Skutki podatkowe zawarcia umowy przewłaszczenia w celu zabezpieczenia.

Interpretacja indywidualna po wyroku sądu – stanowisko prawidłowe

Szanowny Panie:

1)ponownie rozpatruję sprawę Pana wniosku z 11 marca 2020 r. o wydanie interpretacji indywidualnej – uwzględniam przy tym wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 18 marca 2021 r., sygn. akt III SA/Wa 1618/20 oraz wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 10 kwietnia 2024 r., sygn. akt II FSK 870/21;

2)stwierdzam, że Pana stanowisko w sprawie oceny skutków podatkowych opisanego zdarzenia przyszłego w podatku dochodowym od osób fizycznych jest prawidłowe.

Zakres wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej

11 marca 2020 r. wpłynął Pana wniosek z 11 marca 2020 r. o wydanie interpretacji indywidualnej, który dotyczy podatku dochodowego od osób fizycznych w zakresie skutków podatkowych umowy przewłaszczenia w celu zabezpieczenia. Uzupełnił go Pan – w odpowiedzi na wezwanie – pismem z 11 maja 2020 r. (wpływ 19 maja 2020 r.).

Treść wniosku jest następująca:

Opis zdarzenia przyszłego

Wnioskodawca jest osobą fizyczną, podatnikiem podatku dochodowego od osób fizycznych (dalej również „Wnioskodawca”). Jest On polskim rezydentem podatkowym. Pozostaje On w związku małżeńskim.

NIERUCHOMOŚCI

Wnioskodawca posiadał prawo odrębnej własności dwóch lokali mieszkalnych, znajdujących się przy ulicy … w … (dalej również „Lokale mieszkalne”). Przedmiotowe Lokale mieszkalne Wnioskodawca nabył w drodze zawarcia w 2007 r. umów ustanowienia odrębnej własności lokalu i jego sprzedaży (obie umowy ustanowienia odrębnej własności lokali i ich sprzedaży zostały zawarte w dniu 11 maja 2007 r. w formie dwóch odrębnych aktów notarialnych; dalej również „Umowy ustanowienia odrębnej własności lokali i ich sprzedaży”). Wnioskodawca nabył przedmiotowe Lokale mieszkalne do majątku osobistego. Wnioskodawca nie dokonał nabycia wskazanych Lokali mieszkalnych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, lecz nabył Lokale mieszkalne do majątku prywatnego.

POŻYCZKA

W dniu 20 maja 2010 r. Wnioskodawca zawarł umowę pożyczki w wysokości 230 000 dolarów USD (dalej również „Umowa pożyczki 1”). Wnioskodawca został zobowiązany do zwrotu kwoty głównej oraz odsetek w związku z zawarciem Umowy pożyczki 1, w terminie do dnia 20 maja 2022 r. W celu zabezpieczenia wierzytelności, wynikającej z Umowy pożyczki 1, Wnioskodawca zawarł umowę, na podstawie której dokonał przewłaszczenia na zabezpieczenie Lokali mieszkalnych na rzecz pożyczkodawcy (dalej również „Pożyczkodawca 1”).

Zgodnie z zawartą umową przewłaszczenia na zabezpieczenie, w przypadku dokonania zwrotu wierzytelności wynikającej z Umowy pożyczki 1 we wskazanym terminie, Pożyczkodawca 1 zobowiązał się do zwrotnego przeniesienia Lokali mieszkalnych w terminie 10 dni od dnia dokonania uregulowania wierzytelności, wynikającej z Umowy pożyczki 1.

