Czy usługi wymienione w pkt. A F podlegają zwolnieniu od podatku od towarów i usług na podstawie art. 43 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług - Interpretacja

Interpretacja indywidualna z dnia 26.10.2017, sygn. 0114-KDIP4.4012.377.2017.1.BS, Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej

Temat interpretacji

Czy usługi wymienione w pkt. A F podlegają zwolnieniu od podatku od towarów i usług na podstawie art. 43 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług

Na podstawie art. 13 § 2a, art. 14b § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2017 r., poz. 201, z późn. zm.), Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej stwierdza, że stanowisko Wnioskodawcy przedstawione we wniosku z dnia 21 lipca 2017 r. (data wpływu 27 lipca 2017 r.), o wydanie interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie zwolnienia od podatku świadczonych usług:

wymienionych w grupach: A, C i D jest nieprawidłowe,

wymienionych w grupach: B, E i F jest prawidłowe.

UZASADNIENIE

W dniu 27 lipca 2017 r. wpłynął do tutejszego organu ww. wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej dotyczącej podatku od towarów i usług w zakresie zwolnienia od podatku świadczonych usług.

We wniosku przedstawiono następujący stan faktyczny oraz zdarzenie przyszłe:

N. S.A. (dalej: N., Spółka) jest domem maklerskim, działającym na polskim rynku kapitałowym od 1994 r. N. wykonuje działalność maklerską w zakresie określonym w art. 69 ust. 2 i 4 ustawy z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (tj. Dz. U. z 2016 r., poz 1636).

W ramach prowadzonej działalności N. uzyskuje m.in. przychody ze sprzedaży usług, które scharakteryzowano według głównych rodzajów.

Usługi w zakresie: prowadzenia Bankowych Rachunków Inwestycyjnych (BRI); udzielania Kredytów w rachunku BRI, udzielania Kredytów na zakup papierów wartościowych oferowanych w obrocie pierwotnym lub pierwszej ofercie publicznej (Kredyty IPO)

Oferta Spółka obejmuje m.in. prowadzenie rachunków maklerskich wspólnych dla akcji, obligacji i kontraktów terminowych. We współpracy z bankami Spółka oferuje bankowe rachunki inwestycyjne (BRI), które łączą rachunek maklerski z rachunkiem bankowym, na którym jest uruchamiany kredyt na zakup papierów wartościowych.

Spółka pośredniczy przy udzielaniu kredytów w rachunku BRI lub kredytów IPO (na zakup pap. wartościowych oferowanych w obrocie pierwotnym lub pierwszej ofercie publicznej) przez Bank dla Klientów Spółka, posiadających w N. rachunki papierów wartościowych i odpowiadające im rachunki pieniężne.

Umowa definiuje Rachunek Inwestycyjny jako odpowiednie rachunki prowadzone przez N. rachunek papierów wartościowych i rachunek pieniężny oraz rejestry Klienta, na których ewidencjonowane są jego aktywa, tj. środki pieniężne, należności, papiery wartościowe oraz prawa do otrzymania papierów wartościowych.

Klientem w rozumieniu umowy jest natomiast klient N. osoba fizyczna będąca rezydentem i posiadająca Rachunek Inwestycyjny. Rachunek BRI to natomiast Bankowy Rachunek Inwestycyjny prowadzony w Banku na zasadach określonych regulaminem bankowych rachunków inwestycyjnych w Banku.

Zakres czynności wykonywanych przez Spółka w ramach tej usługi jest następujący:

informowanie Klienta o obowiązujących w banku warunkach otwarcia i prowadzenia rachunków BRI oraz warunków uzyskania Kredytu BRI lub Kredytu IPO,
weryfikacja tożsamości Klientów, w przypadku, gdy złożenie wniosków o otwarcie rachunku BRI lub udzielenie kredytów ma miejsce w lokalu Spółka,
przekazywanie ww. wniosków do Banku wraz z kompletem dokumentów,
sporządzenie wydruku stanu Rachunku Inwestycyjnego Kredytobiorcy BRI lub IPO, stanowiącego załącznik do wniosku kredytowego,
dokonywania, zgodnie z dyspozycją Kredytobiorcy BRI lub IPO zawartą w umowie Kredytu, nieodwołalnej blokady Rachunku Inwestycyjnego, jako zabezpieczenia spłaty kredytu wraz z odsetkami oraz ewentualnymi kosztami,
dokonywanie wyceny Rachunku Inwestycyjnego Kredytobiorcy BRI lub IPO po rozliczeniu każdej sesji GPW i przesyłania do Banku odpowiednich plików operacyjnych,
w przypadku spadku wartości zabezpieczenia poniżej wymagalnego poziomu wstrzymanie na wniosek Banku wszelkich operacji na Rachunku Inwestycyjnym Kredytobiorcy BRI lub IPO,
wykonywanie wszelkich dyspozycji Banku na Rachunku Inwestycyjnym Kredytobiorcy BRI lub IPO na podstawie i w zakresie pełnomocnictwa udzielonego Bankowi przez Klienta,
informowania Banku na jego wniosek, na podstawie pełnomocnictwa udzielonego bankowi przez Klienta, o dyspozycjach składanych przez Kredytobiorcę BRI na swoim Rachunku Inwestycyjnym dotyczących odpowiedzi na wezwanie do sprzedaży akcji oraz transakcji pakietowych, oraz o stanie Rachunku Inwestycyjnego Kredytobiorcy BRI lub IPO,
informowania Banku o każdym przypadku zajęcia lub zabezpieczenia rachunku Inwestycyjnego przez organy egzekucyjne lub inne uprawnione podmioty,
nieudzielanie Kredytobiorcy BRI lub IPO, bez zgody Banku pożyczek na zakup Papierów Wartościowych, ani niepożyczania Papierów i Wartościowych znajdujących się na Rachunku Inwestycyjnym objętym blokadą z tytułu udzielonego kredytu,
zwracanie do Banku części lub całości udzielonego Kredytobiorcy IPO kredytu w przypadku niewykorzystania wszystkich środków na zakup papierów wartościowych,
przyjmowanie od Kredytobiorcy IPO nieodwołalnych dyspozycji deponowania na Rachunku Inwestycyjnym papierów wartościowych, nabywanych w ofercie publicznej w trybie pierwotnym,
umieszczanie na wyciągach z Rachunku Inwestycyjnego Kredytobiorcy BRI lub IPO informacji o wartości blokady na Rachunku Inwestycyjnym w związku z udzielonym kredytem,
przestrzegania zakazu nabywania przez Kredytobiorcę BRI lub IPO instrumentów pochodnych na Rachunku Inwestycyjnym, który stanowi zabezpieczenie kredytu,
w przypadku korzystania przez Klienta z linii kredytowej w rachunku BRI, Spółka zobowiązuje się do nieprzyjmowania od Kredytobiorców BRI za środki pochodzące z kredytu, przez cały okres kredytowania, zleceń na zakup Papierów Wartościowych innych niż objęte listą ustaloną przez Bank.

Klient Kredytobiorca udziela pełnomocnictwa dla Spółka do dokonywania rozliczeń za pośrednictwem rachunku BRI Klienta, prowadzonego przez Bank, z tytułu transakcji kupna i sprzedaży papierów wartościowych na GPW, zawartych na zlecenie Klienta (lub przez pełnomocnika Klienta umocowanego do dysponowania rachunkiem inwestycyjnym Klienta, prowadzonym przez Spółka).

Bank ma prawo odmowy udzielenia kredytu bez podania przyczyny. Decyzja o przyznaniu Kredytu BRI lub IPO następuje w trybie i na zasadach określonych wewnętrznymi regulacjami Banku. Spółka nie ma wpływu na treść i warunki umowy kredytowej. Umowa podlega reżimowi prawnemu przewidzianemu przez Prawo bankowe.

Spółka otrzymuje wynagrodzenie prowizyjne z tytułu przyznania, odnowienia lub podwyższenia przez bank Klientowi Spółka kredytów, których celem jest obrót papierami wartościowymi.

Usługi w zakresie pośrednictwa w sprzedaży produktów bankowych, tj. kredytu finansowego i kredytu hipotecznego umowa agencyjna

Wszystkie czynności wykonywane przez N. na rzecz Banku w ramach umowy mają na celu doprowadzenie do zawarcia, przez potencjalnego klienta, umowy z bankiem na jeden z oferowanych przez Bank produktów finansowych. Czynności Spółka wykonywane w ramach tej umowy polegają na przekazywaniu potencjalnym klientom informacji o produktach bankowych, informowaniu o ryzykach oraz prawie odstąpienia od umowy, uczestniczeniu przy składaniu podpisów na umowach kredytu, aneksach od umów, w tym umowach stanowiących prawne zabezpieczenie oraz umowach o produkty powiązane z kredytem, wydawanie kompletu odpowiednich druków klientom, potwierdzanie ich tożsamości, dokonywanie przeglądu ksiąg wieczystych będących przedmiotem kredytowania i sporządzanie dla banku notatek z przeglądu w uzgodnionej formie, przesyłanie kompletu dokumentów do banku.

