Czy nabywanie przez Fundusz portfeli wierzytelności w ramach opisywanej powyżej złożonej transakcji stanowi czynność zwolnioną z podatku od towarów ... - Interpretacja

Interpretacja indywidualna z dnia 27.11.2013, sygn. ILPP4/443-388/13-4/EWW, Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu

Temat interpretacji

Czy nabywanie przez Fundusz portfeli wierzytelności w ramach opisywanej powyżej złożonej transakcji stanowi czynność zwolnioną z podatku od towarów i usług (w stanie prawnym obowiązującym po 1 stycznia 2011 r.)?

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2012 r., poz. 749 ze zm.) oraz § 2 i § 6 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz. U. Nr 112, poz. 770 ze zm.) Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu działając w imieniu Ministra Finansów stwierdza, że stanowisko Funduszu przedstawione we wniosku z dnia 19 sierpnia 2013 r. (data wpływu 22 sierpnia 2013 r.) uzupełnionym pismem z dnia 8 listopada 2013 r. (data wpływu 13 listopada 2013 r.) o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie opodatkowania nabycia portfeli wierzytelności trudnych jest nieprawidłowe.

UZASADNIENIE

W dniu 22 sierpnia 2013 r. został złożony ww. wniosek o udzielenie pisemnej interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie opodatkowania nabycia portfeli wierzytelności trudnych. Wniosek uzupełniono pismem z dnia 8 listopada 2013 r. (data wpływu 13 listopada 2013 r.) o dokumenty potwierdzające prawo osób podpisanych na wniosku do występowania w imieniu Wnioskodawcy oraz o opłatę.

W przedmiotowym wniosku zostało przedstawione następujące zdarzenie przyszłe.

Fundusz jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 146, poz. 1546 ze zm., dalej: ustawa o Funduszach). Fundusz zarządzany jest przez Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych (dalej: TFI).

Fundusz jest osobą prawną, której działalność regulowana jest ustawą o Funduszach. Zgodnie z ustawą o Funduszach, wyłącznym przedmiotem działalności Funduszu jest lokowanie środków pieniężnych zebranych w drodze publicznego, a w określonych przypadkach również niepublicznego proponowania nabycia jednostek uczestnictwa albo certyfikatów inwestycyjnych w określone w ustawie papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego i inne prawa majątkowe. Zgodnie z art. 187 ust. 3 ustawy o Funduszach, fundusz sekurytyzacyjny obowiązany jest lokować przynajmniej 75% wartości swoich aktywów w określone wierzytelności, papiery wartościowe inkorporujące wierzytelności pieniężne i prawa do świadczeń z tytułu określonych wierzytelności. Dodatkowo fundusz sekurytyzacyjny może lokować aktywa w dłużne papiery wartościowe, jednostki uczestnictwa funduszy rynku pieniężnego, depozyty w bankach krajowych lub instytucjach kredytowych, instrumenty rynku pieniężnego oraz instrumenty pochodne. Powyższe zasady są odzwierciedlone w statucie Funduszu.

Celem inwestycyjnym Funduszu jest osiąganie przychodów z lokat netto Funduszu, wzrost wartości aktywów Funduszu w wyniku wzrostu wartości lokat oraz osiąganie zysku ze zbywania lokat. Dla osiągnięcia celu inwestycyjnego o którym mowa w statucie, Fundusz może lokować swoje środki pieniężne m.in. w wierzytelności, prawa do świadczeń z tytułu wierzytelności, dłużne papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego, jednostki uczestnictwa funduszy rynku pieniężnego, depozyty w bankach krajowych lub instytucjach kredytowych.

Ponadto aktywa będące przedmiotem inwestycji Funduszu mogą stanowić wierzytelności, które spełniają następujące warunki:

podmiotami zobowiązanymi są osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej;
opiewają na świadczenia pieniężne;
są denominowane w złotych polskich lub innej walucie.

W ramach swojej działalności Fundusz dokonuje inwestycji własnych środków w zakup wierzytelności wobec polskich dłużników (polskich osób fizycznych lub prawnych). Środki pieniężne inwestowane przez Fundusz pochodzą głównie z wpłat inwestorów na objęcie certyfikatów inwestycyjnych emitowanych przez Fundusz. Dodatkowo Fundusz pozyskuje środki pieniężne z zysków osiągniętych w związku z windykacją posiadanych wierzytelności. Środki pieniężne inwestowane w ramach działalności Funduszu mogą być zatem pozyskiwane zarówno przed objęciem nowych pakietów wierzytelności, jak również po ich objęciu. Wierzytelności nabywane przez Fundusz w ramach jego działalności są nabywane na własne ryzyko zarówno na podstawie umów sprzedaży wierzytelności oraz umów przelewu wierzytelności w formie pakietów (portfeli) zawierających większą liczbę wierzytelności. Zbywcami wierzytelności są polskie osoby prawne, w tym banki i inne instytucje finansowe oraz instytucje niebankowe posiadające masowe wierzytelności detaliczne, np.: operatorzy telefonii stacjonarnej i komórkowej, dostawcy telewizji kablowej i satelitarnej, dostawcy mediów lub ubezpieczyciele (dalej: Zbywcy). W strukturze rodzajowej posiadanych przez Fundusz pakietów wierzytelności dominują kredyty bankowe, w tym w szczególności kredyty konsumenckie. Posiadane przez Fundusz pakiety wierzytelności obejmują również wierzytelności z tytułu rachunków za usługi telekomunikacyjne. Pozostałe kategorie wierzytelności mają znikomy udział w strukturze rodzajowej posiadanych przez Fundusz pakietów wierzytelności. Wierzytelności nabywane przez Fundusz w ramach jego działalności stanowią tzw. wierzytelności trudne (tj. obciążone wysokim ryzykiem nieściągalności). Fundusz nabywa, co do zasady, wierzytelności niesporne. Fundusz nie nabywa, co do zasady, wierzytelności których termin zapadalności (płatności) jeszcze nie nastąpił, lecz tylko takie których termin zapadalności już minął, a dług nie został spłacony. Niektóre wierzytelności nabywane przez Fundusz są dodatkowo zabezpieczone poprzez weksel lub hipotekę.

Fundusz w ramach swojej działalności zapewnia Zbywcom środki finansowe bez konieczności angażowania się przez nich w długotrwały proces windykacji wierzytelności. Uzyskanie finansowania przez Zbywców przed spłaceniem wierzytelności przez dłużników jest zatem istotą i celem zaangażowania Funduszu przez Zbywców.

Całościowa transakcja dotycząca wierzytelności przeprowadzona przez Fundusz wymaga uczestnictwa określonych stron (Fundusz, inwestorzy Funduszu, zbywcy wierzytelności) oraz różnych czynności prawnych (m.in.: emisja certyfikatów, objęcie certyfikatów, nabycie wierzytelności), które łącznie składają się na kompleksowe świadczenie Funduszu na rzecz Zbywców.

W zamian za nabywane w ten sposób wierzytelności Fundusz zobowiązuje się zapłacić Zbywcy określoną cenę, której wysokość, sposób naliczania oraz termin płatności określone są w konkretnej umowie, przy czym Fundusz nabywa wierzytelności pieniężne za cenę zakupu niższą od wartości nominalnej tych wierzytelności (cena rynkowa trudnych wierzytelności jest co do zasady niższa od ich wartości nominalnej).

Wynika to z tego, że ze względu na dużą liczbę nabywanych w portfelach wierzytelności, w trakcie ustalania ceny nabycia portfela Fundusz zwykle nie dokonuje weryfikacji jakości każdej z wierzytelności z osobna, lecz działa w oparciu o przyjęte założenie dotyczące całej grupy nabywanych wierzytelności. Cena nabycia ustalana jest zatem często na podstawie wyceny całego portfela a nie poszczególnych wierzytelności. Ryzyko ekonomiczne z tym związane spoczywa na Funduszu. Zawierane przez Fundusz umowy nie zawierają postanowień pozwalających na zmianę umówionej ceny sprzedaży w zależności od powodzenia czynności zmierzających do wyegzekwowania nabytych wierzytelności.