W dniu 11 lutego 2014 r. Pożyczkodawca 1 zawarł z innym podmiotem (dalej również „Pożyczkodawca 2”) umowę pożyczki na kwotę 700 000zł (PLN) (dalej również „Umowa pożyczki 2”). W celu zabezpieczenia wierzytelności, wynikającej z Umowy pożyczki 2 Pożyczkodawca 1 zawarł umowę, na podstawie której dokonał przewłaszczenia na zabezpieczenie (dalej również „Umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie 2”) Lokali mieszkalnych na rzecz Pożyczkodawcy 2. Zgodnie z zawartą Umową przewłaszczenia na zabezpieczenie 2, w przypadku dokonania zwrotu wierzytelności, wynikającej z Umowy pożyczki 2 we wskazanym terminie Pożyczkodawca 2 zobowiązał się do zwrotnego przeniesienia Lokali mieszkalnych w terminie miesiąca od dnia dokonania uregulowania wierzytelności, wynikającej z Umowy pożyczki 2. Przewłaszczenie Lokali mieszkalnych na rzecz Pożyczkodawcy 2 odbyło się za zgodą Wnioskodawcy. Do chwili obecnej ani Wnioskodawca, ani Pożyczkodawca 1, nie dokonali uregulowania swoich długów wynikających z Umowy pożyczki 1 oraz z Umowy pożyczki 2. Na podstawie zawartej Umowy pożyczki 1 i Umowy pożyczki 2, strony zastrzegły, że do rozliczenia umów pożyczek dojść może również w wyniku sprzedaży Lokali mieszkalnych przez Pożyczkodawcę 2, w przypadku gdy Pożyczkodawca 1 przekaże Pożyczkodawcy 2 zlecenie sprzedaży Lokali mieszkalnych, celem rozliczenia Umowy pożyczki 2. Z uwagi na trudności ze sprzedażą Lokali mieszkalnych Pożyczkodawca 1, Pożyczkodawca 2 oraz Wnioskodawca, podjęli decyzję o zawarciu dwóch umów zatrzymania lokali, które będą miały na celu uporządkowanie struktury właścicielskiej, usunięcie roszczeń o zwrot Lokali mieszkalnych z ksiąg wieczystych oraz przyznanie wyłącznego prawa własności Lokali mieszkalnych Pożyczkodawcy 2. W tym celu, strony zawarły dwie umowy zatrzymania lokali, stanowiące umowy definitywnego przeniesienia Lokali mieszkalnych w ramach przewłaszczenia na zabezpieczenie. W ramach pierwszej umowy zatrzymania lokali („Umowa zatrzymania 1”), zawartej pomiędzy Wnioskodawcą i Pożyczkodawcą 1, dojdzie do określenia rynkowej ceny Lokali mieszkalnych na moment zawarcia Umowy zatrzymania 1. W wyniku zawarcia Umowy zatrzymania 1, dojdzie do definitywnego przeniesienie Lokali mieszkalnych przez Wnioskodawcę na Pożyczkodawcę 1, za zapłatą ceny na rzecz Wnioskodawcy, odpowiadającej rynkowej wartości Lokali mieszkalnych oraz rozliczeniem części ceny poprzez potrącenie z długiem Wnioskodawcy z tytułu Umowy pożyczki 1, zaś pozostałej części ceny poprzez zapłatę pieniężną przez Pożyczkodawcę 1 na rzecz Wnioskodawcy („Wynagrodzenie pieniężne Wnioskodawcy”). Elementem Umowy zatrzymania 1 będzie zrzeczenie się przez Wnioskodawcę roszczenia o zwrot Lokali mieszkalnych, w konsekwencji czego, przedmiotowe prawo w sposób definitywny zostanie przeniesione na Pożyczkodawcę 1. W ramach drugiej umowy zatrzymania lokali („Umowa zatrzymania 2”), zawartej pomiędzy Pożyczkodawcą 1 i Pożyczkodawcą 2 dojdzie do określenia rynkowej ceny Lokali mieszkalnych na moment zawarcia Umowy zatrzymania 2. W wyniku zawarcia Umowy zatrzymania 2, dojdzie do definitywnego przeniesienia Lokali mieszkalnych na Pożyczkodawcę 2 za zapłatą ceny na rzecz Pożyczkodawcy 1, odpowiadającej rynkowej wartości Lokali mieszkalnych oraz rozliczeniem części ceny, poprzez potrącenie z długiem Pożyczkodawcy 1 z tytułu Umowy pożyczki 2, zaś pozostałej części ceny, poprzez zapłatę pieniężną przez Pożyczkodawcę 2 na rzecz Pożyczkodawcy 1 („Wynagrodzenie pieniężne Pożyczkodawcy 1”). Elementem Umowy zatrzymania 2 będzie zrzeczenie się przez Pożyczkodawcę roszczenia o zwrot Lokali mieszkalnych, w konsekwencji czego przedmiotowe prawo w sposób definitywny zostanie przeniesione na Pożyczkodawcę 2.

W uzupełnieniu wniosku Wnioskodawca wskazał, że Umowa pożyczki 1 nie została zawarta w formie aktu notarialnego. Umowa przeniesienia „Lokali mieszkalnych” na zabezpieczenie wierzytelności wynikającej z Umowy pożyczki 1 została zawarta w dniu 11 czerwca 2010 r. Umowa przewłaszczenia „Lokali mieszkalnych” na zabezpieczenie wierzytelności wynikającej z Umowy pożyczki 1 została zawarta w formie aktu notarialnego.

Umowa pożyczki 2 nie została zawarta w formie aktu notarialnego. Umowa pożyczki 2 została zawarta w dniu 11 lutego 2014 r. Pożyczkobiorca zobowiązany był dokonać zwrotu całej kwoty pożyczki wynikającej z Umowy pożyczki 2, w terminie do 31 sierpnia 2014 r. W chwili obecnej, Pożyczkodawca 1 i Pożyczkodawca 2 negocjują aneks do Umowy pożyczki 2 wydłużający termin zwrotu kwoty pożyczki wynikającej z Umowy pożyczki 2. Umowa przeniesienia „Lokali mieszkalnych” na zabezpieczenie wierzytelności wynikającej z Umowy pożyczki 2, została zawarta pomiędzy Pożyczkodawcą 1 a Pożyczkodawcą 2 w dniu 11 czerwca 2010 r. Umowa przewłaszczenia „Lokali mieszkalnych” na zabezpieczenie wierzytelności wynikającej z Umowy pożyczki 2, została zawarta w formie aktu notarialnego. Zawarcie Umowy zatrzymania 1 pomiędzy Wnioskodawcą a Pożyczkodawcą 1, przewidywane jest, że nastąpi do dnia 30 września 2020 r. Zawarcie Umowy zatrzymania 2 pomiędzy Pożyczkodawcą 1 a Pożyczkodawcą 2, przewidywane jest, że nastąpi do dnia 30 września 2020 r.