Bank nie upoważnia N. do dokonywania czynności prawnych w imieniu banku. Umowa podlega szczególnemu reżimowi prawnemu określonemu w przepisach ustawy Prawo bankowe. Bank zastrzega, że udzielenie kredytu będzie uzależnione od jego swobodnej decyzji, podejmowanej na podstawie dokumentacji doręczonej przez Klienta i uzależnione od zdolności kredytowej Klienta, wiarygodności kredytowej oraz zabezpieczenia spłaty kredytu. Zdolność kredytową osób wskazanych przez N. ocenia wyłącznie bank Spółka nie ma wpływu na treść i warunki umowy kredytowej Z tytułu świadczenia usług objętych umową N. przysługuje prowizja.

Usługi w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego

W ramach usług pośrednictwa ubezpieczeniowego N. wykonuje czynności prowadzące do zawarcia ubezpieczenia przez klienta, do których należą: informowanie o produktach, warunkach i rodzajach ubezpieczeń a także ogólnych warunkach ubezpieczenia oraz postępowaniu w przypadku zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego, pomoc przy wypełnianiu wniosków oraz weryfikowanie poprawności wypełnienia, przyjmowanie druków i przekazywanie ich do towarzystwa ubezpieczeniowego. Zaznaczenia wymaga fakt, iż usługi Spółka nie obejmują czynności doradztwa związanego z decyzjami inwestycyjnymi ubezpieczających. Do zadań Spółka należy również wykonywanie (administrowanie) w imieniu i na rzecz towarzystwa umowy ubezpieczenia poprzez utrzymywanie kontaktu z klientami oraz ich obsłudze na podstawie procedur, wytycznych i instrukcji towarzystwa. W szczególności są to działania polegające na:

wyjaśnianie ubezpieczającym warunków zawartych Umów Ubezpieczenia,
wyjaśnianie i przypominanie ubezpieczającym o obowiązkach stron Umowy Ubezpieczenia,
pośredniczenie w przekazywaniu ubezpieczającym pochodzących od Towarzystwa informacji związanych ze zmianami wprowadzanymi do Umowy Ubezpieczenia,
pomoc w przygotowaniu korespondencji kierowanej przez ubezpieczających do Towarzystwa na żądanie ubezpieczającego,
pomoc ubezpieczonym i uposażonym w przygotowaniu dokumentów niezbędnych do wypłaty świadczenia oraz informowanie o trybie wypłaty świadczenia,
przypominanie ubezpieczającym o obowiązku zapłaty składek, których termin płatności upłynął.

Za wszystkie powyższe czynności N. otrzymuje wynagrodzenie prowizyjne. Sposób ustalenia wynagrodzenia różni się w zależności od towarzystwa, z którym Spółka ma podpisaną umowę agencyjną. W niektórych przypadkach wynagrodzenie należne jest za całość świadczonych usług objętych umową, w innych podzielone jest na początkowe (należne od składek opłaconych za pierwszy rok ubezpieczenia) i obsługowe (za administrowanie wykonywaniem umów ubezpieczenia).

Opłaty pobierane przez N. w związku z prowadzeniem rachunków papierów wartościowych i rachunków pieniężnych klientów

Spółka pobiera opłaty za czynności związane z prowadzeniem rachunków papierów wartościowych oraz odpowiadających im rachunków pieniężnych klientów. Czynności te można podzielić na te związane bezpośrednio z instrumentami finansowymi jak również pośrednio, świadczone w związku z prowadzeniem tychże rachunków, do których w szczególności zalicza się:

sporządzenie wyciągu z historii Rachunku za wcześniejszy okres niż za ostatnie 12 miesięcy kalendarzowych (wliczając w to miesiąc, w którym składana jest dyspozycja Klienta),
sporządzenie informacji o stanie Rachunku innej niż aktualna,
przyjęcie do wykonania wniosku (żądania) Klienta uprawnionego ze zdematerializowanych akcji na okaziciela spółki publicznej o wystawienie imiennego zaświadczenia o prawie do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spółki publicznej,
wystawienie instrukcji rozrachunkowej w związku z transakcją płatną, realizowaną za pośrednictwem KDPW (z wyłączeniem oferty odkupu akcji przez emitenta),
sporządzenie szczegółowego zestawienia przychodów i kosztów zawartych w informacji podatkowej PIT 8C, z wyjątkiem gdy jest to związane z rozpatrzeniem skargi Klienta,
wystawienie korekty informacji podatkowej PIT 8C w związku z otrzymaniem przez Spółka dodatkowych informacji, w tym dotyczących kosztów uzyskania przychodu,
wydanie duplikatu informacji podatkowej PIT 8C,
wysłanie na wniosek Klienta, w ramach świadczonych usług maklerskich, korespondencji pisemnej (list za pośrednictwem operatora pocztowego), z wyjątkiem wysłania korespondencji związanej z rozpatrzeniem skargi Klienta i potwierdzenia wykonania zleceń,
wysłanie na wniosek Klienta, w ramach świadczonych usług maklerskich, korespondencji pisemnej (przesyłka kurierska), z wyjątkiem wysłania korespondencji związanej z rozpatrzeniem skargi Klienta i potwierdzenia wykonania zleceń,
wydanie zaświadczenia,
potwierdzanie wykonania zleceń za dany dzień w formie listowej,
opłaty z tytułu redystrybucji danych giełdowych za pomocą sieci Internet - za dostęp do notowań w czasie rzeczywistym.

Dystrybucja Jednostek Uczestnictwa

Usługi o prowadzenie dystrybucji Jednostek Uczestnictwa (dalej JU) zawarte z Funduszami Inwestycyjnymi (dalej FI), reprezentowanymi przez Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych (dalej TFI) polegają na następujących czynnościach:

przyjmowaniu od klientów zleceń nabycia/odkupienia JU, informowanie o zasadach nabywania i odkupywania JU,
uczestniczeniu w reklamie i promocji FI, pod warunkiem zgodności takich działań promocyjnych i reklamowych ze standardami obowiązującymi w Spółka,
przyjmowaniu wszelkich zleceń, dokumentów i dyspozycji związanych z obsługą Klientów a objętych umową,
oferowaniu klientom nabycia JU na zasadach ogólnych oraz w ramach planów systematycznego oszczędzania,
udostępnieniu klientom Prospektów informacyjnych FI, ich skrótów, informacji o zmianach w Prospektach, sprawozdań finansowych FI i innych materiałów informacyjnych i reklamowych (koszty reklamy i promocji Funduszy ponosi FI, a Spółka udostępnia materiały służące do bieżącej obsługi klientów),
proponowaniu zawarcia i zawieraniu w imieniu FI z klientami umów o składanie zleceń za pośrednictwem telefonu, faksu lub Internetu,
dostarczeniu przez Spółka, do wszystkich punktów obsługi klientów N., materiałów dostarczonych przez FI,
wykonywania czynności związanych z obsługą rejestru, tj. elektronicznej ewidencji danych uczestnika uwzględniającej liczbę i wartość posiadanych przez klienta JU.

Wynagrodzenie za powyższe czynności ustalane jest na zasadzie prowizji w postaci procentu od kwoty opłat pobieranych przez TFI.

Oferowanie Certyfikatów Inwestycyjnych oraz przyjmowanie żądań wykupu Certyfikatów Inwestycyjnych (dalej CI) Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego (dalej FIZ)

FIZ zleca N. jako Oferującemu pośredniczenie w prowadzeniu zapisów na CI oraz przyjmowaniu żądań wykupu CI. Usługa pośredniczenia w oferowaniu CI obejmuje m in.:

pozyskiwanie (wyszukiwanie) podmiotów zainteresowanych złożeniem zapisu na CI poprzez skierowanie w imieniu Funduszu propozycji nabycia CI,
przygotowanie od strony organizacyjnej subskrypcji CI zgodnie ze statutem Funduszu, Warunkami Emisji oraz Procedurą, czyli udzielaniu wszelkich informacji i udostępnianiu stosownych formularzy przygotowanych przez Towarzystwo oraz przyjmowaniu zapisów od klientów, dokonywaniu weryfikacji ich tożsamości, przyjmowaniu od nich stosownych oświadczeń, identyfikowaniu podmiotów wg wymagań dotyczących FATCA,
zapewnieniu nadzoru nad przebiegiem subskrypcji CI (tylko w zakresie działania Spółka lub jego Agenta),
informowanie Towarzystwa o przebiegu przyjmowania zapisów na CI.

Usługa pośredniczenia w przyjmowaniu żądań wykupu CI obejmuje:

umożliwienie Uczestnikom Funduszu składania żądań wykupu CI w punktach obsługi klienta Spółka, w szczególności udzielanie informacji w tym zakresie, udostępnienie stosownych formularzy, przyjmowanie żądań wykupu i niezwłoczne przekazywanie ich do TFI,
prowadzenie ewidencji złożonych żądań wykupu CI z zachowaniem warunków umożliwiających identyfikacje Uczestników składających takie żądanie,
informowanie TFI o przebiegu przyjmowania pisemnych żądań wykupu CI na wniosek Towarzystwa.