Należy podkreślić, że nabycie wierzytelności przez Fundusz prowadzone jest zawsze na własny rachunek z zaangażowaniem własnych środków oraz obejmuje przejęcie wszelkich praw i obowiązków wynikających z nabywanych wierzytelności. W konsekwencji zbywcy portfeli wierzytelności zostają zwolnieni z ryzyka niewypłacalności dłużników. Jednocześnie ryzyka związane z nabywanym portfelami wierzytelności stanowią od momentu transakcji nowe ryzyka związane podmiotowo z nabywcą, czyli Funduszem.

Wraz z przejęciem wierzytelności Fundusz wchodzi w miejsce dotychczasowego wierzyciela. Po nabyciu portfeli wierzytelności Fundusz nie podejmuje, co do zasady, we własnym zakresie czynności nakierowanych na dochodzenie wynikających z nich roszczeń. Dla wykonywania takich czynności konieczne jest bowiem posiadanie odpowiedniego zaplecza, a także doświadczenia w zakresie funkcjonowania rynku wierzytelności (monitorowanie wierzytelności w celu oceny ich jakości, negocjacje z dłużnikami itd.).

Fundusz jako podmiot ściśle regulowany, zgodnie z ustawą o Funduszach nie może np. zawierać umów o pracę czy inwestować w wyposażenie lub w inny sposób organizować we własnym zakresie zaplecza niezbędnego do prowadzenia działalności wykraczającej poza dokonywanie inwestycji. W związku z powyższym Fundusz - będący w istocie masą majątkową wyposażoną w osobowość prawną - z założenia nie posiada zaplecza ani doświadczenia niezbędnego do utrzymywania aktywów w odpowiedniej jakości i uzależniony jest w tym zakresie od usługodawców zewnętrznych. W praktyce zatem dla zapewnienia kompetentnego i efektywnego zarządzania aktywami Funduszu (wierzytelnościami) konieczny jest zakup usług dostosowanych do charakteru tych aktywów.

W 2006 r. Fundusz zawarł umowę zlecenia ze spółką K. S.A. (dalej: Spółka) o zarządzanie sekurytyzowanymi wierzytelnościami, po uprzednim uzyskaniu przez Spółkę zgody komisji Nadzoru Finansowego na zawarcie takiej umowy.

Spółka jest podmiotem od lat aktywnym na rynku wierzytelności, posiada wszelkie warunki techniczne i organizacyjne, wiedzę oraz bogate doświadczenie w zakresie rynku wierzytelności. Na podstawie zawartej umowy Spółka świadczy na rzecz Funduszu usługi w zakresie obsługi wierzytelności. Fundusz nie świadczy usług windykacyjnych ani też faktoringowych na rzecz Zbywców wierzytelności.

Wnioskodawca zauważa, że pomiędzy zbywcą wierzytelności a Funduszem nie będzie istniał odrębny stosunek prawny rodzący obowiązek zapłaty wynagrodzenia na rzecz Funduszu w związku z nabyciem i egzekucją wierzytelności.

Co do zasady umowy zawierane przez Fundusz nie przewidują możliwości przelewu zwrotnego wierzytelności. Umowy nie przewidują również co do zasady zmiany ceny/płatności ze strony sprzedającego na rzecz Funduszu. Stosownie do postanowień niektórych umów, zbywca może zwrócić Funduszowi część ceny w przypadku gdy np.: wierzytelność nie istnieje lub istnieje w niższej niż ustalono w umowie wysokości, dłużnik zmarł przed datą cesji wierzytelności, zobowiązanie powstało na skutek czynu przestępczego itp.

Wnioskodawca podkreślił, że niniejsza sprawa dotyczy stanu prawnego obowiązującego po 1 stycznia 2011 r.

W związku z powyższym zadano następujące pytanie.

Zdaniem Wnioskodawcy, nabywanie przez Fundusz portfeli wierzytelności w ramach opisywanej powyżej transakcji stanowi (w stanie prawnym obowiązującym po 1 stycznia 2011 r.) czynność zwolnioną z podatku od towarów i usług, jako element ściśle związany z usługą sekurytyzacji będącą:

usługą w zakresie długów, nie stanowiącą usługi ściągania długów ani faktoringu oraz
usługą analogiczną do usługi udzielania pożyczek.

Uzasadnienie stanowiska Wnioskodawcy:

Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o VAT podatnikami podatku VAT są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na jej cel lub rezultat.

W rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy o VAT działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców. W szczególności działalność gospodarcza obejmuje czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

W związku z powyższym, biorąc pod uwagę że dokonanie transakcji przedstawionych w opisie sprawy, stanowiących świadczenie usługi sekurytyzacji przez Fundusz ma powtarzalny i zarobkowy charakter, należy uznać, że działalność Funduszu mieści się w przywołanej wyżej definicji działalności gospodarczej określonej w art. 15 ust. 1 ustawy o VAT.

Jak wynika z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Ustawodawca w art. 7 ust. 1 ustawy o VAT postanowił, że przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. W myśl natomiast art. 8 ust. 1 ustawy o VAT, przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7 ustawy o VAT.

Na gruncie prawa polskiego sekurytyzacja została uregulowana jedynie dla potrzeb czynności podejmowanych przez instytucje bankowe w art. 92a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.). Nie jest to jednak regulacja kompleksowa, a powyższy artykuł wskazuje jedynie ogólne warunki zawierania umów o charakterze sekurytyzacyjnym przez banki. Wnioskodawca podkreślił, że w przypadku świadczenia usług sekurytyzacji na rzecz banków spełnione były warunki przewidziane przez postanowienia wyżej wymienionego artykułu. Zgodnie z zasadą swobody umów oraz zasadą swobody wykonywania działalności gospodarczej umowy sekurytyzacyjne mogą być zawierane również przez podmioty spoza systemu bankowego. W opisie sprawy podmioty te zostały określone łącznie jako Zbywcy.

W praktyce funkcjonują różne definicje sekurytyzacji. Zgodnie z definicją utrwaloną w piśmiennictwie, sekurytyzacja jest usługą finansową, która polega na wyodrębnieniu przez jedną ze stron (inicjatora) puli przysługujących jej wierzytelności (np. wierzytelności hipotecznych lub pochodzących z kredytów konsumenckich), a następnie ich przeniesieniu na rzecz utworzonej w tym celu spółki lub funduszu sekurytyzacyjnego. Finansowanie nabycia wierzytelności przez spółkę celową lub fundusz odbywa się ze środków pozyskanych ze zbycia podmiotom zewnętrznym emitowanych w tym celu obligacji lub innych papierów wartościowych zabezpieczonych nabywanymi wierzytelnościami. W ten sposób podmiot zbywający przysługujące mu prawa majątkowe uwalnia się od ryzyka niewypłacalności dłużnika oraz uzyskuje finansowanie.

Należy zauważyć, że definicja sekurytyzacji nie zawiera zobowiązania stron do podejmowania czynności zmierzających do wyegzekwowania nabytych wierzytelności. Takie postanowienia stanowią z reguły przedmiot odrębnej umowy zawieranej przez nabywcę wierzytelności z podmiotem trzecim, bądź ich zbywcą.

W uproszczeniu, sekurytyzacja polega na zamianie należności (długów, wierzytelności) na papiery wartościowe, co przekłada się na pozyskanie finansowania przez podmioty będące inicjatorami sekurytyzacji. Należy zaznaczyć, że papiery dłużne, czy też certyfikaty inwestycyjne funduszu sekurytyzacyjnego biorące udział w procesie sekurytyzacji są łatwiej zbywalne niż zwykłe należności i ułatwiają obrót gospodarczy (por. raport Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową z 2010 r.: Rynek zarządzania wierzytelnościami w Polsce oraz perspektywy jego rozwoju do 2014 roku, s. 29).

