biuletyny, gazety lub czasopisma;

f)płyt CD i kaset magnetofonowych;

g)kaset wideo i płyt DVD;

h)gier na płytach CD-ROM;

i)usług świadczonych przez specjalistów, takich jak prawnicy i doradcy finansowi, którzy udzielają swym klientom porad za pomocą poczty elektronicznej;

j)usług edukacyjnych, w ramach których treść kursu przekazywana jest przez nauczyciela za pomocą Internetu lub sieci elektronicznej (tzn. przez zdalne połączenie);

k)usług fizycznych off-line naprawy sprzętu komputerowego;

l)hurtowni danych off-line;

m)usług reklamowych, w szczególności w gazetach, na plakatach i w telewizji;

n)usług centrum wsparcia telefonicznego;

o)usług edukacyjnych obejmujących wyłącznie kursy korespondencyjne, takie jak kursy za pośrednictwem poczty;

p)konwencjonalnych usług aukcyjnych, przy których niezbędny jest bezpośredni udział, niezależnie od sposobu składania ofert;

q)(uchylona)

r)(uchylona)

s)(uchylona)

t)biletów wstępu na imprezy kulturalne, artystyczne, sportowe, naukowe, edukacyjne, rozrywkowe lub podobne, zarezerwowanych online;

u)zakwaterowania, wynajmu samochodów, usług restauracyjnych, przewozu osób lub podobnych usług zarezerwowanych online.

Z kolei w punkcie 5 załącznika II do rozporządzenia 282/2011 Dyrektywy 2006/112/WE Rady wymienione zostały następujące usługi, które zalicza się do usług świadczonych drogą elektroniczną:

a)automatyczne nauczanie na odległość, którego funkcjonowanie wymaga użycia Internetu lub podobnej sieci elektronicznej, wymagające niewielkiego bądź niewymagające żadnego udziału człowieka, łącznie z klasami wirtualnymi, z wyjątkiem sytuacji, gdzie Internet lub podobna sieć elektroniczna wykorzystywana jest jako proste narzędzie służące komunikowaniu się nauczyciela z uczniem;

b)ćwiczenia wypełniane przez ucznia on-line i sprawdzane automatycznie, bez udziału człowieka.

W kontekście formy świadczenia usług, należy wskazać, że zgodnie z art. 98 ust. 2 Dyrektywy 2006/112/WE Rady:

Stawki obniżone mają zastosowanie wyłącznie do dostaw towarów i świadczenia usług, których kategorie są określone w załączniku III. Stawki obniżone nie mają zastosowania do usług świadczonych drogą elektroniczną, z wyjątkiem usług określonych w załączniku III pkt 6.

Dyrektywa 2006/112/WE stanowi zatem, że do usług świadczonych drogą elektroniczną nie stosuje się stawek obniżonych. Przepisy ww. dyrektywy nie wprowadzają jednak expressis verbis ograniczenia stosowania zwolnienia w odniesieniu do kategorii usług zwolnionych, świadczonych drogą elektroniczną.

Pojęcie usługi elektronicznej w rozumieniu przepisów ustawy odnosi się wyłącznie do formy świadczenia, a nie do jego treści. Stąd też należy stwierdzić, że identyfikacja danej czynności jako usługi elektronicznej (według nomenklatury unijnej: usługi świadczonej drogą elektroniczną), nie skutkuje zmianą kwalifikacji prawnej tej czynności dla potrzeb stosowania innych przepisów ustawy.

Powyższe oznacza, że usługa nie traci statusu usługi zwolnionej tylko dlatego, że jest świadczona drogą elektroniczną. W konsekwencji, jeżeli określona usługa wymieniona w art. 43 ust. 1 ustawy, będzie świadczona drogą elektroniczną, w odniesieniu do tej usługi zastosowanie znajdzie zwolnienie od podatku VAT.

Zarówno w treści ustawy o podatku od towarów i usług, jak i w przepisach wykonawczych do niej, ustawodawca przewidział dla niektórych czynności zwolnienie od podatku.