FIZ wyraża zgodę na to, aby oferujący był drugą stroną czynności prawnych, których będzie dokonywał w imieniu funduszu, na mocy niniejszej umowy, jak również reprezentował obie strony czynności prawnej dokonywanej w imieniu funduszu.

Zazwyczaj wynagrodzenie za pośrednictwo w oferowaniu i wykupie CI jest ustalane jako procent od opłat pobieranych przez TFI od CI przydzielonych w oparciu o zapisy złożone za pośrednictwem N..

W związku z powyższym opisem zadano następujące pytanie:

Czy usługi wymienione w pkt. A F podlegają zwolnieniu od podatku od towarów i usług na podstawie art. 43 ust. 1 ustawy o podatku od towarów i usług (t.j: Dz. U. z 2017 r., poz. 1221), dalej ustawa VAT?

Zdaniem Wnioskodawcy:

Zdaniem N., wszystkie usługi wymienione a pkt. A F korzystają ze zwolnienia na podstawie art. 43 ust. 1 ustawy VAT.

W ramach świadczonych przez N. usług (wymienionych w pkt. A F) wykonywane jest szereg czynności składających się na kompleksową usługę finansową. Określając przedmiot opodatkowania przy świadczeniu usług o złożonym charakterze należy brać przede wszystkim pod uwagę podstawowy cel danej operacji gospodarczej, a nie dążyć do wyodrębniania, dla potrzeb podatkowych, poszczególnych czynności służących realizacji tego celu, w sposób oderwany od ich rzeczywistego sensu ekonomicznego. Zagadnienie to było przedmiotem wielu orzeczeń wydawanych zarówno przez TSUE, jak i przez sądy administracyjne. Przykładowo wyroki TSUE w sprawach C-111/05 Aktiebolaget NN v Skatteverket i C-41/04 Levob Verzekeringen BV v. OV Bank NV jednoznacznie wskazują, że w sytuacji gdy dwa lub więcej niż dwa świadczenia (czynności) dokonane przez podatnika na rzecz konsumenta są tak ściśle powiązane, że obiektywnie tworzą w aspekcie gospodarczym jedną całość, której rozdzielenie miałoby sztuczny charakter, to wszystkie te świadczenia lub czynności stanowią jednolite świadczenie dla celów podatku od wartości dodanej.

Z uzasadnienia zmiany przepisów art. 43 ustawy VAT od 1 lipca 2017 r. wynika: Podkreślić należy, że celem przedmiotowej zmiany jest ściślejsze odwzorowanie przepisów dyrektywy VAT dotyczących zakresu stosowania zwolnienia do usług finansowych i ubezpieczeniowych oraz orzecznictwa TSUE. Z uwagi na to, że interpretacja zgodna z orzecznictwem TSUE w zakresie usług finansowych może i powinna zostać wyprowadzona bezpośrednio z przepisów art. 43 ust. 1 pkt 7 i 38-41, przepis art. 43 ust. 13 jest zbędny i należy usunąć go w całości. Przy dokonywaniu interpretacji przepisów art. 43 ust. 1 pkt 7 i 38-41 ustawy o VAT uwzględniane będzie orzecznictwo TSUE dotyczące usług finansowych (w tym usług stanowiących element usług finansowych). Ze zwolnienia będą nadal korzystać usługi stanowiące element usług finansowych wymienionych w art. 43 ust. 1 pkt 7 i 38-41, jeżeli takie zwolnienie wynika z orzecznictwa TSUE.

Istotne, w zakresie rozumienia usługi finansowej, zdaniem N., są orzeczenia TSUE z: 5 czerwca 1997 r. w sprawie C-2/95 SDC; 13 grudnia 2001 r. w sprawie C-235/00 CSC Financial Services Ltd.; 28 lipca 2011 r. C-350/10 Nordea Pankki Suomi Oyj.

W wyroku w sprawie C-2/95 Sparekassemes Datacenter (SDC) dotyczącym zwolnień przedmiotowych na gruncie wspólnego systemu VAT, TSUE wskazał cechy charakterystyczne usługi finansowej w kontekście ustalenia warunków stosowania zwolnienia dla konkretnych podtypów usług finansowych wymienionych w art. 13 (B) (d) pkt 3 i 5 VI Dyrektywy (obecnie art. 135 ust. 1 lit. d i lit. f Dyrektywy 2006/112/WE). Trybunał orzekł, że ani sposób wykonywania usług, ani charakter prawny usługodawcy, ani nawet brak bezpośredniej umowy podmiotu wykonującego usługi z ostatecznym odbiorcą nie wykluczają zastosowania zwolnień, o których mowa w art. 13 (B) (D) pkt 3 i 5 VI Dyrektywy, pod warunkiem, że usługi świadczone przez dany podmiot są przez klienta Banku postrzegane jako element otrzymanej usługi finansowej. Ponadto, aby świadczone usługi korzystały ze zwolnienia powinny, stosownie do orzecznictwa TSUE, dotyczyć specyficznych i istotnych elementów związanych z daną usługą finansową.

W wyroku z dnia 13 grudnia 2001 r. w sprawie C-235/00 CSC Financial Services Ltd., TSUE stwierdził, że obrót papierami wartościowymi polega na działaniach zmieniających sytuację prawną i finansową między stronami i działania te są porównywalne do przypadków przeniesienia lub płatności.

TSUE wskazuje ponadto, iż należy odróżnić usługę zwolnioną z podatku w rozumieniu dyrektywy VAT od wykonania zwykłego świadczenia rzeczowego lub technicznego. Istotne jest w szczególności, aby w tym celu zbadać zakres odpowiedzialności usługodawcy, a zwłaszcza to, czy odpowiedzialność ta ograniczona jest do aspektów technicznych, czy też obejmuje specyficzne i istotne elementy transakcji (wyrok z dnia 5 czerwca 1997 r., SDC, C-2/95, z dnia 28 lipca 2011 r. Nordea Pankki Suomi, C-350/10).

Z kolei w wyroku w sprawie C-350/10 Nordea Pankki Suomi Oyj TSUE wskazał że, aby móc zakwalifikować świadczone usługi jako czynności zwolnione z opodatkowania w rozumieniu art. 13 część B lit. d) pkt 3 i 5 szóstej dyrektywy, powinny one tworzyć odrębną całość, która jeśli ją oceniać globalnie w konsekwencji wypełnia specyficzne i istotne funkcje usługi opisanej w tym przepisie.

Powyższe prowadzi do konkluzji, iż zwolnieniu podlegają usługi stanowiące element usług finansowych (Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej, sygn. 0114-KDIP4.4012.35.2017.2.EK), jeżeli:

z ogólnego punktu widzenia stanowią osobną całość,

obejmują funkcje charakterystyczne dla usługi zwolnionej,

świadczone usługi muszą pociągać za sobą zmiany sytuacji prawnej i finansowej zainteresowanych podmiotów,

odpowiedzialność usługodawcy musi wykraczać poza aspekty czysto techniczne.

Mając na uwadze powyższe, N. uważa, że:

Usługi wymienione w pkt. A, dotyczące pośrednictwa w udzielaniu kredytów inwestycyjnych i kredytów IPO, mogą korzystać ze zwolnienia przewidzianego w art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy VAT. Istotą tychże usług jest bowiem doprowadzenie przez Spółka do zawarcia umowy kredytu przez Klienta Spółka z Bankiem. Cel kredytu jest ściśle określony. Kredyt ma być wykorzystany do obrotu instrumentami finansowymi, który to obrót odbywa się za pośrednictwem N.. Spółka zobligowany jest wprawdzie umową do udzielania specyficznych informacji wynikających z Rachunków Inwestycyjnych, jednakże dostarczanie takich danych jest niezbędnym warunkiem do realizacji usługi udzielania kredytów. Dotyczą one bowiem w szczególności wysokości wykorzystania kredytu i celu jego wykorzystania. Całość czynności wykonywanych przez N. w ramach tej umowy sprowadza się zatem do kompleksowego świadczenia jakim jest pośrednictwo w udzieleniu kredytów przez Bank. Odpowiedzialność Spółka podlega rygorystycznym wymogom prawnym przewidzianym przy udzielaniu kredytów, których niespełnienie pociąga odpowiednie konsekwencje dla Spółka, przewidziane w umowie. Świadczone przez N. usługi pośrednictwa pociągają za sobą zmianę sytuacji prawnej i finansowej Banku i Klienta oraz odbierane są przez Klientów Spółka jako całościowe świadczenie związane z udzieleniem kredytu.

Usługi wymienione w pkt B stanowią kompleksowe świadczenie pośrednictwa przy udzielaniu kredytów bankowych. Wszystkie czynności, które mogłyby być potraktowane jako techniczne są specyficzne i nieodzowne dla udzielenia kredytu i mają na celu szybkie, bezproblemowe działanie zmierzające do udzielenia kredytu, w sytuacji podjęcia przez klienta decyzji o skorzystaniu z oferowanego produktu bankowego. Tym samym usługi te korzystają ze zwolnienia przewidzianego w art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy VAT.