Dodatkowymi celami sekurytyzacji są, dzięki umożliwieniu wyłączenia sekurytyzowanych aktywów z bilansów podmiotów biorących udział w procesie sekurytyzacji:

ograniczenie ryzyka działalności;
poprawa płynności finansowej, poprawa adekwatności kapitałowej;
poprawa portfela kredytowego (w przypadku, gdy podmiotem biorącym udział w procesie sekurytyzacji jest bank) (por. M. Aleksandrowicz, M. Grzybowski, Sekurytyzacja wierzytelności bankowych - zagadnienia prawne i podatkowe, Glosa nr 12/2004, s. 5).
W przypadku banków w ewidencji bilansowej ujęte są kapitały kredytów lub pożyczek, w odniesieniu do których na pokrycie przewidywanej straty utworzone zostały rezerwy celowe (odpisy z tytułu utraty wartości). W momencie zbycia wierzytelności z tytułu ww. kredytów lub pożyczek na rzecz funduszu sekurytyzacyjnego, następuje realizacja straty i wykorzystanie rezerwy bilansowej, a w rezultacie poprawa portfela kredytowego.

Co do zasady, jak wskazano w raporcie Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową z 2010 r. (Rynek zarządzania wierzytelnościami w Polsce oraz perspektywy jego rozwoju do 2014 roku, str. 30), w ramach procesu sekurytyzacji można wyróżnić następujące etapy:

Zbycie aktywów przez podmiot poszukujący finansowania.
Utworzenie lub wybranie spółki specjalnego przeznaczenia lub funduszu sekurytyzacyjnego.
Pozyskanie inwestora (jeśli jeszcze go nie ma).
Stworzenie prospektu emisyjnego krótkoterminowych papierów dłużnych (Fundusze sekurytyzacyjne wydają certyfikaty inwestycyjne). Są to papiery wartościowe o charakterze imiennym lub na okaziciela (mogą być notowane na giełdzie). Fundusz wydający certyfikat inwestycyjny jest zobligowany do uzyskania zgody Komisji Nadzoru Finansowego na wprowadzenie go do publicznego obrotu. Zgoda Komisji Nadzoru Finansowego jest równoznaczna z dopuszczeniem certyfikatów inwestycyjnych do obrotu publicznego.
Przekazanie obsługi windykacyjnej przez fundusz serwiserowi, którym najczęściej jest firma windykacyjna.
Uzyskanie pozytywnej oceny agencji ratingowej funduszu (nieobowiązkowe).

W ramach usługi sekurytyzacji świadczonej przez Fundusz można wyróżnić wymienione powyżej elementy procesu sekurytyzacji. Po pierwsze następuje zbycie portfeli wierzytelności przez podmioty pragnące uzyskać finansowanie, które są nabywane przez Fundusz w ramach świadczonej usługi sekurytyzacji. Fundusz pozyskuje inwestora, który obejmuje wyemitowane przez niego certyfikaty inwestycyjne. Następnie Fundusz przekazuje obsługę wierzytelności Spółce na podstawie zawartej umowy.

W ramach świadczonych usług sekurytyzacji Fundusz wykonuje szereg czynności mających na celu udostępnienie finansowania w zamian za nabycie prawa do wierzytelności. Czynności te wykonywane są w ścisłym związku ze sobą.

W świetle powyższego, w ocenie Wnioskodawcy zestaw czynności wykonywanych przez Fundusz w ramach procesu sekurytyzacji stanowi kompleksową usługę finansową (usługę sekurytyzacji), w ramach której podmiot zbywający na rzecz Funduszu wierzytelności uzyskuje finansowanie.

Prezentowane powyżej przez Wnioskodawcę rozumienie sekurytyzacji, jako kompleksowej usługi finansowej, było potwierdzane w orzecznictwie sądów administracyjnych, np.:

w wyroku z 29 sierpnia 2012 r., sygn. III SA/Wa 3030/11 - czynności podejmowane przez S. w ramach sekurytyzacji nie sprowadzają się do samego nabycia wierzytelności w ramach cesji, lecz cesja stanowi jedynie element - świadczonej przez spółkę celową - szerszej (kompleksowej) usługi o charakterze finansowym związanej z nabywaniem wierzytelności oraz redystrybucją środków finansowych i ograniczeniem ryzyka niewypłacalności dłużników.
w wyroku z 25 listopada 2009 r., sygn. I SA/Wr 1564/09 - Wyjaśniając w największym skrócie pojęcie sekurytyzacji należy wskazać, że jest to proces ekonomiczny, którego celem jest emisja papierów wartościowych na podstawie zespołu wierzytelności (patrz: I. Raczkowska, Sekurytyzacja wierzytelności bankowych, Warszawa 2001 r. s.13-14). Jak z tego wynika, czynności podejmowane przez spółkę celową w ramach sekurytyzacji nie sprowadzają się do samego nabycia wierzytelności w ramach cesji, lecz cesja stanowi jedynie element - świadczonej przez spółkę celową - szerszej (kompleksowej) usługi pośrednictwa finansowego, związanego z nabywaniem wierzytelności oraz redystrybucją środków finansowych i ograniczeniem ryzyka niewypłacalności dłużników.
w wyroku z 2 lutego 2007 r., sygn. III SA/Wa 3887/06 - istota sekurytyzacji polega na pozyskiwaniu środków finansowych przez emisję wierzycielskich papierów wartościowych zabezpieczonych aktywami, które są przedmiotem sekurytyzacji, np. wierzytelnościami. Oznacza to, że jeżeli wierzytelności Spółki były nabywane w celu sekurytyzacji, tj. w celu ich wykorzystania do wykonania określonych operacji gospodarczych, to w badanej sprawie nie miała miejsca - jak chcą tego organy podatkowe - wyłącznie cesja wierzytelności lecz cesja, która była elementem świadczonej usługi finansowej.

W przedstawionym opisie sprawy Fundusz świadczył na rzecz kontrahentów usługę pośrednictwa finansowego, w ramach której nabywał od kontrahentów portfele wierzytelności. W świetle powyższego należy uznać, że transakcje te są częścią składową kompleksowej usługi finansowej jaką jest sekurytyzacja, a nie transakcjami nabycia wierzytelności które należy rozpatrywać jako transakcje samodzielne (nie związane z pozostałymi czynnościami wykonywanymi przez Fundusz w ramach usługi sekurytyzacji).

Zdaniem Wnioskodawcy, w świetle przepisów ustawy o VAT świadczone przez Fundusz usługi sekurytyzacji powinny być zwolnione z opodatkowania na podstawie:

art. 43 ust. 1 pkt 40 - jako usługi w zakresie długów oraz
art. 43 ust. 1 pkt 38 - jako usługi pośrednictwa analogiczne do usług w zakresie kredytów i pożyczek pieniężnych.

Ad. a)

Zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 40 ustawy o VAT zwolnione z podatku są usługi w zakresie depozytów środków pieniężnych, prowadzenia rachunków pieniężnych, wszelkiego rodzaju transakcji płatniczych, przekazów i transferów pieniężnych, długów, czeków i weksli oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu tych usług.

Stosownie jednak do art. 43 ust. 15 ustawy o VAT z zakresu zwolnień przewidzianych m.in. w art. 43 ust. 1 pkt 38-40 ustawy o VAT wyłącza się czynności ściągania długów, w tym factoringu.

Regulacja w tym brzmieniu została wprowadzona ustawą z dnia 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 226, poz. 1476; dalej: ustawa nowelizująca) z dniem 1 stycznia 2011 r. W wyniku nowelizacji załącznik nr 4 został usunięty a regulacje w nim zawarte zostały inkorporowane do treści ustawy. Dla potrzeb ustalenia, które usługi korzystają ze zwolnienia VAT po nowelizacji odstąpiono od ich identyfikacji przy pomocy klasyfikacji statystycznych.

Jak stwierdzono w uzasadnieniu do ustawy nowelizującej: w odniesieniu do usług, zmiany w klasyfikacji statystycznej nie pozwoliły na takie przełożenie przepisów wykorzystujących te klasyfikacje, aby było pewne, że zakres zwolnień, określony w załączniku nr 4 do ustawy, jest zgodny z przepisami dyrektywy 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE. L. 347 ze zm.; dalej: Dyrektywa VAT). Oparcie zaś przepisów dotyczących zwolnienia usług od podatku na opisach tych usług zawartych w ww. dyrektywie pozwoli na zapewnienie zgodności regulacji krajowych z przepisami dyrektywy.