Zakres i zasady zwolnienia od podatku od towarów i usług dostawy towarów lub świadczenia usług zostały określone m.in. w art. 43 ustawy.

Na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 26 ustawy:

Zwalnia się od podatku usługi świadczone przez:

a) jednostki objęte systemem oświaty w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. –    Prawo oświatowe, w zakresie kształcenia i wychowania,

b) uczelnie, jednostki naukowe Polskiej Akademii Nauk oraz instytuty badawcze, w zakresie kształcenia

    oraz dostawę towarów i świadczenie usług ściśle z tymi usługami związane.

Ponadto stosownie do art. 43 ust. 1 pkt 29 ww. ustawy:

Zwalnia się od podatku usługi kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania zawodowego, inne niż wymienione w pkt 26:

a)  prowadzone w formach i na zasadach przewidzianych w odrębnych przepisach, lub

b)  świadczone przez podmioty, które uzyskały akredytację w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe – wyłącznie w zakresie usług objętych akredytacją, lub

c)  finansowane w całości ze środków publicznych

‒ oraz świadczenie usług i dostawę towarów ściśle z tymi usługami związane.

Jak stanowi art. 43 ust. 17 ustawy:

Zwolnienia, o których mowa w ust. 1 pkt 18, 18a, 22-24, 26, 28, 29, 31, 32 i 33 lit. a, nie mają zastosowania do dostawy towarów lub świadczenia usług ściśle związanych z usługami podstawowymi, jeżeli:

1)nie są one niezbędne do wykonania usługi podstawowej, zwolnionej zgodnie z ust. 1 pkt 18, 18a, 22-24, 26, 28, 29, 31, 32 i 33 lit. a lub

2)ich głównym celem jest osiągnięcie dodatkowego dochodu przez podatnika, przez konkurencyjne wykonywanie tych czynności w stosunku do podatników niekorzystających z takiego zwolnienia.

Art. 43 ust. 17a ustawy stanowi, że:

Zwolnienia, o których mowa w ust. 1 pkt 18a, 23, 26, 28, 29 i 33 lit. a, mają zastosowanie do dostawy towarów lub świadczenia usług ściśle związanych z usługami podstawowymi, dokonywanych przez podmioty świadczące usługi podstawowe.

Określenie „ścisły związek” oznacza, że do wykonania usługi podstawowej niezbędna jest dostawa towarów lub świadczenie usług pomocniczych, przy czym nie może to być jakikolwiek związek, lecz relacja o charakterze wskazującym na nieodzowność tych ostatnich dla prawidłowego przebiegu podstawowej usługi.

Zgodnie z treścią § 3 ust. 1 pkt 13 i 14 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 grudnia 2013 r. w sprawie zwolnień od podatku od towarów i usług oraz warunków stosowania tych zwolnień (t. j. Dz. U. z 2023 r. poz. 955):

Zwalnia się od podatku:

13) usługi w zakresie kształcenia, inne niż wymienione w art. 43 ust. 1 pkt 26 ustawy, świadczone przez uczelnie, jednostki naukowe Polskiej Akademii Nauk oraz instytuty badawcze oraz świadczenie usług i dostawę towarów ściśle z tymi usługami związane;

14) usługi kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania zawodowego, finansowane w co najmniej 70% ze środków publicznych oraz świadczenie usług i dostawę towarów ściśle z tymi usługami związane.

Jak stanowi § 3 ust. 8 rozporządzenia:

Zwolnienia, o których mowa w ust. 1 pkt 13, 14, 18 i 19, stosuje się do dostawy towarów lub  świadczenia usług ściśle związanych z usługami podstawowymi dokonywanych przez podmioty świadczące usługi podstawowe.

W świetle § 3 ust. 9 rozporządzenia:

Zwolnienia, o których mowa w ust. 1 pkt 13, 14, 18 i 19, nie mają zastosowania do dostawy towarów lub świadczenia usług ściśle związanych z usługami podstawowymi, jeżeli:

1) nie są one niezbędne do wykonania usługi podstawowej, zwolnionej zgodnie z ust. 1 pkt 13, 14, 18 i 19, lub

2) ich głównym celem jest osiągnięcie dodatkowego dochodu przez podatnika, przez konkurencyjne wykonywanie tych czynności w stosunku do podatników niekorzystających z takiego zwolnienia.