Czynności wymienione w pkt. C stanowią kompleksową usługę pośrednictwa ubezpieczeniowego. Zgodnie bowiem z art. 2 i 4 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym z 22 maja 2003 r. (t.j.: Dz. U. z 2016 r., poz. 2077) pośrednictwo ubezpieczeniowe polega na wykonywaniu przez pośrednika za wynagrodzeniem czynności faktycznych lub czynności prawnych związanych z zawieraniem lub wykonywaniem umów ubezpieczenia. Pośrednik ubezpieczeniowy wykonuje czynności w imieniu lub na rzecz zakładu ubezpieczeń, zwane dalej czynnościami agencyjnymi, polegające na: pozyskiwaniu klientów, wykonywaniu czynności przygotowawczych zmierzających do zawierania umów ubezpieczenia, zawieraniu umów ubezpieczenia oraz uczestniczeniu w administrowaniu i wykonywaniu umów ubezpieczenia, także w sprawach o odszkodowanie, jak również na organizowaniu i nadzorowaniu czynności agencyjnych (działalność agencyjna). W związku z powyższym wszystkie wykonywane przez N. czynności należy uznać za usługi pośrednictwa ubezpieczeniowego, korzystające ze zwolnienia na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 37 ustawy VAT.

Czynności wymienione w pkt. D, związane z prowadzeniem rachunków papierów wartościowych i odpowiadających im rachunków pieniężnych pomimo, iż nie są bezpośrednio związane z obrotem instrumentami finansowymi a stanowią czynności o charakterze pośrednim należy traktować jak element usługi kompleksowej, której przedmiotem są instrumenty finansowe, wypełniając jej specyficzne i istotne funkcje. N. ponosi pełną odpowiedzialność przed Klientem z tytułu czynności opisanych w pkt. D. Tym samym czynności te podlegają zwolnieniu na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 41 ustawy VAT.

Czynności wymienione w pkt. E dotyczące dystrybucji jednostek uczestnictwa stanowią kompleksową usługę, której przedmiotem są instrumenty finansowe. Ustawa o obrocie instrumentami finansowymi klasyfikuje bowiem jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych jako tytuły uczestnictwa w instytucjach wspólnego inwestowania, które są instrumentami finansowymi (art. 3 pkt 3 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 1636), a czynności o charakterze technicznym i administracyjnym są specyficzne i charakterystyczne dla tego rodzaju usługi. Wymienione czynności w ramach opisywanej usługi stanowią kompleksowe świadczenie. Powyższe oznacza, iż usługi dystrybucji jednostek uczestnictwa korzystają ze zwolnienia przewidzianego w art. 43 ust. 1 pkt 41 ustawy VAT, jako usługi których przedmiotem są instrumenty finansowe.

Certyfikaty inwestycyjne, w myśl powołanej wyżej ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, zostały zdefiniowane jako papiery wartościowe, Tym samym są instrumentami finansowymi. Wszystkie czynności wymienione w pkt. F związane są z obrotem certyfikatami inwestycyjnymi, są charakterystyczne dla tego działania i łącznie stanowią kompleksową usługę. Zatem usługi te korzystają ze zwolnienia na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 41 ustawy VAT.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego stanu faktycznego oraz zdarzenia przyszłego jest nieprawidłowe w zakresie zwolnienia od podatku świadczonych usług wymienionych w grupach: A, C i D oraz prawidłowe w zakresie zwolnienia od podatku świadczonych usług wymienionych w grupach: B, E i F.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2017 r., poz. 1221, z późn. zm.), zwanej dalej ustawą, opodatkowaniu ww. podatkiem podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Przez dostawę towarów zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (...).

Natomiast stosownie do art. 8 ust. 1 ustawy, przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7 (...).

Stawka podatku, zgodnie z art. 41 ust. 1 ustawy, wynosi 22%, z zastrzeżeniem ust. 2-12c, art. 83, art. 119 ust. 7, art. 120 ust. 2 i 3, art. 122 i art. 129 ust. 1.

Jednakże zgodnie z art. 146a pkt 1 ustawy, w okresie od dnia 1 stycznia 2011 r. do dnia 31 grudnia 2018 r., z zastrzeżeniem art. 146f, stawka podatku, o której mowa w art. 41 ust. 1 i 13, art. 109 ust. 2 i art. 110, wynosi 23%.

Przepisy ustawy o podatku od towarów i usług oraz rozporządzeń wykonawczych do tej ustawy, przewidują dla niektórych towarów i usług stawki obniżone lub zwolnienie od podatku.

Stosownie do art. 43 ust. 1 pkt 37 ustawy, zwalnia się od podatku usługi ubezpieczeniowe, usługi reasekuracyjne i usługi pośrednictwa w świadczeniu usług ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych, a także usługi świadczone przez ubezpieczającego w zakresie zawieranych przez niego umów ubezpieczenia na cudzy rachunek, z wyłączeniem zbywania praw nabytych w związku z wykonywaniem umów ubezpieczenia i umów reasekuracji.

Zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy, zwolnione są od podatku usługi udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych oraz usługi pośrednictwa w świadczeniu usług udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych, a także zarządzanie kredytami lub pożyczkami pieniężnymi przez kredytodawcę lub pożyczkodawcę.

Na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 41 ustawy o VAT, usługi, których przedmiotem są instrumenty finansowe, o których mowa w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. z 2016 r. poz. 1636, 1948 i 1997 oraz z 2017 r. poz. 724, 768 i 791), z wyłączeniem przechowywania tych instrumentów i zarządzania nimi, oraz usługi pośrednictwa w tym zakresie.

Natomiast zgodnie z art. 43 ust. 13 ustawy, zwolnienie od podatku stosuje się również do świadczenia usługi stanowiącej element usługi wymienionej w ust. 1 pkt 7 i 37-41, który sam stanowi odrębną całość i jest właściwy oraz niezbędny do świadczenia usługi zwolnionej zgodnie z ust. 1 pkt 7 i 37-41.

Powyższego przepisu ust. 13 nie stosuje się do świadczenia usług stanowiących element usług pośrednictwa, o których mowa w ust. 1 pkt 7 i 37-41 (art. 43 ust. 14 ustawy).

Z kolei w myśl art. 43 ust. 15 ww. ustawy, zwolnienia, o których mowa w ust. 1 pkt 7, 12 i 37-41 oraz w ust. 13, nie mają zastosowania do:

czynności ściągania długów, w tym factoringu;
usług doradztwa;
usług w zakresie leasingu.

Jednakże zgodnie z art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2016 r., poz. 2024), od dnia 1 lipca 2017 r. w art. 43 ustawy uchylony zostanie ust. 13 i 14, natomiast ust. 15 tego artykułu otrzyma brzmienie:

Zwolnienia, o których mowa w ust. 1 pkt 7, 12 i 37-41, nie mają zastosowania do:

czynności ściągania długów, w tym factoringu;
usług doradztwa;
usług w zakresie leasingu.

Powyższa zmiana prowadzi do usunięcia z regulacji dotyczących zwolnień od VAT, zwolnienia dla usług stanowiących element zwolnionej od podatku usługi finansowej lub ubezpieczeniowej, wymienionej w art. 43 ust. 1 pkt 7 oraz 37-41 ustawy, stanowiących odrębną całość oraz będących właściwymi i niezbędnymi do świadczenia usługi zwolnionej.

W tym miejscu zauważyć należy, że przepisy art. 43 ust. 1 pkt 7 i 3741 miały na celu implementację do krajowego porządku prawnego przepisów art. 135 ust. 1 lit. a-f dyrektywy VAT, zgodnie z którymi zwolnieniu od tego podatku podlegają wymienione transakcje z dziedziny finansów i ubezpieczeń. Przepisy art. 43 ust. 13 i 14 nie mają wprawdzie bezpośredniego odpowiednika w przepisach dyrektywy VAT, stanowiły jak pierwotnie uznano odzwierciedlenie tez wynikających z orzecznictwa TSUE, odnoszącego się do kwestii możliwości zastosowania, w świetle przepisów ww. dyrektywy, zwolnienia dla części składowej usługi wykonywanej przez podmiot trzeci (np. wyroki w sprawach C2/95 SDC, C235/00 CSC, C169/04 Abbey National, C350/10 Nordea Pankki Suomi Oyj), co odniesiono także do usługi ubezpieczeń. Mając jednak na uwadze orzeczenie TSUE w sprawie C40/15, gdzie TSUE orzekł o braku analogii transakcji ubezpieczeniowych z usługami finansowymi, oraz zawężającą wykładnię Trybunału w odniesieniu do części składowej usługi finansowej, zasadne jest usunięcie ust. 13 i 14 w art. 43 ustawy o VAT.