Jak wynika z treści uzasadnienia, zdaniem Wnioskodawcy celem ustawodawcy nie była zmiana zakresu zwolnień przedmiotowych (w tym zwolnień dla usług finansowych), a wyeliminowanie niezgodności regulacji krajowych z prawem unijnym. Ze względu na to, że mimo istotnej zmiany konstrukcji przepisów stan prawny w tym zakresie nie uległ zmianie z dniem 1 stycznia 2011 r. wyroki sądów administracyjnych (w tym wyroki powołane powyżej) i indywidualne interpretacje wydane przez Ministra Finansów, w szczególności dotyczące usług sekurytyzacji pozostają nadal aktualne.

Wnioskodawca podkreślił, że stanowisko takie znajduje uzasadnienie w aktualnym orzecznictwie sądów administracyjnych. Zgodnie ze stanowiskiem prezentowanym w uzasadnieniu wyroku WSA w Warszawie z 29 sierpnia 2012 r., sygn. III SA/Wa 3030/11: Do końca 2010 r. co nie jest sporne w sprawie usługi sekurytyzacji podlegały zwolnieniu na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 1 w związku z załącznikiem nr 4 do ustawy o VAT (). W ocenie Sądu fiskus, przy okazji dokonanej porządkowej zmiany przepisów ustawy o VAT polegającej na rezygnacji z enumeratywnie wymienionych w załączniku do ustawy zwolnionych usług nie powinien w ten sposób zawężać zakresu stosowania zwolnień podatkowych, w szczególności odnoszących się do grupy usług finansowych, gdzie indziej niesklasyfikowanych. Do powyższej kategorii należały usługi finansowe, które wraz z rozwojem rynków kapitałowych, inwestycyjnych zawierały w sobie szereg odrębnych czynności bankowych, cywilnoprawnych, które łącznie tworzyły określone całościowe świadczenia. W ocenie Sądu wyłączanie poszczególnych elementów usług stanowiących obiektywnie jednolite świadczenie gospodarcze i ich opodatkowywanie jest sprzeczne z celem nowelizacji a także zasadami niedyskryminacji, proporcjonalności. W ocenie Sądu zmiana stanowiska dotyczącego zakresu zwolnień usług finansowych narusza także zasadę ochrony interesów w toku.

Zdaniem Sądu wobec jednoznacznych postulatów uzasadnienia ustawy nowelizującej ustawę o VAT, a także szerokiego zwolnienia usług o charakterze finansowym na podstawie art. 135 Dyrektywy 2006/112/WE należy stwierdzić, że celem ustawodawcy nie była zmiana zakresu zwolnienia, ale dostosowanie brzmienia polskich przepisów ustawy o VAT do regulacji wspólnotowych. Stąd w stosunku do usług które dotychczas podlegały zwolnieniu od VAT, co do zasady nie powinna nastąpić zmiana opodatkowania. W ocenie Sądu ograniczenie zakresu zwolnienia podatkowego nie jest także podyktowane poglądami wynikającymi z orzeczeń Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Przyjęcie powyższej tezy pozwala na wykorzystanie poglądów zawartych w dotychczasowym orzecznictwie dotyczącym usług sekurytyzacyjnych wydanym na tle stanu prawnego przed nowelizacją ustawy VAT w zakresie rezygnacji z załączników do ustawy.

Przepis art. 43 ust. 1 pkt 40 ustawy o VAT, w zakresie którego zdaniem Wnioskodawcy mieści się usługa sekurytyzacji, jest zasadniczo spójny z przepisami prawa unijnego, czyli przepisami Dyrektywy VAT. Zgodnie z art. 135 ust. 1 lit. d Dyrektywy VAT państwa członkowskie zwalniają transakcje, łącznie z pośrednictwem, dotyczące rachunków depozytowych, rachunków bieżących, płatności, przelewów, długów, czeków i innych zbywalnych instrumentów finansowych, z wyłączeniem windykacji należności. Zatem zarówno na gruncie polskiej ustawy jak i Dyrektywy VAT przewidziano zwolnienie z opodatkowania transakcji dotyczących długów. Odmiennie zostało sformułowane zastrzeżenie dotyczące czynności wyłączonych z tego zwolnienia. Wyłączeniem objęto w przypadku: polskich przepisów - usługi ściągania długów i factoringu, unijnych - windykację należności (ang.: debt collection).

Zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (dalej: ETS), pojęcie windykacja należności obejmuje również wszystkie formy faktoringu (por. wyrok ETS z 6 marca 2003 r., C-305/01 w sprawie Finanzamt Gro-Gerau vs. MKG-Kraftfahrzeuge Faktoring GmbH). W rezultacie należy uznać, że przepisy ustawy o VAT nie są sprzeczne z przepisami Dyrektywy VAT.

W konsekwencji, skoro pojęcie faktoringu mieści się w pojęciu ściągania długów uznać należy, że obie te usługi są wyłączone ze zwolnienia od podatku od towarów i usług. Zdaniem Wnioskodawcy wyłączenie to należy interpretować ściśle. Przeciwne stanowisko zdaje się pozostawać w sprzeczności z wolą prawodawcy unijnego.

W świetle powyższego, w celu ustalenia czy usługa sekurytyzacji podlega opodatkowaniu VAT czy też jest z VAT zwolniona, kluczowe znaczenie ma czy stanowi ona ściąganie długów bądź faktoring, czy też należy do pozostałych usług w zakresie długów.

Zdaniem Wnioskodawcy, sformułowanie ściąganie długów użyte w ustawie VAT należy rozumieć jako zespół czynności faktycznych i prawnych podejmowanych w celu odzyskania wymagalnej wierzytelności. Co do zasady działania te mogą być podejmowane przez samego wierzyciela bądź przez podmiot świadczący profesjonalne usługi w zakresie windykacji - przy czym w drugim przypadku działania są podejmowane na rzecz i w imieniu wierzyciela.

W ramach kompleksowej usługi finansowej jaką jest sekurytyzacja Fundusz nabywa portfele wierzytelności od Zbywców. Po nabyciu portfeli wierzytelności Fundusz nie podejmuje we własnym zakresie żadnych czynności nakierowanych na dochodzenie wynikających z nich roszczeń. W celu zarządzania aktywami Funduszu (wierzytelnościami) Fundusz angażuje Spółkę, która świadczy obsługę sekurytyzowanych wierzytelności na rzecz Funduszu. Tytuł prawny do tych wierzytelności pozostaje jednakże zawsze przy Funduszu, a działania Spółki prowadzone są zawsze w imieniu i na rzecz Funduszu.

Tym samym w przedstawionej sprawie nie można uznać, że Fundusz w ramach usługi sekurytyzacji świadczy na rzecz podmiotów zbywających portfele wierzytelności usługi ściągania długów. Usługi ściągania długów są to usługi pośrednictwa finansowego, które polegają na windykacji wierzytelności na zlecenie wierzyciela. W przedstawionym stanie faktycznym Fundusz w ramach kompleksowej usługi finansowej (usługi sekurytyzacji) nabywa portfele wierzytelności od Zbywców (tj. dokonuje obrotu wierzytelnościami). W ramach świadczonej usługi Fundusz nie dokonuje windykacji nabytych wierzytelności na zlecenie Zbywców.

Podobne stanowisko jest prezentowane przez sądy administracyjne. Przykładowo w uzasadnieniu do wyroku z 25 lutego 2010 r., sygn. III SA/Wa 1766/09 Sąd wskazał, że ,,W niniejszej sprawie organ utożsamił pojęcie obrotu wierzytelnościami z pojęciem faktoringu i jednocześnie ściągania długów. Tymczasem, sytuacja opisana we wniosku o udzielenie interpretacji nie przewidywała takich relacji pomiędzy Skarżącą a nabywcą wierzytelności które wyczerpywałyby pojęcie usługi faktoringu czy też usługi ściągania długów. Transakcja zawierana pomiędzy cedentem a cesjonariuszem dotyczy jedynie przelewu wierzytelności z cedenta na cesjonariusza. W żadnym razie z wniosku nie wynika natomiast, by Skarżąca zobowiązała się do jakichkolwiek działań polegających na ściąganiu długu na rzecz innego podmiotu. Jest to zresztą logiczne, skoro nabywając we własnym imieniu i na własny rachunek cudzą wierzytelność za własne środki finansowe podatnik wchodzi w miejsce dotychczasowego wierzyciela. Z tą chwilą wykonana zostaje transakcja pomiędzy cedentem a cesjonariuszem. Dalsze losy wierzytelności są poza tą transakcją.