Powołane wyżej przepisy art. 43 ust. 1 pkt 29 ustawy i § 3 rozporządzenia przewidują zwolnienie dla usług kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania zawodowego prowadzonych w formach i na zasadach przewidzianych w odrębnych przepisach lub świadczonych przez podmioty, które uzyskały akredytację w rozumieniu przepisów o systemie oświaty – wyłącznie w zakresie usług objętych akredytacją lub finansowanych w całości ze środków publicznych. Co więcej, przepisy przewidują zwolnienie dla usług kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania zawodowego finansowanych w co najmniej 70% ze środków publicznych oraz świadczenia usług i dostawy towarów ściśle z tymi usługami związanych. Dla zastosowania przedmiotowych zwolnień istotne jest uznanie danej usługi za usługę kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania, a następnie spełnienie dodatkowych warunków wynikających z niniejszego przepisu, tj. prowadzenie danego szkolenia w formach i na zasadach przewidzianych w odrębnych przepisach lub uzyskanie akredytacji na dany rodzaj szkolenia lub finansowanie danego szkolenia w całości ze środków publicznych, lub też finansowanie danego szkolenia w co najmniej 70% ze środków publicznych.

Wskazane wyżej regulacje stanowią implementację prawa unijnego, gdyż w świetle art. 132 ust. 1 lit. i) Dyrektywy 2006/112/WE Rady z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej:

państwa członkowskie zwalniają kształcenie dzieci lub młodzieży, kształcenie powszechne lub wyższe, kształcenie zawodowe lub przekwalifikowanie, łącznie ze świadczeniem usług i dostawą towarów ściśle z taką działalnością związanych, prowadzone przez odpowiednie podmioty prawa publicznego lub inne instytucje działające w tej dziedzinie, których cele uznane są za podobne przez dane państwo członkowskie.

Należy zaznaczyć, że od 1 lipca 2011 r. obowiązuje rozporządzenie wykonawcze Rady (UE) Nr 282/2011 z dnia 15 marca 2011 r. ustanawiające środki wykonawcze do dyrektywy 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L 77/1 ze zm.).

Rozporządzenie to wiąże wszystkie państwa członkowskie i jest stosowane bezpośrednio.

Definicja zawarta w art. 44 tego rozporządzenia określa, iż:

Usługi w zakresie kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania świadczone na warunkach określonych w art. 132 ust. 1 lit. i) Dyrektywy 2006/112/WE obejmują nauczanie pozostające w bezpośrednim związku z branżą lub zawodem, jak również nauczanie mające na celu uzyskanie lub uaktualnienie wiedzy do celów zawodowych. Czas trwania kursu w zakresie kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania nie ma w tym przypadku znaczenia.

W wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 19 listopada 2009 r. C-461/08 w sprawie Don Bosco Onroerend Goed BV wyrażony został pogląd, iż pojęcia używane do opisania zwolnień wymienionych w art. 13 Dyrektywy 77/388/EWG powinny być interpretowane w sposób ścisły, ponieważ stanowią one odstępstwo od ogólnej zasady, zgodnie z którą podatkiem VAT objęta jest każda dostawa towarów i każda usługa świadczona odpłatnie przez podatnika. Również w wyroku z 20 czerwca 2002 r. w sprawie C-287/00 Trybunał w swym orzeczeniu wskazał, jak należy interpretować zwolnienia przedmiotowe w VAT uregulowane w Dyrektywie 77/388/EWG. W wyroku tym podkreślono, że pojęcia używane do doprecyzowania zakresu zwolnienia powinny być interpretowane ściśle m.in. dlatego, że zwolnienia stanowią wyjątek od zasady powszechności opodatkowania i choćby z tych przyczyn muszą być interpretowane jednolicie.