Pytania

1.Czy moment zawarcia Umowy zatrzymania 1 stanowi moment ostatecznego przeniesienia przez Wnioskodawcę przedmiotu zabezpieczenia w ramach umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie w rozumieniu art. 10 ust. 2 pkt 1 w zw. z art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych?

2.Czy w związku z faktem nabycia Lokali mieszkalnych w 2007 r., a więc ponad 5 lat temu, w wyniku otrzymania Wynagrodzenia pieniężnego Wnioskodawcy, w wysokości nadwyżki ceny sprzedaży Lokali mieszkalnych ponad wartość wierzytelności, wynikającej z Umowy pożyczki 1, Wnioskodawca będzie zobowiązany do zapłaty podatku dochodowego od osób fizycznych?

Pana stanowisko w sprawie

Zdaniem Wnioskodawcy, w odniesieniu do pytania oznaczonego nr 1, moment zawarcia Umowy zatrzymania 1, stanowi moment ostatecznego przeniesienia przedmiotu umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie w rozumieniu art. 10 ust. 2 pkt 1 w zw. z art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej „Ustawa o PIT”) z uwagi na okoliczność, że z chwilą zawarcia Umowy zatrzymania 1, dochodzi do zbycia Lokali mieszkalnych w celu zaspokojenia zabezpieczonej wierzytelności wynikającej z Umowy pożyczki 1. Z tą też chwilą, nabycie przedmiotu przewłaszczenia staje się ostateczne, ponieważ w wyniku zawarcia Umowy zatrzymania 1, Pożyczkodawca 1 przystąpi do zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności w drodze przejęcia Lokali mieszkalnych, zaś Wnioskodawca nie będzie uprawniony do domagania się zwrotu Lokali mieszkalnych.

Zdaniem Wnioskodawcy, w odniesieniu do pytania oznaczonego nr 2, nie będzie On zobowiązany do zapłaty podatku dochodowego od osób fizycznych od otrzymanego wynagrodzenia pieniężnego Wnioskodawcy. Wskazana kwota stanowić będzie należne Wnioskodawcy wynagrodzenie z tytułu przeniesienia Lokali mieszkalnych przez Wnioskodawcę na rzecz Pożyczkodawcy 1, po potrąceniu kwoty uregulowanej wierzytelności z tytułu Umowy pożyczki 1. Z uwagi zaś na termin nabycia przez Wnioskodawcę Lokali mieszkalnych, tj. 2007 r., otrzymane Wynagrodzenie pieniężne Wnioskodawcy z tytułu Umowy zatrzymania 1 nie będzie podlegać opodatkowaniu na gruncie Ustawy o PIT.

Uzasadnienie.

Ad 1.

Zgodnie z art. 9 ust. 1 Ustawy o PIT „Opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku”. Zgodnie z powołanym przepisem, opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych podlega dochód.

Zgodnie z art. 9 ust. 1a Ustawy o PIT „Jeżeli podatnik uzyskuje dochody z więcej niż jednego źródła, przedmiotem opodatkowania w danym roku podatkowym jest, z zastrzeżeniem art. 25e, art. 29-30cb, art. 30da-30f oraz art. 44 ust. 7e i 7f, suma dochodów z wszystkich źródeł przychodów”. W przypadku, gdy podatnik uzyskuje dochody z więcej niż jednego źródła przychodów, przedmiotem opodatkowania na gruncie Ustawy o PIT jest suma dochodów ze wszystkich źródeł przychodów.

Zgodnie z art. 9 ust. 2 Ustawy o PIT „Dochodem ze źródła przychodów, jeżeli przepisy art. 23o, art. 23u, art. 24-24b, art. 24c, art. 24e, art. 30ca, art. 30da oraz art. 30f nie stanowią inaczej, jest nadwyżka sumy przychodów z tego źródła nad kosztami ich uzyskania, osiągnięta w roku podatkowym. Jeżeli koszty uzyskania przekraczają sumę przychodów, różnica jest stratą ze źródła przychodów”. Zgodnie z powołanym przepisem, przychodem ze źródła przychodów jest nadwyżka sumy przychodów z danego źródła nad kosztami uzyskania przychodów, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Na gruncie art. 10 Ustawy o PIT ustawodawca wprowadził katalog źródeł przychodów, w ramach których rozpoznawane są przychody uzyskiwane przez podatników podatku dochodowego od osób fizycznych.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 8 Ustawy o PIT „Źródłami przychodów są odpłatne zbycie, z zastrzeżeniem ust. 2:

a)nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości,

b)spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego oraz prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,

c)prawa wieczystego użytkowania gruntów,

d)innych rzeczy,

- jeżeli odpłatne zbycie nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej i zostało dokonane w przypadku odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych określonych w lit. a)-c) - przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie, a innych rzeczy - przed upływem pół roku, licząc od końca miesiąca, w którym nastąpiło nabycie; w przypadku zamiany okresy te odnoszą się do każdej z osób dokonującej zamiany”.