Podkreślić należy, że celem przedmiotowej zmiany jest ściślejsze odwzorowanie przepisów dyrektywy VAT dotyczących zakresu stosowania zwolnienia do usług finansowych i ubezpieczeniowych oraz orzecznictwa TSUE. Z uwagi na to, że interpretacja zgodna z orzecznictwem TSUE w zakresie usług finansowych może i powinna zostać wyprowadzona bezpośrednio z przepisów art. 43 ust. 1 pkt 7 i 3841, przepis art. 43 ust. 13 jest zbędny. Przy dokonywaniu interpretacji przepisów art. 43 ust. 1 pkt 7 i 3841 ustawy o VAT uwzględnić należy orzecznictwo TSUE dotyczące usług finansowych (w tym usług stanowiących element usług finansowych). Ze zwolnienia będą nadal korzystać usługi stanowiące element usług finansowych wymienionych w art. 43 ust. 1 pkt 7 i 3841, jeżeli takie zwolnienie wynika z orzecznictwa TSUE.

Mając na uwadze wykładnię zwolnień przewidzianych w art. 43 ust. 1 pkt 37, 38 i 40 ustawy, konieczne jest zdefiniowanie pojęcia usług pośrednictwa. W związku z tym, że ani ustawa o podatku od towarów i usług, ani Dyrektywa 112 nie definiują tego pojęcia, w celu określenia, jakie czynności należy rozumieć pod pojęciem usług pośrednictwa, należy oprzeć się na wykładni językowej, wspieranej przy tym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Zgodnie ze Słownikiem Języka Polskiego (Wydawnictwo Naukowe PWN, wersja internetowa: http://sjp.pwn.pl), przez pośrednictwo należy rozumieć działalność osoby trzeciej mającą na celu porozumienie się między stronami lub załatwienie jakichś spraw dotyczących obu stron. Równorzędnie, przez pośrednictwo rozumie się kojarzenie kontrahentów w transakcjach handlowych, a więc załatwianie dla zarobku różnego rodzaju transakcji handlowych między dwiema stronami, uczestniczenie w zawieraniu takich transakcji. W tym zakresie stwierdzić należy, że wykonywane przez podmiot wszelkie czynności zmierzające do zawarcia między dwiema różnymi stronami transakcji handlowych można uznać za pośrednictwo. Z kolei z doktrynalnego punktu widzenia cechą charakterystyczną pośrednictwa odróżniającą ten stosunek od innych umów jest fakt, że bezpośrednią przyczyną zawarcia bezpośrednio lub pośrednio umowy są działania pośrednika. Innymi słowy przez umowę o pośrednictwo należałoby rozumieć taki stosunek prawny istniejący pomiędzy dwiema stronami, z których jedna (pośrednik) otrzymuje zlecenie od drugiej, aby doprowadzić do wymiany gospodarczej świadczeń z osobą trzecią, przy czym znalezienie kontrahenta ma stanowić bezpośredni i decydujący rezultat starań pośrednika. Bezpośrednim celem aktywności pośrednika jest wywołanie skutku prawnego, polegającego na wprowadzeniu zleceniodawcy (podmiotu zastępowanego) w stosunek umowny z osobą trzecią.

W celu rozstrzygnięcia, co w świetle przepisów prawa podatkowego należy rozumieć pod pojęciem pośrednictwa warto odnieść się do wyroku z dnia 21 czerwca 2007 r. w sprawie C-453/05 Volker Ludwig przeciwko Finanzamt Luckenwalde, w którym TSUE stwierdził, że pojęcie pośrednictwa () obejmuje działalność wykonywaną przez osobę pośredniczącą, która nie jest stroną umowy dotyczącej produktu finansowego i której działalność różni się od typowych świadczeń umownych wykonywanych przez strony tych umów. W istocie pośrednictwo stanowi usługę świadczoną na rzecz strony umowy, za którą wypłaca ona wynagrodzenie jako za odrębną działalność pośrednictwa. W tym kontekście celem takiej działalności jest uczynić wszystko co niezbędne, by dwie strony zawarły umowę, przy czym pośrednik nie ma żadnego interesu w zakresie treści umowy (zob. podobnie wyrok z dnia 13 grudnia 2001 r. w sprawie C-235/00 CSC Financial Services, Rec. str. I 10237, pkt 39). Natomiast nie ma miejsca działalność polegająca na pośrednictwie, jeśli jedna ze stron umowy zleca podwykonawcy część czynności faktycznych związanych z umową (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie CSC Financial Services, pkt 40) pkt 23.

W konsekwencji, w świetle orzecznictwa TSUE usługa pośrednictwa powinna mieć następujące cechy:

pośrednik nie jest stroną umowy dotyczącej produktu finansowego i jego działalność różni się od typowych świadczeń umownych wykonywanych przez strony tych umów,

strona transakcji finansowej wypłaca pośrednikowi wynagrodzenie za świadczoną przez niego usługę pośrednictwa,

celem działań pośrednika jest uczynienie wszystkiego, co niezbędne, by dwie strony zawarły umowę (a sam pośrednik nie ma żadnego interesu w zakresie treści umowy),

czynności pośrednika nie ograniczają się do dopełnienia formalności administracyjnych związanych z umową.

Z okoliczności przedstawionych we wniosku wynika, że Wnioskodawca (N., Spółka) jest domem maklerskim. N. wykonuje działalność maklerską w zakresie określonym w art. 69 ust. 2 i 4 ustawy z 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi. W ramach prowadzonej działalności N. uzyskuje m.in. przychody ze sprzedaży usług, które scharakteryzowano według głównych rodzajów:

Usługi w zakresie: prowadzenia Bankowych Rachunków Inwestycyjnych" (BRI); udzielania Kredytów w rachunku BRI, udzielania Kredytów na zakup papierów wartościowych oferowanych w obrocie pierwotnym lub pierwszej ofercie publicznej (Kredyty IPO);
Usługi w zakresie pośrednictwa w sprzedaży produktów bankowych, tj. kredytu finansowego i kredytu hipotecznego umowa agencyjna;
Usługi w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego;
Opłaty pobierane przez N. w związku z prowadzeniem rachunków papierów wartościowych i rachunków pieniężnych klientów;
Dystrybucja Jednostek Uczestnictwa;
Oferowanie Certyfikatów Inwestycyjnych oraz przyjmowanie żądań wykupu Certyfikatów Inwestycyjnych (dalej CI) Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego (dalej FIZ)

W opisie sprawy Wnioskodawca szczegółowo wskazał czynności składające się na ww. świadczenia.

Na tle przedstawionego stanu faktycznego/zdarzenia przyszłego, Wnioskodawca postawił pytanie odnoszące się do kwestii zastosowania zwolnienia od podatku od towarów i usług, dla wykonywanych czynności, szczegółowo opisanych we wniosku.

W pierwszej kolejności zauważyć należy, że co do zasady każde świadczenie dla celów opodatkowania podatkiem VAT powinno być traktowane jak odrębne i niezależne, jednak w sytuacji, gdy kilka świadczeń obejmuje z ekonomicznego punktu widzenia jedną usługę, usługa ta nie powinna być sztucznie dzielona dla celów podatkowych. Jeżeli zatem dwa lub więcej niż dwa świadczenia (lub czynności) dokonane przez podatnika na rzecz konsumenta są tak ściśle związane, że obiektywnie tworzą one w aspekcie gospodarczym jedną całość, której rozdzielenie miałoby sztuczny charakter, to wszystkie te świadczenia lub czynności stanowią jednolite świadczenie do celów stosowania przepisów ustawy o podatku od towarów i usług.

Ważne jest, czy świadczenia są ze sobą ściśle powiązane w taki sposób, że samodzielnie nie przynoszą wymaganej praktycznej korzyści z punktu widzenia przeciętnego konsumenta. Nie ma znaczenia subiektywny punkt widzenia dostawcy lub odbiorcy świadczenia. Jeżeli jednak w skład świadczonej usługi wchodzić będą czynności, które nie służą wyłącznie wykonaniu czynności głównej, zasadniczej, lecz mogą mieć również charakter samoistny, to wówczas nie ma podstaw dla traktowania ich jako elementu usługi kompleksowej. Podstawowym kryterium pozwalającym uznać zbiór określonych czynności za usługę kompleksową (złożoną) jest określenie wzajemnych relacji pomiędzy elementami składowymi złożonej usługi w zakresie celów, które usługi te realizują. Pojedynczą usługę należy uznać za pomocniczą w stosunku do usługi zasadniczej, jeżeli nie stanowi ona dla klienta celu samego w sobie, lecz jest środkiem do lepszego wykonania usługi zasadniczej. Podstawowym celem usługi pomocniczej tworzącej razem z usługą główną usługę kompleksową jest lepsze wykorzystanie przez nabywcę usługi głównej. Aby dana pomocnicza usługa mogła być uznana za element kompleksowej usługi, winna służyć bezpośrednio realizacji głównej usługi. W celu ustalenia czy dana usługa może być uznana za złożoną, konieczne jest zbadanie przebiegu konkretnej transakcji z uwzględnieniem jej wszystkich ekonomicznych aspektów.