Mając na uwadze powyższe, dokonując wykładni ww. przepisów przez pryzmat definicji usługi kształcenia zawodowego i przekwalifikowania, określonej w art. 44 ww. rozporządzenia, należy mieć na uwadze dosłowne brzmienie tych przepisów.

Zgodnie ze Słownikiem języka polskiego PWN (dostępnym w Internecie), użyte w art. 44 rozporządzenia słowo „bezpośredni” oznacza „dotyczący kogoś lub czegoś wprost”, słowo „branża” oznacza „gałąź produkcji lub handlu obejmująca towary lub usługi jednego rodzaju”, natomiast słowo „zawód” oznacza „wyuczone zajęcie wykonywane w celach zarobkowych”.

Biorąc powyższe pod uwagę należy stwierdzić, że przez kształcenie zawodowe lub przekwalifikowanie zawodowe, o których mowa w ww. przepisach, obejmujące nauczanie pozostające w bezpośrednim związku z branżą lub zawodem, należy rozumieć takie kształcenie, w wyniku którego dana osoba podnosi swoje kwalifikacje, a bezpośrednio po jej ukończeniu jest w stanie podjąć pracę zarobkową, lub wykonywać określony zawód.

Państwa wątpliwości dotyczą zastosowania zwolnienia o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 29 lit b. ustawy dla świadczonych usług sprzedaży szkoleń, konferencji, kursów online i  ebooków, które skierowane będą dla nauczycieli.

Dokonując oceny, czy świadczone przez Państwa, na rzecz nauczycieli, usługi szkoleń, konferencji, kursów online są objęte zwolnieniem, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 29 ustawy, należy w pierwszej kolejności zbadać, czy spełnione są warunki określone w art. 43 ust. 1 pkt 26 ustawy, gdyż przepis art. 43 ust. 1 pkt 29 zwalnia od podatku usługi kształcenia zawodowego i przekwalifikowania zawodowego inne niż wymienione w pkt 26.

Jak wskazali Państwo w uzupełnieniu wniosku nie działają Państwo i nie będą świadczyli usług objętych wnioskiem jako, jednostka objęta systemem oświaty w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, uczelnia, jednostka naukowa Polskiej Akademii Nauk lub instytut badawczy.

Tym samym, dla świadczonych przez Państwa na rzecz nauczycieli, usług szkoleń, konferencji, kursów online nie znajdzie zastosowania zwolnienie od podatku, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 26 lit. a i lit. b ustawy. 

Następnie dla zastosowania zwolnienia od podatku, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 29 ustawy, istotne jest – w pierwszej kolejności – uznanie danej usługi za usługę kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania, a następnie spełnienie dodatkowych warunków wynikających z niniejszego przepisu.

Z opisu sprawy wynika, że prowadzą Państwo działalność gospodarczą polegającą na organizacji i przeprowadzaniu szkoleń, konferencji oraz kursów online, głównie dla nauczycieli języków obcych, metodyków oraz właścicieli szkół językowych. (…) 2024 roku otrzymali Państwo decyzję (…) Kuratora Oświaty o  przyznaniu wstępnej akredytacji dla B., który jest jednostką organizacyjną powołaną i prowadzoną przez Państwa. Akredytacja została przyznana na podstawie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe. Akredytacja przyznana przez (…) Kuratora Oświaty obejmuje działalność edukacyjną realizowaną przez Instytut, w tym organizowanie szkoleń, kursów oraz konferencji online skierowanych do nauczycieli, metodyków oraz właścicieli szkół językowych.

W związku z powyższym w niniejszej sprawie świadczone przez Państwa, na rzecz nauczycieli usługi szkoleń, konferencji, kursów online, spełniają definicję kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania, o których mowa w art. 43 ust. 1 pkt 29 ustawy, gdyż  są to szkolenia bezpośrednio związane z zawodem, mają na celu uzyskanie i uaktualnienie wiedzy dla celów zawodowych.

Zatem zostanie spełniony pierwszy z warunków uprawniających do zwolnienia od podatku świadczonych przez Państwa, na rzecz nauczycieli usług szkoleń, konferencji, kursów online zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 29 ustawy.