Zgodnie z powołanym przepisem, w ramach odrębnego źródła przychodów rozpoznawane są przychody z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości, prawa wieczystego użytkowania gruntów czy innych rzeczy. Warunkiem zakwalifikowania przychodów z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości, prawa wieczystego użytkowania gruntów czy innych rzeczy w ramach źródła przychodów, wymienionego na gruncie art. 10 ust. 1 pkt 8 Ustawy o PIT, jest okoliczność, że odpłatne zbycie nie może zostać dokonane w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, a ponadto zbycie to musi zostać dokonane w terminie 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie nieruchomości, oraz praw majątkowych, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a)-c) Ustawy o PIT, bądź w terminie pół roku, licząc od końca miesiąca, w którym nastąpiło nabycie rzeczy ruchomych.

W świetle powyższego, zaliczeniu do źródła przychodów wskazanego w art. 10 ust. 1 pkt 8 Ustawy o PIT podlegają przychody z odpłatnego zbycia:

1)nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości, prawa wieczystego użytkowania gruntów czy innych rzeczy oraz,

2)gdy zbycie nie następuje w ramach prowadzonej działalności gospodarczej oraz,

3)gdy zbycie zostaje dokonane w terminie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie nieruchomości, bądź praw majątkowych wymienionych w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a)-c) Ustawy o PIT, bądź w terminie pół roku licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie rzeczy ruchomych.

Na gruncie art. 10 ust. 2 Ustawy o PIT wprowadzono szereg wyjątków, modyfikujących zasady opodatkowania przychodów, zaliczanych do źródła przychodów, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 Ustawy o PIT. Zgodnie z art. 10 ust. 2 pkt 1 Ustawy o PIT „Przepisów ust. 1 pkt 8 nie stosuje się do odpłatnego zbycia (...) na podstawie umowy przewłaszczenia w celu zabezpieczenia wierzytelności, w tym pożyczki lub kredytu - do czasu ostatecznego przeniesienia własności przedmiotu umowy”. Na gruncie wskazanego przepisu ustawodawca wprowadził szczególne zasady rozpoznania przychodu, w odniesieniu do zbycia składników majątkowych w ramach umowy przewłaszczenia w celu zabezpieczenia. Z uwagi na specyfikę umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, ustawodawca dokonał określenia dla celów podatkowych momentu zbycia składników majątkowych na moment ostatecznego przeniesienia własności. Z wykładni wskazanego przepisu wynika, że ustawodawca rozróżnia w odniesieniu do umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, moment nieostatecznego przeniesienia własności (przewłaszczenia) oraz moment ostatecznego przeniesienia własności. W celu prawidłowej wykładni postanowień art. 10 ust. 2 pkt 1 Ustawy o PIT, w odniesieniu do umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, celowym jest przybliżenie wskazanej konstrukcji prawnej.

Na gruncie postanowień Ustawy o PIT ustawodawca wprost odnosi się do umowy przewłaszczenia w celu zabezpieczenia wierzytelności, nie definiując jednak wskazanej umowy. Należy wskazać, że przedmiotowej umowy nie reguluje również żaden z przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks Cywilny, z uwagi na powyższe, umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie stanowi tzw. umowę nienazwaną, która jest zawierana w obrocie prawnym na podstawie przewidzianej w art. 353¹ Kodeksu Cywilnego, zasady swobody umów. Z powyższego wynika, że charakter prawny umowy przewłaszczenia w celu zabezpieczenia, a więc jej essentialia negoti, kształtowane są w głównej mierze przez doktrynę i orzecznictwo. Istotną rolę odgrywa w tym zakresie orzecznictwo Sądu Najwyższego.