Zauważyć należy, że jakkolwiek zdarzają się sytuacje, gdy występuje wielość świadczeń wynikających z jednej umowy i mogą być one potraktowane jako jedna usługa (i opodatkowane jedną stawką podatkową), możliwe jest to tylko i wyłącznie w takich sytuacjach, gdy na taką usługę składa się cały zespół nie dających się w istocie wyodrębnić czynności, dających w efekcie ostateczną, jednorodną usługę.

Kwestia kompleksowości usług była rozstrzygana przez Trybunał Sprawiedliwości UE, który wypowiedział się w tym zakresie w sprawach C-349/96 CPP, C-41/04 Levob, C-111/05 Aktiebolaget NN.

W orzeczeniu z dnia 25 lutego 1999 r. w sprawie Card Protection Plan Ltd v Commissioners of Customs and Excise (C-349/96), Trybunał stwierdził, że W celu ustalenia, dla celów VAT, czy świadczenie usług obejmujące kilka części składowych, które należy traktować jako jedno świadczenie, czy też jako dwa lub więcej świadczeń wycenianych odrębnie, należy przede wszystkim wziąć pod uwagę treść przepisu art. 2 (1) VI Dyrektywy, zgodnie z którym każde świadczenie usług powinno być traktowane jako odrębne i niezależne oraz fakt, iż świadczenie obejmujące z ekonomicznego punktu widzenia jedną usługę nie powinno być sztucznie dzielone, co mogłoby prowadzić do nieprawidłowości w funkcjonowaniu systemu podatku VAT. Trybunał wskazał, że pojedyncze świadczenie ma miejsce zwłaszcza wtedy, gdy jedną lub więcej części składowych uznaje się za usługę zasadniczą, podczas, gdy inny lub inne elementy traktuje się jako usługi pomocnicze, do których stosuje się te same zasady opodatkowania, co do usługi zasadniczej. Usługę należy uznać za usługę pomocniczą w stosunku do usługi zasadniczej, jeżeli nie stanowi ona dla klienta celu samego w sobie, lecz jest środkiem do lepszego wykorzystania usługi zasadniczej.

Trybunał zaakcentował ekonomiczny punkt widzenia oraz ocenę z perspektywy nabywcy. Z treści powołanego wyroku wynika, że TSUE położył duży nacisk na subiektywne kryteria przy ocenie danego świadczenia jako złożonego, jednakże wnioski, co do kwalifikacji danego kompleksu zdarzeń gospodarczych jako świadczenia złożonego, nie mogą być pozbawione waloru obiektywnego albowiem zakres i sposób opodatkowania świadczenia nie może być zależny jedynie od woli stron transakcji. Stąd w pierwszym rzędzie Trybunał odwołał się do art. 2(1) VI Dyrektywy, wedle którego każde świadczenie usług powinno być zwykle uznawane za odrębne i niezależne a świadczenie złożone w aspekcie gospodarczym nie powinno być sztucznie rozdzielane, by nie pogarszać funkcjonalności systemu VAT. Sąd wskazał, że jeśli dana transakcja składa się z szeregu świadczeń i czynności należy uwzględnić wszystkie okoliczności, w jakich jest dokonywana rozpatrywana transakcja.

Jak ponadto wskazał TSUE, z jednym świadczeniem mamy do czynienia w szczególności w przypadku, gdy kilka elementów powinno zostać uznanych za istotne dla świadczenia głównego, podczas gdy z kolei jedno lub więcej świadczeń powinno być postrzegane jako pomocnicze, dzielące los podatkowy świadczenia głównego; to samo odnosi się do przypadku, gdy dwa lub więcej elementów dostarczanych przez podatnika do klienta, będącego typowym konsumentem, są tak ściśle ze sobą związane, że stanowią one obiektywnie jedno tylko nierozerwalne świadczenie gospodarcze, którego rozdzielenie miałoby charakter sztuczny (tak np. ww. wyrok TSUE w sprawie Levob Verzekeringen i OV Bank, pkt 21-22 i przywołane tam orzecznictwo; wyrok TSUE z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie C-111/05 Aktiebolaget NN, pkt 22-23).

Zdaniem TSUE, w celu ustalenia, czy kontrahent podatnika rozumiany jako przeciętny klient otrzymuje kilka odrębnych świadczeń głównych czy jedno świadczenie złożone, należy poszukiwać elementów charakterystycznych dla rozpatrywanej czynności i uwzględnić wszystkie okoliczności, w której jest ona dokonywana. W szczególności dane świadczenie należy uważać za świadczenie pomocnicze w stosunku do świadczenia głównego, gdy dla klientów nie stanowi ono celu samego w sobie, lecz środek do korzystania na jak najlepszych warunkach z głównej usługi usługodawcy (tak np.: ww. wyrok TSUE w sprawie Everything Everywhere, pkt 25-26 i przywołane tam orzecznictwo; ww. wyrok TSUE w sprawie Graphic Procédé, pkt 20, 24 i przywołane tam orzecznictwo).

Przywołać można również wyrok z dnia 11 czerwca 2009 r. w sprawie C&‑572/07 RLRE Tellmer Property sro przeciwko Finanční ředitelství v Ústí nad Labem, w którym TSUE stwierdził, że () z art. 2 szóstej dyrektywy wynika, że każde świadczenie powinno być zwykle uznawane za odrębne i niezależne (). Co więcej, w pewnych okolicznościach formalnie odrębne świadczenia, które mogą być wykonywane oddzielnie, a zatem które mogą oddzielnie prowadzić do opodatkowania lub zwolnienia, należy uważać za jednolitą czynność, jeżeli nie są od siebie niezależne. Jest tak na przykład w sytuacji, gdy można stwierdzić, że jedno lub więcej świadczeń stanowi świadczenie główne, a inne świadczenie lub świadczenia stanowią jedno lub więcej świadczeń pomocniczych dzielących los podatkowy świadczenia głównego. W szczególności dane świadczenie należy uważać za świadczenie pomocnicze w stosunku do świadczenia głównego, gdy dla klientów nie stanowi ono celu samego w sobie, lecz środek do korzystania na jak najlepszych warunkach z głównej usługi usługodawcy (). Ponadto można również uznać, że jednolite świadczenie występuje w przypadku, gdy dwa lub więcej elementy albo dwie lub więcej czynności dokonane przez podatnika są ze sobą tak ściśle związane, że tworzą obiektywnie jedno niepodzielne świadczenie gospodarcze, którego rozdzielenie miałoby charakter sztuczny (). Tak również w wyroku z dnia 21 lutego 2008 r. w sprawie C-425/06 Ministero dellEconomia e delle Finanze przeciwko Part Service Srl. Wyrok ten sformułował kryteria przesądzające o tym, kiedy występuje świadczenie złożone. Ma ono zatem miejsce w sytuacji, gdy:

świadczenie pomocnicze nie stanowi celu samego w sobie, lecz stanowi środek do korzystania na jak najlepszych warunkach z usługi podstawowej,
poszczególne czynności są ze sobą tak ściśle związane, że ich rozdzielenie miałoby charakter sztuczny,
kiedy nie istnieje możliwość nabywania danego świadczenia od podmiotów zewnętrznych,
kiedy nie istnieje możliwość odrębnego fakturowania za daną czynność.

W przypadku natomiast, gdy możliwe jest wyodrębnienie poszczególnych usług, tzn. mają one charakter samoistny mogą występować niezależnie nie mamy do czynienia z usługą złożoną (kompleksową). Wówczas w celu określenia czy poszczególne czynności wchodzące w skład opisanej Usługi korzystają ze zwolnienia konieczne jest jednostkowe ocenianie poszczególnych czynności pod kątem skorzystania ze zwolnienia.

Ad A.

Analiza wymienionych we wniosku czynności w grupie A, w kontekście powołanych przepisów prawa oraz orzeczeń TSUE prowadzi do wniosku, że tylko część z nich może być zakwalifikowana jako usługi pośrednictwa w udzielaniu kredytów w rachunku BRI lub kredytów IPO. I tak czynności polegające na doprowadzaniu do zawarcia umów wśród których Wnioskodawca wymienił:

informowanie Klienta o obowiązujących w banku warunkach otwarcia i prowadzenia rachunków BRI oraz warunków uzyskania Kredytu BRI lub Kredytu IPO,
weryfikację tożsamości Klientów, w przypadku, gdy złożenie wniosków o otwarcie rachunku BRI lub udzielenie kredytów ma miejsce w lokalu Spółka,
przekazywanie ww. wniosków do Banku wraz z kompletem dokumentów,
sporządzenie wydruku stanu Rachunku Inwestycyjnego Kredytobiorcy BRI lub IPO, stanowiącego załącznik do wniosku kredytowego

należy uznać za czynności z zakresu pośrednictwa finansowego zmierzające w istocie do zawarcia umowy udzielenia kredytu. Tym samym, wymienione powyżej czynności, wykonywane przez Wnioskodawcę w ramach konkretnej umowy należy uznać za usługi pośrednictwa w świadczeniu usług udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych, o których mowa w art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy, podlegające zwolnieniu od podatku.