Jak wyżej wskazano przepisy prawa podatkowego przewidują zwolnienie dla usług kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania zawodowego prowadzonych w formach i na zasadach przewidzianych w odrębnych przepisach lub świadczone przez podmioty, które uzyskały akredytację w rozumieniu przepisów Prawo oświatowe wyłącznie w zakresie usług objętych akredytacją lub finansowane w całości lub w części ze środków publicznych.

Przy czym odesłanie w art. 43 ust. 1 pkt 29 lit. a ustawy do „odrębnych przepisów” odnosić się może wyłącznie do przepisów, które określają formy i zasady usług szkoleniowych w zakresie kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania zawodowego.

Odrębne przepisy określające formy i zasady to przepisy, z których wynika np. program szkolenia, ilość godzin szkolenia, tematyka, krąg osób objętych szkoleniem, warunki, jakie musi spełnić organizator kształcenia.

Natomiast zastosowanie zwolnienia, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 29 lit. b ustawy, względem usługi, która stanowi usługę kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania zawodowego, ma zastosowanie pod warunkiem, że usługa ta jest świadczona przez podmiot, który uzyskał akredytację w rozumieniu przepisów ustawy z 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe.

Przewidziany w art. 43 ust. 1 pkt 29 lit. c ustawy o podatku od towarów i usług wymóg finansowania usług w określonej wysokości ze środków publicznych jest spełniony w przypadku, gdy rzeczywistym (w znaczeniu ekonomicznym) źródłem finansowania tej usługi są środki publiczne.

W myśl art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t. j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1634 ze zm.):

Środkami publicznymi są:

1) dochody publiczne;

2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA);

2a) środki, o których mowa w art. 3b ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. z 2021 r. poz. 1057 oraz z 2022 r. poz. 1079);

2b) środki, o których mowa w art. 202 ust. 4;

3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt 2;

4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące: (…);

5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.

Z art. 4 ust. 1 ww. ustawy o finansach publicznych wynika, że:

Przepisy ustawy stosuje się do:

1) jednostek sektora finansów publicznych;

2) innych podmiotów w zakresie, w jakim wykorzystują środki publiczne lub dysponują tymi środkami.

Powyższe przepisy zaliczają zatem do środków publicznych dochody publiczne, środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz wskazane przychody budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z różnych źródeł. Środkami publicznymi są również środki pochodzące z  funduszy strukturalnych.

Jak już wyżej wskazano, dla zastosowania zwolnienia na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 29 ustawy istotne jest uznanie danej usługi za usługę kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania zawodowego inną niż wymienione w pkt 26, a następnie spełnienie dodatkowych warunków wynikających z niniejszego przepisu.

W opisie sprawy wskazali Państwo, że świadczone przez Państwa na rzecz nauczycieli usługi szkoleń, konferencji, kursów online prowadzone są formach i na zasadach wynikających z odrębnych przepisów, przy czym jako odrębne przepisy wskazali Państwo art.  43 ust. 1 pkt 29 ustawy o podatku od towarów i usług.

Zauważyć należy, że treść wskazanych przez Państwa w uzupełnieniu opisu sprawy przepisów prawa w odniesieniu do świadczonych przez Państwa na rzecz nauczycieli usług szkoleń, konferencji, kursów online w żaden sposób nie potwierdza form ani zasad prowadzenia tych szkoleń.

Tym samym warunek określony w art. 43 ust. 1 pkt 29 lit. a ustawy nie został spełniony, zatem świadczone przez Państwa na rzecz nauczycieli usługi szkoleń, konferencji, kursów online nie mogą korzystać ze zwolnienia od podatku wskazanego w tym przepisie.

Ponadto w opisie sprawy wskazali Państwo, że (…) 2024 roku otrzymali Państwo decyzję (…) Kuratora Oświaty o  przyznaniu wstępnej akredytacji dla B., który jest jednostką organizacyjną powołaną i prowadzoną przez Państwa. Akredytacja została przyznana na podstawie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe. Akredytacja przyznana przez (…) Kuratora Oświaty obejmuje działalność edukacyjną realizowaną przez Instytut, w tym organizowanie szkoleń, kursów oraz konferencji online skierowanych do nauczycieli, metodyków oraz właścicieli szkół językowych.

