Temat interpretacji

Podatnik zwrócił się do Naczelnika tut. Urzędu z prośbą o informację o zakresie stosowania przepisów ustawy z dnia 11 marca 2004r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. nr 54, poz.535 ze zm.) - zwanej dalej ustawą o VAT, w przypadku wykonywania czynności w ramach tzw. obrony z urzędu.Zdaniem wnioskodawcy wspomniane czynności pozostają poza zakresem cytowanej ustawy o VAT, w mysł przepisu art. 15 ust. 3 pkt 3.

W ramach art. 15 ust. 1 cytowanej na wstępie ustawy o VAT postanowiono, iż podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.

Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody, również wówczas, gdy czynność została wykonana jednorazowo w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania czynności w sposób częstotliwy. Działalność gospodarcza obejmuje również czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.W myśl natomiast przepisu art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy o VAT za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą nie uznaje się czynności, z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 13 pkt 2-8 ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, jeżeli z tytułu wykonania tych czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi wieżami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności.

Możliwość stosowania przytoczonego wcześniej przepisu art. 15 ust. 3 pkt 3 a tym samym wyłączenia poza definicję działalności gospodarczej czynności wykonywanych przez adwokatów w ramach "obrony z urzędu", jak wynika z treści tegoż przepisu uzależniona jest od łącznego spełnienia następujących kryteriów:- przychody z tytułu wykonywania tych czynności zostały wymienione w art. 13 pkt 2-8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych,- z tytułu wykonania tych czynności między zlecającym i zleceniodawcą utworzony jest stosunek prawny w zakresie
a) warunków wykonania czynności,
b) wynagrodzenia,
c) odpowiedzialności zlecającego wykonanie czynności.

1. Kwalifikacja przychodów w myśl przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Rozpatrując spełnienie pierwszego z wymienionych kryteriów należy zauważyć, iż w myśl art. 13 pkt 6 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.), za przychody z działalności wykonywanej osobiście, o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt 2, uważa się przychody osób, którym organ władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, sąd lub prokurator, na podstawie właściwych przepisów, zlecił wykonanie określonych czynności, a zwłaszcza przychody w postępowaniu sądowym, dochodzeniowym i administracyjnym oraz płatników i inkasentów należności publicznoprawnych, a także przychody z tytułu udziału w komisjach powoływanych przez organy władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, z wyjątkiem przychodów, o których mowa w pkt 9.W świetle powyższego, przychody adwokatów z tytułu świadczenia z urzędu, na zlecenie sądu, pomocy prawnej, należy kwalifikować do przychodów, o których mowa w powołanym wyżej art. 13 pkt 6 w związku z art. 10 ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
2. Stosunek prawny w zakresie warunków wykonania czynności, wynagrodzenia oraz odpowiedzialnościCzynności wykonywane przez adwokatów w ramach obrony z urzędu i w tym zakresie kształt wzajemnych relacji pomiędzy zlecającym (Prezes Sądu Okręgowego) a zleceniobiorcą (adwokatem) pośrednio uregulowany został w ramach przepisów ustawy z dnia 26 maja 1982r Prawo o adwokaturze (Dz. U.02.123.1058 ze zm.). Zgodnie z treścią art. 4 ustawy Prawo o adwokaturze zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami.Czynności te w myśl art. 4a adwokat wykonuje w kancelarii adwokackiej, w zespole adwokackim oraz w spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej lub komandytowej, przy czym wspólnikami w spółkach cywilnej, jawnej i partnerskiej oraz komplementariuszami w spółce komandytowej mogą być wyłącznie adwokaci lub adwokaci i radcowie prawni, a także prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 126, poz. 1069), a wyłącznym przedmiotem działalności takich spółek jest świadczenie pomocy prawne.Jednocześnie stosownie do przepisu art. 21 ust. 3 tej ustawy, adwokat świadczy pomoc prawną z urzędu w okręgu sądu rejonowego, w którym ma wyznaczoną siedzibę zawodową. Wykonanie określonych czynności przez adwokatów w ramach umowy z urzędu uprawnia także do stosownego wynagrodzenia. Podstawa należnego adwokatom wynagrodzenia wynika wprost z treści rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002r. (Dz. U.02.163.1348 ze zm.) w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (rozporządzenie wydane w ramach dyspozycji art.16 ustawy Prawo o adwokaturze).

W konkluzji do treści wyżej cytowanych przepisów można oczywiście stwierdzić, iż realizacja czynności wykonywanych przez tzw. obrońców z urzędu następuje w warunkach spełniających ustawowy wymóg tworzenia więzi prawnych w zakresie warunków wykonywania tych czynności oraz wynagrodzenia, jednakże co istotne niespełniony pozostanie wymóg dotyczący odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności. Odpowiedzialność związana z wykonywaniem zawodu adwokata niewątpliwie stanowi jej podstawowy element, czego potwierdzeniem jest między innymi ustawowy wymóg ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej adwokatów (vide Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 11 grudnia 2003 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej adwokatów).

Trudno zatem przyjąć, iż odpowiedzialność za wykonaną przez adwokata pomoc prawną ponosi zlecający, czyli Prezes Sądu Okręgowe.
W tym kontekście tezę, iż odpowiedzialność za wykonaną przez obrońcę z urzędu pracę ponosić będzie zleceniodawca/Sąd/, uznać należy za nieprawidłową.

Jak wspomniano na wstępie możliwość stosowania cytowanego przepisu art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy o VAT i tym samym możliwość wyłączenia z grona podatników osoby wykonujące czynności jako obrońca z urzędu, wymaga łącznego spełnienia wszystkich wymienionych w przepisie kryteriów, stąd też niespełnienie warunku w zakresie odpowiedzialności zlecającego wykonanie czynności, powoduje, iż czynności te uznać należy za podlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. W części dotyczącej "sposobu obliczania podatku VAT w przypadku obrony z urzędu" Naczelnik tut. urzędu informuje:

Zgodnie z treścią art. 29 ust. 1 ustawy o VAT podstawą opodatkowania jest obrót (...). Obrotem jest kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku. Kwota należna obejmuje całość świadczenia należnego od nabywcy.
Wykonanie czynności opodatkowanej (obrona z urzędu) obliguje zatem świadczeniodawcę do wystawienia faktury w trybie przewidzianym w ramach rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 27 kwietnia 2004r. w sprawie (...) zasad wystawiania faktur (Dz. U. nr 97, poz.971 ze zm.) - § 12 w/w rozporządzeń.