W wyroku z dnia 13 maja 2011 r., sygn. akt V CSK 360/10, Sąd Najwyższy odniósł się do istoty umowy przewłaszczenia w celu zabezpieczenia i wskazał m.in.: „2. Przewłaszczenie na zabezpieczenie jest umową zawieraną na podstawie art. 353¹ KC pomiędzy dłużnikiem - właścicielem rzeczy a jego wierzycielem, stosownie do której, dłużnik przenosi na wierzyciela własność rzeczy w celu zabezpieczenia wykonania jakiegoś zobowiązania. Szerzej o charakterze tej umowy wypowiedział się Sąd Najwyższy w motywach orzeczeń z 19 listopada 1992 r., II CRN 87/92 (OSNCP 1993, nr 5, poz. 89) i z 5 maja 1993 r., III CZP 54/93 (OSP 1994, nr 10, poz. 176). Zwracając uwagę na to, że ważność czynności prawnej przysparzającej zależy od prawidłowej przyczyny przysporzenia, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że przeniesienie własności rzeczy w celu zabezpieczenia określonej wierzytelności ma inną niż tradycyjne, własną przyczynę przysporzenia, którą jest causa cavendi. Ta odrębność przyczyny przysporzenia sprawia, że odmiennie niż np. przy umowie sprzedaży, przewłaszczenie rzeczy w celu zabezpieczenia nie następuje z zamiarem trwałego wyzbycia się jej własności i już tylko z tego powodu wykluczone jest identyfikowanie stosunku przewłaszczenia w celu zabezpieczenia ze stosunkiem sprzedaży. Decyduje o tym nie tylko nazwa umowy, ale przede wszystkim treść stosunku prawnego wykreowanego przez oświadczenia woli prowadzące do jego nawiązania i ukształtowania wzajemnych praw i obowiązków stron. (...) W umowie przewłaszczenia na zabezpieczenie strony mogą postanowić, że dłużnik - zbywca zatrzyma przewłaszczoną rzecz, oznaczoną co do tożsamości, w swoim posiadaniu i będzie z niej korzystał w sposób uzgodniony z wierzycielem (por. wyrok SN z 19 listopada 1992 r., II CRN 87/92, OSNC 1993, nr 5, poz. 89). (...) W postanowieniu z 26 września 2007 r., IV CSK 118/07, Sąd Najwyższy odniósł się do sposobu określenia w umowie przewłaszczenia na zabezpieczenie okoliczności, których wystąpienie uzasadnia dokonanie zwrotnego przeniesienia własności rzeczy i wyjaśnił, że każde zdarzenie, które jest „przyszłe i niepewne”, może według treści art. 89 KC stanowić warunek. W szczególności dotyczy to wykonania bądź niewykonania zobowiązania przez dłużnika. (...) 3. Intencją stron umowy o przewłaszczenie na zabezpieczenie (art. 65 § 2 KC) nie jest przeniesienie własności rzeczy celem zaspokojenia zobowiązania z umowy np. pożyczki i przyjęcie przez wierzyciela świadczenia w postaci rzeczy na poczet długu z tytułu spłaty pożyczki. Przy przewłaszczeniu na zabezpieczenie, realizacja zamierzonego przez strony celu następuje w ten sposób, że w razie niespłacenia długu wierzyciel może, jako właściciel rzeczy, zaspokoić z niej swoją wierzytelność bez potrzeby zachowywania niektórych procedur dyktowanych interesem dłużnika, ale nie oznacza to jednak, że zupełnie dowolnie. W każdym wypadku zaspokojenia się wierzyciela z przewłaszczonej rzeczy następuje nie z chwilą nabycia przez wierzyciela własności rzeczy, ale z chwilą dokonania czynności powodującej zaspokojenie się wierzyciela z tej rzeczy i prowadzącej do umorzenia w całości lub w części zabezpieczonej wierzytelności. Co do zasady, strony umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie mogą określić sposób, w jaki właściciel przewłaszczonej rzeczy zaspokoi z niej swoją wierzytelność, a postanowienia te poddają się kontroli poprzez klauzule generalne zamieszone w art. 58 KC oraz art. 3851 KC. (...) W motywach wyroku z 27 czerwca 1995 r., I CR 7/95, OSNC 1995, nr 12, poz. 183, Sąd Najwyższy przyjął, że określenie sposobu zaspokojenia się wierzyciela z przewłaszczonej rzeczy oraz warunków dokonania tej czynności nie należy do przedmiotowo istotnych elementów (tzw. essentialia negoti) umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie. Może jednak być zawarte w takiej umowie, stanowiąc jej element uboczny (tzw. naturalia negoti ) i wówczas wiąże strony. Gdy umowa nie określa warunków zaspokojenia się wierzyciela z przewłaszczonej rzeczy, to wierzyciel może zaspokoić się - według swego wyboru - w każdy sposób, który nie jest sprzeczny z treścią stosunku prawnego łączącego strony, umową lub zasadami współżycia społecznego. (...) 4. Zaspokojenie wierzyciela z przewłaszczonej rzeczy następuje nie z chwilą, gdy nabywa on rzecz na własność, bo to ma miejsce w momencie zawarcia umowy przewłaszczenia (art. 155 § 1 KC), ale z chwilą, gdy podejmie czynności prowadzące do zaspokojenia się z tej rzeczy w celu umorzenia w całości lub w części zabezpieczonej wierzytelności. (...) Sposoby zaspokojenia się wierzyciela korzystającego z przewłaszczenia na zabezpieczenie nie są określone w ustawie, ale za dopuszczalne należy uznać tylko takie, które gwarantują ochronę praw dłużnika i pozostałych jego wierzycieli w sposób możliwie najbardziej zbliżony do rozwiązań ustawowych przyjętych dla zastawu zwykłego czy hipoteki. Zaspokojenie zabezpieczonej wierzytelności z przewłaszczonej rzeczy może nastąpić np. poprzez jej zbycie, oddanie osobie trzeciej do odpłatnego korzystania lub rozporządzenie nią w inny sposób. (...) Z chwilą, kiedy w płaszczyźnie rzeczowej wierzyciel staje się bezwarunkowo właścicielem rzeczy i jako sposób zaspokojenia wierzytelności wybiera np. sprzedaż rzeczy (lub przewłaszczonego prawa), to ma on swobodę w dysponowaniu rzeczą jedynie w płaszczyźnie rzeczowej. W płaszczyźnie obligacyjnej jest on zobowiązany postąpić z rzeczą, tak by został zaspokojony jego słuszny interes, ale i by ewentualna nadwyżka wartości prawa zabezpieczającego została przekazana dłużnikowi. (...) Obowiązek wydania dłużnikowi nadwyżki kwoty uzyskanej przy zastosowaniu któregoś ze sposobów zaspokojenia się z przewłaszczonej rzeczy nad wartością pokrytego długu może wynikać z umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, o ile strony uzgodnią w niej nie tylko samo zastosowanie zabezpieczenia, ale i sposób zaspokojenia się wierzyciela z przedmiotu zabezpieczenia na wypadek, gdyby dług nie został zaspokojony dobrowolnie oraz kwestie rozliczeń z tego tytułu pomiędzy nimi. Jeśli jednak strony nie umówią się co do tego, w jaki sposób wierzyciel ma się zaspokoić z przewłaszczonej rzeczy, i w jaki sposób ma się rozliczyć z dłużnikiem ze zrealizowanego zabezpieczenia, to żądanie wydania dłużnikowi nadwyżki kwoty uzyskanej z przewłaszczonej rzeczy nad kwotą pokrywającą dług zabezpieczony prawem jej własności, znajduje podstawę w art. 405 KC”.