W związku z tym należy stwierdzić, że świadczone przez Państwa na rzecz nauczycieli usługi szkoleń, konferencji, kursów online będą korzystały ze zwolnienia od podatku VAT przewidzianego w art. 43 ust. 1 pkt 29 lit. b ustawy, ponieważ stanowią one usługi kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania zawodowego  a także świadczone są przez Państwa jako podmiot, który uzyskał akredytację w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe – wyłącznie w zakresie usług objętych akredytacją. Tym samym z  dniem uzyskania akredytacji na świadczone przez Państwa usługi zastosowanie znajdzie zwolnienie o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 29 lit. b ustawy.

Z uwagi na to, że dla świadczonych przez Państwa na rzecz nauczycieli usługi szkoleń, konferencji, kursów online zastosowanie znajdzie zwolnienie o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 29 lit. b ustawy  tym samym niezasadne jest analizowanie zwolnienia dla świadczonych usług na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 29 lit. c ustawy oraz § 3 ust. 1 pkt 14 rozporządzenia .

Przechodząc natomiast do kwestii skorygowania stawki podatku VAT, na fakturach pierwotnych, przez wystawienie faktur korygujących w zakresie stawki VAT, to wyjaśnić należy, że ustawodawca wskazuje na obowiązek skorygowania faktury pierwotnej  przez wystawienie faktury korygującej w sytuacji gdy po wystawieniu tej faktury, następują zdarzenia gospodarcze mające wpływ na jej treść lub faktura zawiera błędy.

Zgodnie z art. 106b ust. 1 pkt 1 ustawy:

podatnik jest obowiązany wystawić fakturę dokumentującą sprzedaż, a także dostawę towarów i świadczenie usług, o których mowa w art. 106a pkt 2, dokonywane przez niego na rzecz innego podatnika podatku, podatku od wartości dodanej lub podatku o podobnym charakterze lub na rzecz osoby prawnej niebędącej podatnikiem.

Jak stanowi art. 2 pkt 31 ustawy:

ilekroć w przepisach ustawy jest mowa o fakturze – rozumie się przez to dokument w formie papierowej lub w formie elektronicznej zawierający dane wymagane ustawą i przepisami wydanymi na jej podstawie.

Według art. 106j ust. 1 ustawy:

W przypadku gdy po wystawieniu faktury:

1) podstawa opodatkowania lub kwota podatku wskazana w fakturze uległa zmianie,

2) (uchylony)

3) dokonano zwrotu podatnikowi towarów i opakowań,

4) dokonano zwrotu nabywcy całości lub części zapłaty, o której mowa w art. 106b ust. 1 pkt 4,

5) stwierdzono pomyłkę w jakiejkolwiek pozycji faktury

- podatnik wystawia fakturę korygującą.

Podkreślenia wymaga, że art. 106j ust. 1 ustawy wyraźnie wskazuje, jakie okoliczności zobowiązują podatnika do wystawienia faktury korygującej i uzależniają to od wystąpienia sytuacji enumeratywnie wskazanych w tym przepisie. W tym zakresie podatnik nie ma uprawnień do swobodnego działania, może je podjąć tylko w razie spełnienia przesłanek określonych w przepisie.

Jak wynika z art. 106j ust. 2:

Faktura korygująca powinna zawierać:

1) (uchylony)

2) numer kolejny oraz datę jej wystawienia;

2a) numer identyfikujący w Krajowym Systemie e-Faktur fakturę, której dotyczy faktura korygująca, z wyjątkiem faktur korygujących wystawianych do faktur, dla których nie został nadany numer identyfikujący w Krajowym Systemie e-Faktur;

3) dane zawarte w fakturze, której dotyczy faktura korygująca:

a) określone w art. 106e ust. 1 pkt 1-5,

b) nazwę (rodzaj) towaru lub usługi objętych korektą;

4) (uchylony)

5) jeżeli korekta wpływa na zmianę podstawy opodatkowania lub kwoty podatku należnego - odpowiednio kwotę korekty podstawy opodatkowania lub kwotę korekty podatku należnego z podziałem na kwoty dotyczące poszczególnych stawek podatku i sprzedaży zwolnionej;

6) w przypadkach innych niż wskazane w pkt 5 - prawidłową treść korygowanych pozycji.