Ewentualne podjęcie przez Skarżącą działań zmierzających do ściągnięcia długu nie będzie już wynikało z transakcji zawartej wcześniej z cedentem.

Stanowisko takie znajduje również potwierdzenie w innych wyrokach sądów administracyjnych, m.in.:

w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z 26 stycznia 2010 r., sygn. I SA/Łd 754/09;
w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z 26 listopada 2009 r., sygn. I SA/Łd 755/09;
w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 6 listopada 2009 r., sygn. I SA/Po 628/09;
w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z 24 września 2009 r., sygn. I SA/Wr 634/09;
w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 19 maja 2008 r., sygn. III SA/Wa 252/08.

Niezależnie od powyższego należy zbadać, czy w przedstawionym opisie sprawy usługę sekurytyzacji świadczoną przez Fundusz można uznać za faktoring, będący usługą podlegającą VAT.

Faktoring to tzw. umowa nienazwana. W praktyce przyjmuje się, że faktoring to umowa łącząca przelew wierzytelności oraz określająca dodatkowe świadczenia faktora (nabywcy wierzytelności). Do świadczeń takich zalicza się: prowadzenie ksiąg handlowych, monitoring sytuacji prawno-ekonomicznej dłużnika wierzytelności nabytych przez faktora, prowadzenie egzekucji wierzytelności, świadczenie usług marketingowych, czy też udostępnianie zbywcy wierzytelności informacji w zakresie tzw. wywiadowni gospodarczej oraz doradztwo finansowe (J. Zubrzycki, Leksykon VAT 2008, Wrocław 2008, s. 721).

Ponadto jak wskazuje doktryna, charakterystyczną cechą faktoringu jest to, że faktor zobowiązuje się do stałego świadczenia na rzecz faktoranta. Jak słusznie zauważa się w literaturze: Za factoring nie można uznać pojedynczej sprzedaży wierzytelności. Podobnie, za factoring nie powinno się raczej uznać przeniesienia pakietu wierzytelności np. w ramach transakcji sekurytyzacyjnej. Usługi faktoringu powinny cechować się pewnego rodzaju stałością - wierzytelności są przejmowane przez faktora na bieżąco i są generalnie usługami o charakterze ciągłym. Z biznesowego punktu widzenia ciągły charakter usług faktoringu zabezpiecza faktora od przejmowania wyłącznie wierzytelności trudnych do ściągnięcia (przejmuje on wtedy podczas trwania umowy wszystkie wierzytelności danego typu zarówno te bezproblemowe, jak i trudne) (J. Martini, Opodatkowanie VAT usług faktoringu, Jurysdykcja Podatkowa nr 3/2007, s. 46).

W świetle powyższego należy stwierdzić, że świadczona przez Fundusz usługa sekurytyzacji mimo że wykazuje pewne podobieństwo do usługi faktoringu, nie stanowi jednak usługi faktoringowej w związku z tym, że:

zbycie wierzytelności na rzecz Funduszu w ramach sekurytyzacji nie ma stałego charakteru,
co do zasady, sekurytyzacja zakłada szczególny charakter nabywcy wierzytelności (podmiot specjalnego przeznaczenia bądź fundusz sekurytyzacyjny),
w ramach sekurytyzacji środki na nabycie wierzytelności pochodzą z emisji papierów wartościowych (w przypadku faktoringu nie zdefiniowano zastrzeżenia co do pochodzenia środków przeznaczonych na nabycie wierzytelności),
Fundusz w ramach usługi sekurytyzacji nie świadczy na rzecz Zbywców usług analogicznych do usług świadczonych przez faktora w ramach usługi faktoringu.

Reasumując, w związku z cechami usługi sekurytyzacji których nie można przypisać usłudze faktoringowej należy uznać, że jest to usługa odrębna niemieszcząca się w definicji usługi faktoringowej.

W konsekwencji, zdaniem Wnioskodawcy sekurytyzacja jako usługa w zakresie długów inna niż faktoring i ściąganie długów stanowi w świetle przepisów ustawy o VAT w brzmieniu obowiązującym po 1 stycznia 2011 r. usługę podlegającą zwolnieniu z opodatkowania VAT.

Niezależnie od powyższego można argumentować, że nabycie wierzytelności w ramach usługi sekurytyzacji jest równoznaczne z usługą udzielania pożyczek pieniężnych w związku z faktem, że nabywając wierzytelności Fundusz zapewnia finansowanie Zbywcom. Mając bowiem na uwadze cel i istotę sekurytyzacji można uznać, że sekurytyzacja jest instrumentem finansowym analogicznym do kredytu lub pożyczki pieniężnej sensu stricto.

Zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy o VAT, zwalnia się od podatku usługi udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu usług udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych, a także zarządzania kredytami lub pożyczkami pieniężnymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę.

Przepis art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy o VAT implementuje do ustawy VAT regulacje art. 135 ust. 1 lit. b Dyrektywy VAT. Zgodnie z przepisem Dyrektywy, państwa członkowskie zwalniają z podatku VAT udzielanie kredytów i pośrednictwo kredytowe oraz zarządzanie kredytami przez kredytodawcę.

Pojęcie udzielenia kredytu nie zostało zdefiniowane w Dyrektywie VAT, dlatego też istotne znaczenie dla określenia zakresu tego pojęcia ma orzecznictwo ETS. Analiza orzecznictwa ETS prowadzi do wniosku, że przewidziane w Dyrektywie VAT zwolnienie nie ma zastosowania jedynie do kredytów udzielanych przez banki, a powinno być ono raczej interpretowane w sposób szeroki obejmujący różnorakie formy finansowania danego podmiotu przez inny podmiot.

Powyższą konkluzję potwierdza np. orzeczenie ETS w sprawie C-281/91 pomiędzy Muysen De Winters Bouw - en Aannemingsbedrijf BV przeciwko Staatssecretaris van Financiën. W orzeczeniu tym ETS nie podzielił poglądu, że zwolnienie zawarte w komentowanym artykule odnosi się jedynie do kredytów udzielanych przez banki i instytucje finansowe. ETS definiując termin udzielenie kredytu wskazał również, że: udzielenie kredytu i pośrednictwo kredytowe jest w zasadzie pojęciem wystarczająco szerokim, aby uwzględniać kredyt udzielony przez dostawcę towarów w formie odroczenia płatności.

Rozciągnięcie przez ETS pojęcia udzielenie kredytu nawet na odroczenie płatności ceny w umowie sprzedaży (tzw. kredyt kupiecki) potwierdza, że zakres przedmiotowy tego pojęcia powinien być definiowany szeroko. W zakres ten powinny wchodzić zatem różne formy finansowania, w tym również takie które dokonywane jest w ramach usługi sekurytyzacji.

Dlatego też przyjmując za prawidłowy pogląd, że wspomniane zwolnienie powinno być stosowane w przypadku zapewnienia finansowania również na podstawie innych instrumentów finansowych, takich jak przykładowo emisja certyfikatów inwestycyjnych, czy też właśnie finansowanie innego podmiotu przez sekurytyzację jego wierzytelności, usługi świadczone przez Fundusz powinny korzystać ze zwolnienia przewidzianego dla usług udzielania pożyczek.

Podsumowując, w ocenie Wnioskodawcy nabywanie przez Fundusz portfeli wierzytelności w ramach kompleksowej usługi sekurytyzacji (w stanie prawnym obowiązującym po 1 stycznia 2011 r.) stanowi czynność zwolnioną z podatku od towarów i usług na podstawie:

art. 43 ust. 1 pkt 40 ustawy o VAT jako element usługi sekurytyzacji będącej usługą w zakresie długów niestanowiącą usługi ściągania długów ani factoringu oraz
art. 43 ust. 1 pkt 38 jako element usługi sekurytyzacji będącej usługą analogiczną do usługi pośrednictwa w zakresie kredytów i pożyczek pieniężnych.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego zdarzenia przyszłego uznaje się za nieprawidłowe.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t. j. Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054 ze zm.) - zwanej dalej ustawą - opodatkowaniu ww. podatkiem podlegają:

odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju;
eksport towarów;
import towarów na terytorium kraju;
wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju;
wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów.