Natomiast wykonywanie przez Wnioskodawcę czynności polegających na:

dokonywania, zgodnie z dyspozycją Kredytobiorcy BRI lub IPO zawartą w umowie Kredytu, nieodwołalnej blokady Rachunku Inwestycyjnego, jako zabezpieczenia spłaty kredytu wraz z odsetkami oraz ewentualnymi kosztami,
dokonywanie wyceny Rachunku Inwestycyjnego Kredytobiorcy BRI lub IPO po rozliczeniu każdej sesji GPW i przesyłania do Banku odpowiednich plików operacyjnych,
w przypadku spadku wartości zabezpieczenia poniżej wymagalnego poziomu wstrzymanie na wniosek Banku wszelkich operacji na Rachunku Inwestycyjnym Kredytobiorcy BRI lub IPO,
wykonywanie wszelkich dyspozycji Banku na Rachunku Inwestycyjnym Kredytobiorcy BRI lub IPO na podstawie i w zakresie pełnomocnictwa udzielonego Bankowi przez Klienta,
informowania Banku na jego wniosek, na podstawie pełnomocnictwa udzielonego bankowi przez Klienta, o dyspozycjach składanych przez Kredytobiorcę BRI na swoim Rachunku Inwestycyjnym dotyczących odpowiedzi na wezwanie do sprzedaży akcji oraz transakcji pakietowych, oraz o stanie Rachunku Inwestycyjnego Kredytobiorcy BRI lub IPO,
informowania Banku o każdym przypadku zajęcia lub zabezpieczenia rachunku Inwestycyjnego przez organy egzekucyjne lub inne uprawnione podmioty,
nieudzielanie Kredytobiorcy BRI lub IPO, bez zgody Banku pożyczek na zakup Papierów Wartościowych, ani niepożyczania Papierów i Wartościowych znajdujących się na Rachunku Inwestycyjnym objętym blokadą z tytułu udzielonego kredytu,
zwracanie do Banku części lub całości udzielonego Kredytobiorcy IPO kredytu w przypadku niewykorzystania wszystkich środków na zakup papierów wartościowych,
przyjmowanie od Kredytobiorcy IPO nieodwołalnych dyspozycji deponowania na Rachunku Inwestycyjnym papierów wartościowych, nabywanych w ofercie publicznej w trybie pierwotnym,
umieszczanie na wyciągach z Rachunku Inwestycyjnego Kredytobiorcy BRI lub IPO informacji o wartości blokady na Rachunku Inwestycyjnym w związku z udzielonym kredytem,
przestrzegania zakazu nabywania przez Kredytobiorcę BRI lub IPO instrumentów pochodnych na Rachunku Inwestycyjnym, który stanowi zabezpieczenie kredytu,
w przypadku korzystania przez Klienta z linii kredytowej w rachunku BRI, Spółka zobowiązuje się do nieprzyjmowania od Kredytobiorców BRI za środki pochodzące z kredytu, przez cały okres kredytowania, zleceń na zakup Papierów Wartościowych innych niż objęte listą ustaloną przez Bank

to przejaw uczestniczenia Wnioskodawcy w wykonaniu zawartych wcześniej umów kredytowych. Istotą tych czynności nie jest doprowadzenie do zawarcia umowy kredytu lecz mają charakter techniczny związany z obsługą kredytu.

Tym samym wbrew twierdzeniom Wnioskodawcy nie mogą stanowić one kompleksowej usługi pośrednictwa finansowego i w związku z tym nie mogą korzystać ze zwolnienia, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy.

W konsekwencji, stanowisko Wnioskodawcy w zakresie zwolnienia od podatku usług sklasyfikowanych w grupie A, oceniane jako całość, uznano za nieprawidłowe.

Ad B.

W odniesieniu do usług sklasyfikowanych we wniosku w grupie B (usługi w zakresie pośrednictwa w sprzedaży produktów bankowych, tj. kredytu finansowego i kredytu hipotecznego umowa agencyjna), należy zauważyć, że Wnioskodawca jednoznacznie wskazał w opisie sprawy, że wszystkie czynności wykonywane przez N. na rzecz Banku w ramach umowy, polegające na:

przekazywaniu potencjalnym klientom informacji o produktach bankowych,

informowaniu o ryzykach oraz prawie odstąpienia od umowy,

uczestniczeniu przy składaniu podpisów na umowach kredytu,

aneksach od umów, w tym umowach stanowiących prawne zabezpieczenie oraz umowach o produkty powiązane z kredytem,

wydawanie kompletu odpowiednich druków klientom, potwierdzanie ich tożsamości,

dokonywanie przeglądu ksiąg wieczystych będących przedmiotem kredytowania i sporządzanie dla banku notatek z przeglądu w uzgodnionej formie, przesyłanie kompletu dokumentów do banku

mają na celu doprowadzenie do zawarcia, przez potencjalnego klienta, umowy z bankiem na jeden z oferowanych przez Bank produktów finansowych.

Czynności te, w kontekście powołanych powyżej przepisów prawa oraz orzeczeń TSUE należy uznać za czynności z zakresu pośrednictwa finansowego zmierzające w istocie do zawarcia umów udzielenia kredytów.

Tym samym, wymienione powyżej czynności, wykonywane przez Wnioskodawcę w ramach umowy należy uznać za kompleksową usługę pośrednictwa w świadczeniu usług udzielania kredytów lub pożyczek pieniężnych, o których mowa w art. 43 ust. 1 pkt 38 ustawy, podlegające zwolnieniu od podatku.

W konsekwencji, stanowisko Wnioskodawcy w zakresie zwolnienia od podatku usług sklasyfikowanych w grupie B, uznano za prawidłowe.

Ad C.

Analiza wymienionych we wniosku czynności w grupie C, w kontekście powołanych przepisów prawa oraz orzeczeń TSUE prowadzi do wniosku, że tylko część z nich może być zakwalifikowana jako usługi usługi pośrednictwa ubezpieczeniowego. I tak czynności polegające na doprowadzaniu do zawarcia umów wśród których Wnioskodawca wymienił:

informowanie o produktach, warunkach i rodzajach ubezpieczeń a także ogólnych warunkach ubezpieczenia oraz postępowaniu w przypadku zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego,

pomoc przy wypełnianiu wniosków oraz weryfikowanie poprawności wypełnienia, przyjmowanie druków i przekazywanie ich do towarzystwa ubezpieczeniowego

należy uznać za czynności z zakresu pośrednictwa ubezpieczeniowego zmierzające w istocie do zawarcia umowy ubezpieczenia. Tym samym, wymienione powyżej czynności, wykonywane przez Wnioskodawcę w ramach umowy należy uznać za usługi pośrednictwa w świadczeniu usług ubezpieczeniowych, o których mowa w art. 43 ust. 1 pkt 37 ustawy, podlegające zwolnieniu od podatku.

Natomiast wykonywanie przez Wnioskodawcę czynności polegających na:

wyjaśnianiu ubezpieczającym warunków zawartych Umów Ubezpieczenia,
wyjaśnianiu i przypominaniu ubezpieczającym o obowiązkach stron Umowy Ubezpieczenia,
pośredniczenie w przekazywaniu ubezpieczającym pochodzących od Towarzystwa informacji związanych ze zmianami wprowadzanymi do Umowy Ubezpieczenia,
pomoc w przygotowaniu korespondencji kierowanej przez ubezpieczających do Towarzystwa na żądanie ubezpieczającego,
pomoc ubezpieczonym i uposażonym w przygotowaniu dokumentów niezbędnych do wypłaty świadczenia oraz informowanie o trybie wypłaty świadczenia,
przypominanie ubezpieczającym o obowiązku zapłaty składek, których termin płatności upłynął.

to przejaw uczestniczenia Wnioskodawcy w obsłudze zawartych wcześniej umów ubezpieczenia. Istotą tych czynności nie jest doprowadzenie do zawarcia umowy ubezpieczenia lecz mają charakter techniczny.

Tym samym wbrew twierdzeniom Wnioskodawcy czynności te nie mogą stanowić kompleksowej usługi pośrednictwa ubezpieczeniowego. Możliwe jest wyodrębnienie poszczególnych usług (świadczonych przed zawarciem umowy ubezpieczenia oraz świadczonych po jej zawarciu), usługi te mają charakter samoistny i mogą występować niezależnie. Świadczy o tym również kalkulacja wynagrodzenia jak wskazał Wnioskodawca, sposób ustalenia wynagrodzenia różni się w zależności od towarzystwa, z którym Spółka ma podpisaną umowę agencyjną. W niektórych przypadkach wynagrodzenie należne jest za całość świadczonych usług objętych umową, w innych podzielone jest na początkowe (należne od składek opłaconych za pierwszy rok ubezpieczenia) i obsługowe (za administrowanie wykonywaniem umów ubezpieczenia).