Z powołanych przepisów wynika, że jeżeli po wystawieniu faktury wystąpią zdarzenia mające wpływ na treść wystawionej faktury lub okaże się, że wystawiona faktura zawiera błędy, podatnik wystawia w takim przypadku fakturę korygującą. Fakturę korygującą wystawia się m.in. w razie stwierdzenia pomyłki w cenie, stawce lub kwocie podatku, bądź w jakiejkolwiek innej pozycji faktury.

Zatem, co do zasady, korygowanie treści pierwotnie wystawionej faktury powinno nastąpić poprzez wystawienie przez sprzedawcę faktury korygującej. Faktura korygująca wystawiana jest w celu podania właściwych, prawidłowych i zgodnych z rzeczywistością kwot i innych danych, decydujących o rzetelności wystawionego dokumentu. Zatem, istotą faktur korygujących jest korekta faktur pierwotnych, tak aby dokumentowały rzeczywisty przebieg zdarzeń gospodarczych. Przy czym, podatnik ma obowiązek dokonać korekty faktur wyłącznie do momentu upływu okresu przedawnienia zobowiązania podatkowego.

Jeżeli więc faktura dokumentująca zdarzenie gospodarcze zawiera pomyłki lub zdarzenie, które faktura ta dokumentowała, uległo zmianie, to powinna zostać skorygowana w ten sposób, aby odzwierciedlała faktycznie dokonaną transakcję między określonymi podmiotami.

W analizowanej sprawie wystąpiła przesłanka wskazująca na konieczność skorygowania przez Państwa faktur, gdyż jak wynika z okoliczności sprawy w stosunku do świadczonych usług szkoleniowych na rzecz nauczycieli stosowali Państwo stawkę 23%, natomiast jak rozstrzygnięto powyżej świadczone przez Państwa ww. usługi korzystają ze zwolnienia od podatku na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 29 lit. b ustawy o VAT.

W treści wniosku wskazali Państwo, że świadczą także usługi w zakresie sprzedaży ebooków. Mają Państwo wątpliwość, czy do świadczonych usług w zakresie sprzedaży ebooków zastosowanie znajdzie zwolnienie o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 29 lit. b ustawy.

Odnosząc się do powyższego wskazać należy, że w świetle definicji zawartej w  rozporządzeniu, jak również wskazanych w nim katalogów usług elektronicznych oraz usług wyłączonych z tej kategorii, usługa udostępniania przez Państwa ebooków jest/będzie usługą elektroniczną spełniającą kryteria wskazane w punkcie 3 lit. c załącznika I do rozporządzenia.

Podkreślić należy, że materiały dydaktyczne w formie elektronicznej (Ebook) nie mają formy fizycznej, nie mogą być zatem traktowane jako rzecz, a tym samym jako towar. W  przypadku materiałów dydaktycznych w formie elektronicznej mamy do czynienia z  możliwością korzystania z treści tych materiałów a więc ze świadczeniem usług w  rozumieniu art. 8 ustawy.

Zatem, niewątpliwie materiały dydaktyczne w formie elektronicznej (Ebook) nie są towarem w rozumieniu art. 7 ustawy o podatku od towarów i usług, ponieważ nie występują w formie fizycznej i nie są rzeczą.

Tym samym, usługa udostępniania przez Państwa ebooków jest usługą elektroniczną w  rozumieniu art. 2 pkt 26 ustawy spełniającą kryteria wskazane w punkcie 5 lit. a załącznika I do rozporządzenia 282/2011.