W myśl art. 7 ust. 1 ustawy - przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel ().

Według art. 8 ust. 1 ustawy - przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również:

przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej;
zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji;
świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.

Należy zauważyć, że pojęcie usługi zostało zdefiniowane bardzo szeroko. Taka konstrukcja definicji usług pozwala na objęcie zakresem przedmiotowym podatku VAT wszelkich transakcji wykonywanych w ramach działalności gospodarczej.

Przez świadczenie usług należy zatem rozumieć każde zachowanie niebędące dostawą towarów i świadczone na rzecz innego podmiotu. Powołane przepisy wskazują, że pojęcie świadczenia usług ma bardzo szeroki zakres gdyż nie obejmuje wyłącznie działań podatnika, lecz również zobowiązanie do powstrzymania się od dokonywania czynności lub do tolerowania czynności bądź sytuacji. Pod pojęciem usługi (świadczenia) należy rozumieć każde zachowanie, na które składać się może zarówno działanie (uczynienie, wykonanie czegoś) jak i zaniechanie (nieczynienie bądź też tolerowanie, znoszenie określonych stanów rzeczy). Należy jednak zaznaczyć, że nie każde powstrzymanie się od działania czy tolerowanie czynności lub sytuacji może zostać uznane za usługę w rozumieniu przepisów ustawy.

Z treści powołanego przepisu art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy jednoznacznie wynika, że dostawa towarów i świadczenie usług co do zasady podlegają opodatkowaniu VAT wówczas, gdy są wykonywane odpłatnie. Aby uznać dane świadczenie za odpłatne musi istnieć stosunek prawny pomiędzy świadczącym usługę a odbiorcą, a w zamian za wykonanie usługi powinno zostać wypłacone wynagrodzenie. Przy czym przepisy ustawy nie określają postaci wynagrodzenia.

W dorobku orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE przyjmuje się, że odpłatność ma miejsce wtedy, gdy istnieje bezpośredni związek pomiędzy dostawą towarów lub świadczeniem usług a otrzymanym wynagrodzeniem, przy czym wynagrodzenie jakkolwiek musi być wyrażone w pieniądzu, to jednak nie musi być w tej formie dokonane. Należy podkreślić, że na gruncie przepisów o podatku od towarów i usług bez znaczenia pozostaje to, czy kwota uzyskanego wynagrodzenia (cena) została skalkulowana tak że stanowi tylko koszt wytworzenia towaru lub wykonania usługi, czy została powiększona także o zysk sprzedającego.

Jednocześnie skoro przepisy nie określają formy zapłaty za świadczoną usługę należy uznać, że zobowiązanie usługobiorcy może mieć postać świadczenia nie tylko określonej sumy pieniędzy, ale także świadczenie innej usługi (usługi wzajemnej). Oznacza to że z danego stosunku prawnego - na podstawie którego wykonywana jest usługa - musi wynikać wyraźna, bezpośrednia korzyść na rzecz świadczącego usługę. Ponadto aby dana czynność (świadczenie) podlegało opodatkowaniu podatkiem VAT musi istnieć bezpośredni związek o charakterze przyczynowym pomiędzy świadczoną usługą a świadczeniem wzajemnym. Otrzymana zapłata powinna być konsekwencją wykonania świadczenia.

Odpłatność określana jest przez strony umowy i jeśli strony ustalą zapłatę wówczas wykonane świadczenie staje się odpłatne. W przypadku istnienia świadczenia wzajemnego otrzymanego przez świadczącego usługę, należy uznać czynności wykonywane w ramach zawartej umowy za odpłatne świadczenie usług określone w art. 8 ust. 1 ustawy podlegające opodatkowaniu.

Reasumując, dostawa towarów lub świadczenie usług podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług wtedy gdy są wykonane odpłatnie oraz gdy pomiędzy dostawcą towaru lub świadczącym usługę i ich beneficjentem (odbiorcą) istnieje jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełniane są świadczenia wzajemne.

Powyższe oznacza, że zgodnie z ustawą usługi o charakterze nieodpłatnym - jako niemieszczące się w zakresie opodatkowania podatkiem od towarów i usług - co do zasady nie podlegają opodatkowaniu. Ustawodawca jednakże przewidział od powyższej reguły wyjątek, który został zawarty w art. 8 ust. 2 ustawy.

I tak, w świetle art. 8 ust. 2 ustawy za odpłatne świadczenie usług uznaje się również:

użycie towarów stanowiących część przedsiębiorstwa podatnika do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika, w tym w szczególności do celów osobistych podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych;
nieodpłatne świadczenie usług na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia, oraz wszelkie inne nieodpłatne świadczenie usług do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika.

Analizując treść art. 8 ust. 2 pkt 2 ustawy należy zauważyć, że dla ustalenia czy konkretne nieodpłatne świadczenie usług podlega opodatkowaniu na mocy cytowanego przepisu istotne jest ustalenie celu takiego świadczenia. Jeżeli nieodpłatne świadczenie wpisywało się będzie w cel prowadzonej działalności gospodarczej, wtedy przesłanka uznania takiej nieodpłatnej czynności za odpłatne świadczenie usług, podlegające opodatkowaniu nie zostanie spełniona. Stwierdzenie takie uzależnione jest jednak od konkretnych okoliczności jakie w danej sprawie występują. Podkreślić należy przy tym, że opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega nieodpłatne świadczenie usług (inne niż wskazane w pkt 1) na cele inne niż działalność gospodarcza podatnika, bez względu na to czy podatnikowi przysługiwało, czy też nie przysługiwało prawo do odliczenia podatku.

Z przedstawionych informacji wynika, że Wnioskodawca (dalej: Fundusz) jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. z 2004 r. Nr 146, poz. 1546 ze zm. - ustawa o Funduszach). Fundusz zarządzany jest przez K. Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych. Fundusz jest osobą prawną której działalność regulowana jest ustawą o Funduszach. Zgodnie z art. 187 ust. 3 ustawy o Funduszach - fundusz sekurytyzacyjny obowiązany jest lokować przynajmniej 75% wartości swoich aktywów w określone wierzytelności, papiery wartościowe inkorporujące wierzytelności pieniężne i prawa do świadczeń z tytułu określonych wierzytelności. Dodatkowo fundusz sekurytyzacyjny może lokować aktywa w dłużne papiery wartościowe, jednostki uczestnictwa funduszy rynku pieniężnego, depozyty w bankach krajowych lub instytucjach kredytowych, instrumenty rynku pieniężnego oraz instrumenty pochodne. Powyższe zasady są odzwierciedlone w statucie Funduszu.

W ramach swojej działalności Fundusz dokonuje inwestycji własnych środków w zakup wierzytelności wobec polskich dłużników (polskich osób fizycznych lub prawnych) - dalej: Zbywcy. Zbywcami wierzytelności są polskie osoby prawne, w tym banki i inne instytucje finansowe oraz instytucje niebankowe posiadające masowe wierzytelności detaliczne, np.: operatorzy telefonii stacjonarnej i komórkowej, dostawcy telewizji kablowej i satelitarnej, dostawcy mediów lub ubezpieczyciele (dalej: Zbywcy). W strukturze rodzajowej posiadanych przez Fundusz pakietów wierzytelności dominują kredyty bankowe, w tym w szczególności kredyty konsumenckie. Posiadane przez Fundusz pakiety wierzytelności obejmują również wierzytelności z tytułu rachunków za usługi telekomunikacyjne. Pozostałe kategorie wierzytelności mają znikomy udział w strukturze rodzajowej posiadanych przez Fundusz pakietów wierzytelności.

Środki pieniężne inwestowane przez Fundusz pochodzą głównie z wpłat inwestorów na objęcie certyfikatów inwestycyjnych emitowanych przez Fundusz. Dodatkowo Fundusz pozyskuje środki pieniężne z zysków osiągniętych w związku z windykacją posiadanych wierzytelności.

Wierzytelności nabywane przez Fundusz w ramach jego działalności są nabywane na własne ryzyko zarówno na podstawie umów sprzedaży wierzytelności oraz umów przelewu wierzytelności w formie pakietów (portfeli) zawierających większą liczbę wierzytelności.