Z uwagi na powyższe okoliczności czynności te nie stanowią usług pośrednictwa ubezpieczeniowego, zatem nie mogą korzystać ze zwolnienia, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 37 ustawy.

W tym miejscu wyraźnie należy podkreślić, że pojęcia używane do oznaczenia zwolnień, o których mowa w art. 43 ustawy, należy interpretować ściśle, zważywszy, że zwolnienia te stanowią odstępstwa od ogólnej zasady, zgodnie z którą podatek VAT pobierany jest od każdej usługi świadczonej odpłatnie przez podatnika. Zatem w pierwszej kolejności należy określić jakie czynności miał na myśli prawodawca formułując w art. 43 ust. 1 pkt 37 zwolnienie dla świadczonych usług ubezpieczeniowych, usług reasekuracyjnych oraz usług pośrednictwa w świadczeniu tych usług.

W świetle utrwalonej linii orzeczniczej TSUE, przewidziane w dyrektywie 2006/112/WE zwolnienia stanowią autonomiczne pojęcia prawa wspólnotowego, których celem jest uniknięcie rozbieżności pomiędzy państwami członkowskimi w stosowaniu systemu podatku VAT. Dlatego też interpretacji zwolnień od podatku należy dokonywać w pierwszej kolejności w oparciu o regulacje dyrektywy 2006/112/WE w kontekście celu tych zwolnień i przy uwzględnieniu orzecznictwa TSUE. Odwoływanie się do pojęć zawartych w innych przepisach prawa krajowego nie powinno przesądzać o zakresie zwolnień od podatku od towarów i usług.

Powołane przez Wnioskodawcę przepisy dotyczące pośrednictwa ubezpieczeniowego mają jedynie pomocniczy charakter przy definiowaniu pojęć związanych z pośrednictwem ubezpieczeniowym, natomiast kluczowe znaczenie dla niniejszego rozstrzygnięcia w zakresie opodatkowania omawianych usług mają przepisy prawa podatkowego oraz orzecznictwo TSUE.

W konsekwencji, stanowisko Wnioskodawcy w zakresie zwolnienia od podatku usług sklasyfikowanych w grupie C, oceniane jako całość, uznano za nieprawidłowe.

Ad D.

Dokonując analizy wymienionych we wniosku czynności w grupie D, w kontekście powołanych przepisów prawa oraz orzeczeń TSUE nie można zgodzić się z Wnioskodawcą, że wszystkie czynności wymienione w tej grupie pomimo, że nie są bezpośrednio związane z obrotem instrumentami finansowymi a stanowią czynności o charakterze pośrednim należy traktować jak element usługi kompleksowej, której przedmiotem są instrumenty finansowe, wypełniając jej specyficzne i istotne funkcje. Wbrew twierdzeniom Wnioskodawcy czynności oznaczone lit.:

przyjęcie do wykonania wniosku (żądania) Klienta uprawnionego ze zdematerializowanych akcji na okaziciela spółki publicznej o wystawienie imiennego zaświadczenia o prawie do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spółki publicznej,
wystawienie instrukcji rozrachunkowej w związku z transakcją płatną, realizowaną za pośrednictwem KDPW (z wyłączeniem oferty odkupu akcji przez emitenta),
sporządzenie szczegółowego zestawienia przychodów i kosztów zawartych w informacji podatkowej PIT 8C, z wyjątkiem gdy jest to związane z rozpatrzeniem skargi Klienta,
wystawienie korekty informacji podatkowej PIT 8C w związku z otrzymaniem przez Spółka dodatkowych informacji, w tym dotyczących kosztów uzyskania przychodu,
wydanie duplikatu informacji podatkowej PIT 8C,
wysłanie na wniosek Klienta, w ramach świadczonych usług maklerskich, korespondencji pisemnej (list za pośrednictwem operatora pocztowego), z wyjątkiem wysłania korespondencji związanej z rozpatrzeniem skargi Klienta i potwierdzenia wykonania zleceń,
wysłanie na wniosek Klienta, w ramach świadczonych usług maklerskich, korespondencji pisemnej (przesyłka kurierska), z wyjątkiem wysłania korespondencji związanej z rozpatrzeniem skargi Klienta i potwierdzenia wykonania zleceń,
wydanie zaświadczenia,
opłaty z tytułu redystrybucji danych giełdowych za pomocą sieci Internet - za dostęp do notowań w czasie rzeczywistym.

nie może korzystać ze zwolnienia od podatku, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 41 ustawy.

Aby Świadczone usługi korzystały ze zwolnienia powinny stosownie do orzecznictwa TSUE dotyczyć specyficznych i istotnych elementów związanych z daną usługą finansową. Takimi elementami nie cechują się ww. usługi. Stanowią one zwykłe usługi techniczne, administracyjne polegają na wykonaniu zwykłego świadczenia rzeczowego. Nie mają wpływu na samo świadczenie usług finansowych. Trudno uznać, że np. wydanie duplikatu informacji podatkowej PIT 8C, wysłanie korespondencji na wniosek klienta, lub wydanie zaświadczenia, stanowi usługę, o której mowa w art. 43 ust. 1 pkt 41 ustawy.

Ze zwolnienia tego będą natomiast korzystały usługi wymienione w grupie D, oznaczone następującymi lit.:

sporządzenie wyciągu z historii Rachunku za wcześniejszy okres niż za ostatnie 12 miesięcy kalendarzowych (wliczając w to miesiąc, w którym składana jest dyspozycja Klienta),
sporządzenie informacji o stanie Rachunku innej niż aktualna,
potwierdzanie wykonania zleceń za dany dzień w formie listowej

stanowią one bowiem element usługi kompleksowej, której przedmiotem są instrumenty finansowe. Stanowią usługi pomocnicze, służące lepszemu wykonaniu usługi głównej.

W konsekwencji stanowisko Wnioskodawcy, w zakresie zwolnienia od podatku usług sklasyfikowanych w grupie D, oceniane jako całość, uznano za nieprawidłowe.

Ad E.

Jednocześnie analiza wymienionych we wniosku w grupie E czynności w kontekście powołanych powyżej przepisów prawa oraz orzeczeń TSUE prowadzi do wniosku, że wszystkie te czynności korzystają ze zwolnienia od podatku na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 41 ustawy.

Zgodzić należy się z Wnioskodawcą, że czynności te są specyficzne i charakterystyczne dla tego rodzaju usług.

Zatem stanowisko Wnioskodawcy, zgodnie z którym usługi dystrybucji jednostek uczestnictwa, korzystają ze zwolnienia przewidzianego w art. 43 ust. 1 pkt 41 ustawy uznano za prawidłowe.

Ad F.

Analogicznie ze zwolnienia, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 41 ustawy korzystają również wszystkie usługi wymienione szczegółowo w grupie F.

Zgodzić należy się z Wnioskodawcą, że czynności te są związane z obrotem certyfikatami inwestycyjnymi, są charakterystyczne dla tego działania i łącznie stanowią kompleksową usługę.

Tym samym Stanowisko Wnioskodawcy w zakresie zwolnienia od podatku usług sklasyfikowanych w grupie F również uznano za prawidłowe.

Jednocześnie wskazać należy, że interpretacja indywidualna wywołuje skutki prawnopodatkowe tylko wtedy, gdy rzeczywisty stan faktyczny sprawy będącej przedmiotem interpretacji pokrywał się będzie ze stanem faktycznym/zdarzeniem przyszłym podanym przez Wnioskodawcę w złożonym wniosku. W związku z powyższym, w przypadku zmiany któregokolwiek elementu przedstawionego we wniosku opisu sprawy udzielona odpowiedź traci swą aktualność.

Zgodnie z art. 14na Ordynacji podatkowej przepisów art. 14k14n nie stosuje się, jeżeli stan faktyczny lub zdarzenie przyszłe będące przedmiotem interpretacji indywidualnej stanowi element czynności będących przedmiotem decyzji wydanej:

z zastosowaniem art. 119a;
w związku z wystąpieniem nadużycia prawa, o którym mowa w art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług.

Interpretacja dotyczy zaistniałego stanu faktycznego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie zaistnienia zdarzenia przedstawionego w stanie faktycznym oraz zdarzenia przyszłego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dniu wydania interpretacji.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem. Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, ul. Jasna 2/4, 00-013 Warszawa, w dwóch egzemplarzach (art. 47 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi Dz. U. z 2017 r., poz. 1369, z późn. zm.) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie albo aktu, o którym mowa w art. 3 § 2 pkt 4a (art. 53 § 1 ww. ustawy).

Jednocześnie, zgodnie art. 57a ww. ustawy, skarga na pisemną interpretację przepisów prawa podatkowego wydaną w indywidualnej sprawie, opinię zabezpieczającą i odmowę wydania opinii zabezpieczającej może być oparta wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd administracyjny jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy), na adres: Krajowa Informacja Skarbowa, ul. Teodora Sixta 17, 43-300 Bielsko-Biała.

Stanowisko

w części prawidłowe

Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej

Źródło: INFOR

Newsletter

Drukuj

Skopiuj link

Zgłoś błąd na stronie