Podsumowując, umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie stanowi umowę na podstawie, której dochodzi do zabezpieczenia wskazanej wierzytelności w drodze przeniesienia własności składnika majątkowego przez dłużnika na rzecz wierzyciela. W przypadku, gdy dłużnik nie spełni zabezpieczonego świadczenia, wierzyciel uprawniony jest do zaspokojenia się z przedmiotu przeniesionego na jego rzecz w ramach umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie w zakresie zabezpieczonej wierzytelności.

W ramach zawarcia umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie dochodzi do przeniesienia własności:

1)nieostatecznego – z chwilą gdy wierzyciel nabywa tytuł własności względem przewłaszczonej rzeczy, jednakże wskazane nabycie nie jest nabyciem definitywnym z uwagi na okoliczność, że w przypadku spełnienia świadczenia przez dłużnika, wierzyciel zobowiązany jest do zwrotu przewłaszczonej rzeczy,

2)ostatecznego – w przypadku braku spełnienia świadczenia przez dłużnika w ustalonym terminie, wierzyciel nabywa prawo własności w sposób definitywny, poprzez zaspokojenie wierzytelności z przedmiotu przewłaszczenia.

Z uwagi na powyższe na gruncie przedstawionego zdarzenia przyszłego, do ostatecznego zbycia Lokali mieszkalnych przez Wnioskodawcę na rzecz Pożyczkodawcy 1, dojdzie z chwilą zawarcia Umowy zatrzymania 1. Z chwilą zawarcia bowiem Umowy zatrzymania 1, Pożyczkodawca 1 przystąpił do zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności z tytułu Umowy pożyczki 1, w konsekwencji czego, Wnioskodawca nie będzie mógł powrotnie nabyć Lokali mieszkalnych. W wyniku bowiem zaspokojenia wierzytelności, wynikającej z Umowy pożyczki 1, do zaspokojenia przedmiotowej wierzytelności dojdzie w następstwie przeniesienia przedmiotu przewłaszczenia przez Wnioskodawcę na rzecz Pożyczkodawcy 1. Ponadto w wyniku zawarcia Umowy zatrzymania 1, Wnioskodawca nie będzie mógł domagać się zwrotu Lokali mieszkalnych od ich nabywcy z uwagi na zrzeczenie się roszczenia o zwrotne przeniesienie Lokali mieszkalnych. Z uwagi na powyższe, z chwilą zawarcia Umowy zatrzymania 1, dojdzie do ostatecznego zbycia przez Wnioskodawcę na rzecz Pożyczkodawcy 1 Lokali mieszkalnych z uwagi na okoliczność, że z tą chwilą zbycie w ramach umowy przewłaszczenia stanie się ostateczne w rozumieniu art. 10 ust. 2 pkt 1 Ustawy o PIT z uwagi na przystąpienie do zaspokojenia wierzytelności, wynikającej z Umowy pożyczki 1.

Ad 2.

Zgodnie z art. 9 ust. 1 Ustawy o PIT „Opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku”. Zgodnie z powołanym przepisem opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych podlega dochód.

Zgodnie z art. 9 ust. 1a Ustawy o PIT „Jeżeli podatnik uzyskuje dochody z więcej niż jednego źródła, przedmiotem opodatkowania w danym roku podatkowym jest, z zastrzeżeniem art. 25e, art. 29-30cb, art. 30da-30f oraz art. 44 ust. 7e i 7f, suma dochodów z wszystkich źródeł przychodów”. W przypadku, gdy podatnik uzyskuje dochody z więcej niż jednego źródła przychodów, przedmiotem opodatkowania na gruncie Ustawy o PIT jest suma dochodów ze wszystkich źródeł przychodów.