W przedstawionym opisie sprawy wskazali Państwo, że  sprzedaż ebooków nie będzie stanowić uzupełnienia szkoleń/konferencji/kursów online i nie będzie nieodłącznym elementem świadczonych usług na które uzyskali Państwo akredytację. Sprzedaż ebooków nie będzie związana z konkretnymi szkoleniami/konferencjami/kursami online. Wskazali Państwo także, że sprzedaż ebooków stanowić będzie niezależną działalność. Ponadto cena ebooków będzie kalkulowana odrębnie od ceny usług szkoleń/konferencji/kursów online.

Tym samym z okoliczności sprawy przedstawionych przez Państwa wynika, że sprzedaż ebooków nie stanowi usług kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania zawodowego jak również nie jest niezbędna do wykonania usługi podstawowej jaką jest usługa kształcenia zawodowego lub przekwalifikowania zawodowego.

Zatem mając na uwadze przedstawiony opis sprawy oraz powołane przepisy stwierdzić należy, że sprzedaż ebooków nie może korzystać ze zwolnienia od podatku od towarów i  usług na mocy art. 43 ust. 1 pkt 29 lit. b w związku z art. 43 ust. 17 ustawy.

Tym samym Państwa stanowisko w zakresie:

  • zastosowania zwolnienia dla świadczonych usług szkoleniowych na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 29 lit. b ustawy należało uznać za prawidłowe
  • zastosowania zwolnienia dla sprzedaży ebooków należało uznać za nieprawidłowe.

Dodatkowe informacje

Informacja o zakresie rozstrzygnięcia

Interpretacja dotyczy zdarzenia przyszłego, które Państwo przedstawili i stanu prawnego obowiązującego w dniu wydania interpretacji.

Pouczenie o funkcji ochronnej interpretacji

  • Funkcję ochronną interpretacji indywidualnych określają przepisy art. 14k-14nb ustawy  z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2383 ze zm.). Interpretacja będzie mogła pełnić funkcję ochronną, jeśli: Państwa sytuacja będzie zgodna (tożsama) z opisem stanu faktycznego i zastosują się Państwo do interpretacji.
  • Zgodnie z art. 14na § 1 Ordynacji podatkowej:

Przepisów art. 14k-14n Ordynacji podatkowej nie stosuje się, jeśli stan faktyczny lub zdarzenie przyszłe będące przedmiotem interpretacji indywidualnej jest elementem czynności, które są przedmiotem decyzji wydanej:

1)z zastosowaniem art. 119a;

2)w związku z wystąpieniem nadużycia prawa, o którym mowa w art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług;

3)z zastosowaniem środków ograniczających umowne korzyści.

  • Zgodnie z art. 14na § 2 Ordynacji podatkowej:

Przepisów art. 14k-14n nie stosuje się, jeżeli korzyść podatkowa, stwierdzona w decyzjach wymienionych w § 1, jest skutkiem zastosowania się do utrwalonej praktyki interpretacyjnej, interpretacji ogólnej lub objaśnień podatkowych.

Pouczenie o prawie do wniesienia skargi na interpretację

Mają Państwo prawo do zaskarżenia tej interpretacji indywidualnej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w (…). Zasady zaskarżania interpretacji indywidualnych reguluje ustawa z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 935; dalej jako „PPSA”).

Skargę do Sądu wnosi się za pośrednictwem Dyrektora KIS (art. 54 § 1 PPSA). Skargę należy wnieść w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia interpretacji indywidualnej (art. 53 § 1 PPSA):

  • w formie papierowej, w dwóch egzemplarzach (oryginał i odpis) na adres: Krajowa Informacja Skarbowa, ul. Warszawska 5, 43-300 Bielsko-Biała (art. 47 § 1 PPSA), albo
  • w formie dokumentu elektronicznego, w jednym egzemplarzu (bez odpisu), na adres Elektronicznej Skrzynki Podawczej Krajowej Informacji Skarbowej na platformie ePUAP: /KIS/SkrytkaESP (art. 47 § 3 i art. 54 § 1a PPSA).

Skarga na interpretację indywidualną może opierać się wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 57a PPSA).

Podstawa prawna dla wydania interpretacji

Podstawą prawną dla wydania tej interpretacji jest art. 13 § 2a oraz art. 14b § 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2383 ze zm.).