Wierzytelności nabywane przez Fundusz w ramach jego działalności stanowią tzw. wierzytelności trudne (tj. obciążone wysokim ryzykiem nieściągalności).

Fundusz nabywa wierzytelności niesporne. Fundusz nie nabywa wierzytelności których termin zapadalności (płatności) jeszcze nie nastąpił, lecz tylko takie których termin zapadalności już minął, a dług nie został spłacony. Niektóre wierzytelności nabywane przez Fundusz są dodatkowo zabezpieczone poprzez weksel lub hipotekę.

Fundusz nabywa wierzytelności pieniężne za cenę zakupu niższą od wartości nominalnej tych wierzytelności (cena rynkowa trudnych wierzytelności jest co do zasady niższa od ich wartości nominalnej).

Nabycie wierzytelności przez Fundusz prowadzone jest zawsze na własny rachunek z zaangażowaniem własnych środków oraz obejmuje przejęcie wszelkich praw i obowiązków wynikających z nabywanych wierzytelności. W konsekwencji zbywcy portfeli wierzytelności zostają zwolnieni z ryzyka niewypłacalności dłużników. Jednocześnie ryzyka związane z nabywanym portfelami wierzytelności stanowią od momentu transakcji nowe ryzyka związane podmiotowo z nabywcą - czyli Funduszem. Wraz z przejęciem wierzytelności Fundusz wchodzi w miejsce dotychczasowego wierzyciela.

Pomiędzy zbywcą wierzytelności a Funduszem nie będzie istniał odrębny stosunek prawny rodzący obowiązek zapłaty wynagrodzenia na rzecz Funduszu w związku z nabyciem i egzekucją wierzytelności.

Umowy zawierane przez Fundusz nie przewidują możliwości przelewu zwrotnego wierzytelności oraz zmiany ceny/płatności ze strony sprzedającego na rzecz Funduszu. Stosownie do postanowień niektórych umów, zbywca może zwrócić Funduszowi część ceny w przypadku gdy np.: wierzytelność nie istnieje lub istnieje w niższej niż ustalono w umowie wysokości, dłużnik zmarł przed datą cesji wierzytelności, zobowiązanie powstało na skutek czynu przestępczego itp. Uzyskanie finansowania przez Zbywców przed spłaceniem wierzytelności przez dłużników jest istotą i celem zaangażowania Funduszu przez Zbywców. W konsekwencji zbywcy portfeli wierzytelności zostają zwolnieni z ryzyka niewypłacalności dłużników. Jednocześnie ryzyka związane z nabywanym portfelami wierzytelności stanowią od momentu transakcji nowe ryzyka związane podmiotowo z Funduszem, jako nabywcą.

Następnie Fundusz pozyskuje inwestora, który obejmuje wyemitowane przez Fundusz certyfikaty inwestycyjne. W dalszej kolejności Fundusz przekazuje obsługę wierzytelności podmiotowi posiadającemu zgodę komisji Nadzoru Finansowego na zawarcie umowy o zarządzanie wierzytelnościami.

Na mocy art. 15 ust. 1 ustawy - podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności.

Stosownie do art. 15 ust. 2 ustawy - działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Mając na uwadze przedstawiony opis sprawy należy stwierdzić, że wykonywane przez Fundusz czynności spełniają definicję działalności gospodarczej, o której mowa w powyższym przepisie.

Przedmiotem niniejszej sprawy jest ustalenie, czy nabycie przez Wnioskodawcę wierzytelności trudnych (portfeli wierzytelności) będzie stanowiło czynność zwolnioną od podatku od towarów i usług.

W przedmiotowej sprawie wyjaśnić należy, że wierzytelność jest prawem majątkowym, które może być przedmiotem obrotu gospodarczego. Instytucja przelewu wierzytelności została uregulowana w przepisach art. 509-518 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) - zwanej dalej k.c.

Zgodnie z brzmieniem art. 509 § 1 k.c. - wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. W myśl § 2 cytowanego artykułu, wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.

Jak stanowi art. 510 § 1 k.c. - umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.

Istotą przelewu wierzytelności jest zatem umowa zawierana przez wierzyciela z osobą trzecią, na podstawie której osoba ta nabywa od wierzyciela przysługującą mu wierzytelność.

W wyniku przelewu wierzytelności prawa przysługujące dotychczasowemu wierzycielowi przechodzą na nabywcę wierzytelności, przy czym sam stosunek zobowiązaniowy nie ulega zmianie. W zamian za nabywaną wierzytelność cesjonariusz (nabywca) zobowiązuje się do spełnienia określonego świadczenia na rzecz cedenta. Spełnienie świadczenia wynikającego z umowy przelewu nastąpi, gdy cedent przeniesie wierzytelność na cesjonariusza a on zapłaci mu cenę za cedowaną wierzytelność (w sytuacji, kiedy cesja będzie miała charakter odpłatny).

Zaznaczyć należy, że do świadczenia usług dochodzi już w momencie samego nabycia wierzytelności, obojętnie czy nabycie zostało dokonane w celu windykacji tej wierzytelności przez samego nabywcę czy też innego jej wykorzystania do celów prawno-gospodarczych. Celem nabycia cudzej wierzytelności nie musi być jej odsprzedaż, ale także inne wykorzystanie do celów prawno-gospodarczych przez nabywcę. Sposób wykorzystania nabytej wierzytelności może decydować, o charakterze usługi nie zaś o istocie czynności prawnej jaką jest nabycie cudzej wierzytelności. Zatem usługą na rzecz cedenta jest nabycie wierzytelności danego podmiotu w celu jej wykorzystania do operacji prawno-podatkowych.

Powyższe rozumienie przelewu wierzytelności jako usługi znajduje potwierdzenie - w powołanych także przez Fundusz - wyrokach polskich sądów administracyjnych. Przykładowo w wyroku WSA w Warszawie z 25 lutego 2010 r. sygn. akt 1766/99 wskazano: Tymczasem w przypadku cesji wierzytelności podmiot, który wstąpił w prawa i obowiązki wierzyciela może dokonać na swoją rzecz windykacji nabytej należności, może też podjąć inne czynności takie jak potrącenie wierzytelności czy też konwersja wierzytelności na inne prawa majątkowe czy też wreszcie dokonać dalszej cesji wierzytelności. () Transakcja zawierana pomiędzy cedentem a cesjonariuszem dotyczy jedynie przelewu wierzytelności z cedenta na cesjonariusza. W żadnym razie z wniosku nie wynika natomiast, by Skarżąca zobowiązała się do jakichkolwiek działań polegających na ściąganiu długu na rzecz innego podmiotu. Jest to zresztą logiczne, skoro nabywając we własnym imieniu i na własny rachunek cudzą wierzytelność za własne środki finansowe podatnik wchodzi w miejsce dotychczasowego wierzyciela. Z tą chwilą wykonana zostaje transakcja pomiędzy cedentem a cesjonariuszem. Dalsze losy wierzytelności są poza tą transakcją. Ewentualne podjęcie przez Skarżącą działań zmierzających do ściągnięcia długu nie będzie już wynikało z transakcji zawartej wcześniej z cedentem. Istniejący nadal dług Skarżąca będzie ściągała dla siebie, a nie dla innego podmiotu.

W orzeczeniu z 6 listopada 2009 r. sygn. akt I SA/Po 628/09 WSA w Poznaniu stwierdził: Biorąc pod uwagę powyższe Sąd podziela pogląd organów podatkowych, że wierzytelność nie jest towarem, a zakup wierzytelności jest usługą. Istotą tej usługi jest zdjęcie z dotychczasowego wierzyciela (zbywcy) ciężaru egzekucji, czy też niewypłacalności dłużnika. Usługa ta wyraża się w tym, że usługodawca uzyskuje zysk generowany kosztem zbywcy. Zbywca w tym wypadku otrzymuje za wierzytelność cenę niższą od jej wartości nominalnej. Z drugiej strony zbywca uzyskuje konkretne świadczenie w postaci zdjęcia z niego: ryzyka niewypłacalności dłużnika, konieczności prowadzenia postępowania egzekucyjnego, czy też opóźnień związanych z egzekwowaniem gotówki.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt analizowanej sprawy należy podkreślić, że stosunek cywilnoprawny pomiędzy zbywcą i nabywcą wierzytelności kończy się po dokonaniu tej czynności prawnej. Po zbyciu wierzytelności, zbywca nie ma wpływu na dalszy byt wierzytelności i nie jest zainteresowany dalszym postępowaniem nabywcy w tym względzie. Nie można więc przyjąć, że usługa trwa od chwili nabycia wierzytelności do czasu jej zbycia albo wyegzekwowania.