Zgodnie z art. 9 ust. 2 Ustawy o PIT „Dochodem ze źródła przychodów, jeżeli przepisy art. 23o, art. 23u, art. 24-24b, art. 24c, art. 24e, art. 30ca, art. 30da oraz art. 30f nie stanowią inaczej, jest nadwyżka sumy przychodów z tego źródła nad kosztami ich uzyskania, osiągnięta w roku podatkowym. Jeżeli koszty uzyskania przekraczają sumę przychodów, różnica jest stratą ze źródła przychodów”. Zgodnie z powołanym przepisem, przychodem ze źródła przychodów jest nadwyżka sumy przychodów z danego źródła nad kosztami uzyskania przychodów, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Na gruncie art. 10 Ustawy o PIT ustawodawca wprowadził katalog źródeł przychodów, w ramach których rozpoznawane są przychody uzyskiwane przez podatników podatku dochodowego od osób fizycznych.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 8 Ustawy o PIT „Źródłami przychodów są (...) odpłatne zbycie, z zastrzeżeniem ust. 2:

a)nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości,

b)spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego oraz prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,

c)prawa wieczystego użytkowania gruntów,

d)innych rzeczy,

- jeżeli odpłatne zbycie nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej i zostało dokonane w przypadku odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych określonych w lit. a)-c) - przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie, a innych rzeczy - przed upływem pół roku, licząc od końca miesiąca, w którym nastąpiło nabycie; w przypadku zamiany okresy te odnoszą się do każdej z osób dokonującej zamiany”.

Zgodnie z powołanym przepisem, do źródła przychodów wskazanego w art. 10 ust. 1 pkt 8 Ustawy o PIT, zaliczeniu podlegają przychody z odpłatnego zbycia:

1)nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości, prawa wieczystego użytkowania gruntów czy innych rzeczy oraz,

2)gdy zbycie nie następuje w ramach prowadzonej działalności gospodarczej oraz,

3)gdy zbycie zostaje dokonane w terminie 5 lat licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie nieruchomości, bądź praw majątkowych wymienionych w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a)-c) Ustawy o PIT, bądź w terminie pół roku licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie rzeczy ruchomych.

Wszystkie ze wskazanych warunków muszą zostać spełnione łącznie, aby otrzymane przez podatnika przysporzenie podlegało zaliczeniu do źródła przychodów, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 Ustawy o PIT.

Przechodząc na grunt przedmiotowej sprawy należy wskazać w pierwszej kolejności na ogólny cel umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, którym jest zaspokojenie wierzytelności poprzez zbycie przedmiotu przewłaszczenia w przypadku braku zaspokojenia zabezpieczonej wierzytelności przez samego dłużnika. Co istotne, w wyniku zaspokojenia z przedmiotu przewłaszczenia, wierzyciel uprawniony jest do zatrzymania przedmiotu przewłaszczenia w zakresie zaspokajanej wierzytelności, w odniesieniu zaś do nadwyżki uzyskanej w wyniku sprzedaży przedmiotu przewłaszczenia, zobowiązany jest do zwrotu otrzymanych środków na rzecz dłużnika. Wskazane zasady są również aktualne w przypadku zatrzymania przedmiotu przewłaszczenia i wydania dłużnikowi różnicy pomiędzy wartością przedmiotu przewłaszczenia, a kwotą zabezpieczonej wierzytelności.

Na powyższe wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 maja 2011 r., sygn. akt V CSK 360/10, w którym to wskazał „Sposoby zaspokojenia się wierzyciela korzystającego z przewłaszczenia na zabezpieczenie nie są określone w ustawie, ale za dopuszczalne należy uznać tylko takie, które gwarantują ochronę praw dłużnika i pozostałych jego wierzycieli w sposób możliwie najbardziej zbliżony do rozwiązań ustawowych przyjętych dla zastawu zwykłego czy hipoteki. Zaspokojenie zabezpieczonej wierzytelności z przewłaszczonej rzeczy może nastąpić np. poprzez jej zbycie, oddanie osobie trzeciej do odpłatnego korzystania lub rozporządzenie nią w inny sposób. (...) Z chwilą, kiedy w płaszczyźnie rzeczowej wierzyciel staje się bezwarunkowo właścicielem rzeczy i jako sposób zaspokojenia wierzytelności wybiera np. sprzedaż rzeczy (lub przewłaszczonego prawa), to ma on swobodę w dysponowaniu rzeczą jedynie w płaszczyźnie rzeczowej. W płaszczyźnie obligacyjnej jest on zobowiązany postąpić z rzeczą, tak by został zaspokojony jego słuszny interes, ale i by ewentualna nadwyżka wartości prawa zabezpieczającego została przekazana dłużnikowi. (...) Niezależnie od sposobu zaspokojenia wierzyciela z przedmiotu przewłaszczenia na zabezpieczenie, o ile zatrzymuje on kwotę przekraczającą wartość wierzytelności pokrywanej z przewłaszczonej rzeczy, to ta zatrzymana kwota stanowi jego korzyść uzyskaną bez podstawy prawnej, kosztem ustanawiającego zabezpieczenie dłużnika. Obowiązek wydania dłużnikowi nadwyżki kwoty uzyskanej przy zastosowaniu któregoś ze sposobów zaspokojenia się z przewłaszczonej rzeczy nad wartością pokrytego długu może wynikać z umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie, o ile strony uzgodnią w niej nie tylko samo zastosowanie zabezpieczenia, ale i sposób zaspokojenia się wierzyciela z przedmiotu zabezpieczenia na wypadek, gdyby dług nie został zaspokojony dobrowolnie oraz kwestie rozliczeń z tego tytułu pomiędzy nimi. Jeśli jednak strony nie umówią się co do tego, w jaki sposób wierzyciel ma się zaspokoić z przewłaszczonej rzeczy, i w jaki sposób ma się rozliczyć z dłużnikiem ze zrealizowanego zabezpieczenia, to żądanie wydania dłużnikowi nadwyżki kwoty uzyskanej z przewłaszczonej rzeczy nad kwotą pokrywającą dług zabezpieczony prawem jej własności, znajduje podstawę w art. 405 KC”.