Zatem usługa świadczona na rzecz Zbywców wykonana zostanie przez Fundusz już w momencie nabycia od nich portfeli wierzytelności trudnych. Od tego momentu bowiem Zbywcy zostaną uwolnieni od konieczności dochodzenia we własnym zakresie spłaty tych wierzytelności. Natomiast to, że Fundusz wykorzystywał będzie nabyte wierzytelności w celu emisji certyfikatów które następnie będzie sprzedawał, nie będzie miało wpływu na transakcję dokonaną pomiędzy Zbywcami (cedentami) a Funduszem (cesjonariuszem).

Natomiast w kwestii sprzedaży wierzytelności po cenie niższej od ich wartości nominalnej wypowiedział się Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku z 27 października 2011 r., w sprawie C-93/10. W powyższym orzeczeniu TSUE wskazał, że art. 2 pkt 1 i art. 4 szóstej dyrektywy Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku, należy interpretować w ten sposób, że podmiot, który na własne ryzyko nabywa trudne wierzytelności po cenie niższej od ich wartości nominalnej, nie świadczy odpłatnie usługi w rozumieniu art. 2 pkt 1 i nie dokonuje tym samym czynności z zakresu działalności gospodarczej objętej zakresem stosowania ww. dyrektywy, jeżeli różnica między wartością nominalną tych wierzytelności a ceną ich sprzedaży odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną wartość owych wierzytelności w chwili sprzedaży.

Również Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 19 marca 2012 r., sygn. akt I FPS 5/11 wskazał: Przyjąć zatem należy, że podstawowym i koniecznym warunkiem do uznania transakcji za odpłatną usługę, a więc czynność opodatkowaną, jest wystąpienie wynagrodzenia bezpośrednio związanego z tą czynnością, rzeczywiście otrzymanego (bądź należnego), jako świadczenia wzajemnego za wykonaną usługę. Zatem badając konkretną transakcję należy poszukiwać takiego ewentualnego bezpośredniego wynagrodzenia, które otrzymuje kupujący cesjonariusz, jako świadczenie wzajemne za ewentualnie wykonaną na rzecz zbywcy - cedenta usługę. Plastyczniej rzecz ujmując poszukiwać należy strumienia pieniędzy płynącego od zbywcy - cedenta do nabywcy - cesjonariusza za wykonaną usługę, czyli odwrotnie płynącego, niż w przypadku umowy kupna sprzedaży, kiedy zapłatę za wierzytelność otrzymuje zbywca od nabywcy. Podkreślenia wymaga bowiem, że dla rozstrzygnięcia, czy mamy do czynienia z odpłatną usługą, konieczne jest ustalenie, czy obok transakcji kupna-sprzedaży wierzytelności wystąpiło świadczenie usługi przez nabywcę wierzytelności na rzecz jej zbywcy za bezpośrednim wynagrodzeniem otrzymanym, co ważne, przez nabywcę. W omawianej sytuacji, kiedy występuje tylko zapłata ceny za wierzytelność, trudno uznać, że do świadczenia takiej usługi dochodzi. Wobec tego należy dojść do wniosku, że żadna transakcja nabycia na własne ryzyko wierzytelności trudnej, po cenie niższej od jej wartości nominalnej, nie będzie mogła być zakwalifikowana jako świadczona przez nabywcę wierzytelności usługa w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 1 u.p.t.u..

W przedmiotowej sprawie Fundusz nabędzie od Zbywców wierzytelności sporne (trudne) w formie pakietów (portfeli) wierzytelności po cenie niższej od jej wartości nominalnej. Zawarte umowy nie będą zawierały postanowień pozwalających na zmianę umówionej ceny (cena ich sprzedaży jest ceną ostateczną). Fundusz będzie nabywał ww. wierzytelność w imieniu i na własny rachunek, gdyż po dokonaniu ich przelewu wszelkie prawa i obowiązki związane z wierzytelnościami przysługiwać będą wyłącznie Funduszowi, co oznacza że wraz z przejęciem wierzytelności Fundusz wchodzi w miejsce dotychczasowego wierzyciela. Pomiędzy Zbywcami wierzytelności a Funduszem nie będzie istniał odrębny stosunek prawny rodzący obowiązek zapłaty wynagrodzenia na rzecz Funduszu w związku z nabyciem i egzekucją wierzytelności.

Biorąc pod uwagę powyższe, treść powołanych przepisów oraz powołany wyżej wyrok TSUE i wyrok NSA należy stwierdzić, że w niniejszym przypadku, skoro jak wskazał Fundusz cena wierzytelności trudnych (nabywanych w postaci portfeli wierzytelności) jaką zapłaci Zbywcom (cedentom) będzie niższa od ich wartości nominalnej, a w związku z zawarciem umowy przelewu (cesji) nie otrzyma od cedenta jakiegokolwiek wynagrodzenia, to czynność nabycia wierzytelności (portfeli wierzytelności) nie będzie stanowiła odpłatnego świadczenia usług o którym mowa w art. 8 ustawy, a zatem nie będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy.

W zaistniałej sytuacji Fundusz nie dokona również nieodpłatnego świadczenia usług zrównanego z odpłatnym świadczeniem o którym mowa w art. 8 ust. 2 ustawy podlegającym opodatkowaniu, ponieważ nabywane przez niego wierzytelności będą służyć do celów działalności gospodarczj Funduszu.

W związku z powyższym, skoro nabywając daną wierzytelność Fundusz nie będzie uzyskiwał z tego tytułu jakiegokolwiek wynagrodzenia to transakcja ta będzie dotyczyć jedynie przelewu wierzytelności trudnych z cedenta na cesjonariusza.

Tym samym w przedmiotowej sprawie czynność nabycia przez Fundusz wierzytelności trudnych (portfeli wierzytelności trudnych) za cenę niższą od ich wartości nominalnej nie będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

W związku z powyższym przepisy dotyczące zwolnienia od podatku czynności nabycia portfeli wierzytelności trudnych wykonywanej przez Fundusz w ramach prowadzonej działalności gospodarczej nie będą miały zastosowania w niniejszej sprawie. Ponieważ zwolnione od podatku od towarów i usług mogą być tylko czynności podlegające opodatkowaniu tym podatkiem, a w niniejszej sprawie nabycie przez Fundusz wierzytelności trudnych będzie wyłączone z opodatkowania podatkiem VAT.

Interpretacja dotyczy zdarzenia przyszłego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dniu wydania interpretacji.

W niniejszej interpretacji rozpatrzono wniosek w podatku od towarów i usług w zakresie zwolnienia od podatku nabycia portfeli wierzytelności trudnych. Natomiast w podatku od czynności cywilnoprawnych wydane zostanie odrębne rozstrzygnięcie.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu, ul. Św. Mikołaja 78/79, 50-126 Wrocław po uprzednim wezwaniu na piśmie organu, który wydał interpretację w terminie 14 dni od dnia, w którym skarżący dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o jej wydaniu do usunięcia naruszenia prawa (art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi t. j. Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.). Skargę do WSA wnosi się (w dwóch egzemplarzach art. 47 ww. ustawy) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia odpowiedzi organu na wezwanie do usunięcia naruszenia prawa, a jeżeli organ nie udzielił odpowiedzi na wezwanie, w terminie sześćdziesięciu dni od dnia wniesienia tego wezwania (art. 53 § 2 ww. ustawy).

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy) na adres: Izba Skarbowa w Poznaniu, Biuro Krajowej Informacji Podatkowej w Lesznie, ul. Dekana 6, 64-100 Leszno.

Wniosek ORD-IN (PDF)

Treść w pliku PDF 1023 kB

Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu

Źródło: INFOR

Newsletter

Drukuj

Skopiuj link

Zgłoś błąd na stronie