Przechodząc na grunt przedmiotowej sprawy należy wskazać, że w wyniku zawarcia Umowy zatrzymania 1, Wnioskodawca otrzyma środki pieniężne z tytułu definitywnego przeniesienia Lokali mieszkalnych przez Wnioskodawcę na rzecz Pożyczkodawcy 1. Otrzymana nadwyżka środków ze sprzedaży Lokali mieszkalnych ponad wartość zaspokojonej wierzytelności z tytułu Umowy pożyczki 1, stanowi przysporzenie związane ze zbyciem wskazanych nieruchomości. Otrzymana nadwyżka środków pieniężnych ponad wartość wierzytelności z tytułu Umowy pożyczki 1 jest bowiem nierozerwalnie związana ze zbywanymi Lokalami mieszkalnymi. Z uwagi na powyższe możliwość opodatkowania po stronie Wnioskodawcy wskazanych środków należy odnosić do zasad opodatkowania w ramach źródła, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 Ustawy o PIT. Wynika to bowiem z faktu, że przedmiot zbycia, z którego pochodzą otrzymane środki, determinuje źródło ich zaliczenia na gruncie Ustawy o PIT. Na gruncie przedmiotowej sprawy nie budzi wątpliwości, że przedmiotem zbycia są Lokale mieszkalne, o którym  mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 Ustawy o PIT, a ponadto przedmiotowe zbycie nie jest wykonywane w ramach działalności gospodarczej prowadzonej przez Wnioskodawcę, z uwagi na okoliczność, że przedmiot zbycia nie został nabyty na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej oraz w jej ramach. Aby przychody osiągnięte przez Wnioskodawcę ze zbycia Lokali mieszkalnych podlegały opodatkowaniu na gruncie przedmiotowego źródła, konieczne jest również spełnienie przesłanki temporalnej.

Do źródła przychodów, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 Ustawy o PIT zaliczeniu podlegają wyłącznie przychody ze zbycia Lokali mieszkalnych, które zostały osiągnięte w terminie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie Lokali. Na gruncie przedmiotowej sprawy ostatnia z przesłanek nie została zatem spełniona z uwagi na okoliczność, że Wnioskodawca nabył Lokale mieszkalne w 2007 r.

Z uwagi na powyższe, od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie Lokali mieszkalnych do dnia ich zbycia (zawarcia Umowy zatrzymania 1) nastąpi ponad 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło ich nabycie. Przedmiotowe bowiem zbycie nastąpi po upływie ponad 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie Lokali mieszkalnych.

Z uwagi na powyższe, otrzymana przez Wnioskodawcę nadwyżka środków w związku z zawarciem Umowy zatrzymania 1, tj. Wynagrodzenie pieniężne Wnioskodawcy, nie będzie stanowić przychodu podlegającego opodatkowaniu na gruncie Ustawy o PIT. Powyższe wynika z faktu, że przychód otrzymany w następstwie odpłatnego zbycia został otrzymany po upływie 5 lat licząc od końca roku kalendarzowego, w którym doszło do nabycia przez Wnioskodawcę Lokali mieszkalnych.

Interpretacja indywidualna

Rozpatrzyłem Pana wniosek – 26 czerwca 2020 r. wydałem interpretację indywidualną nr 0113-KDIPT2-2.4011.321.2020.2.KR, w której uznałem Pana stanowisko za nieprawidłowe.

Interpretację doręczono 2 lipca 2020 r.

Skarga na interpretację indywidualną

27 lipca 2020 r. wniósł Pan skargę na tę interpretację do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie. Skarga wpłynęła do mnie 30 lipca 2020 r.

Wniósł Pan o uchylenie zaskarżonej interpretacji przepisów prawa podatkowego z 26 czerwca 2020 r., nr 0113-KDIPT2-2.4011.321.2020.2.KR, oraz o zasądzenie na Pana rzecz zwrotu kosztów postępowania sądowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, zgodnie z właściwymi przepisami. 

Postępowanie przed sądami administracyjnymi

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uchylił skarżoną interpretację – wyrokiem z 18 marca 2021 r., sygn. akt III SA/Wa 1618/20.

Wniosłem skargę kasacyjną od tego wyroku do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Naczelny Sąd Administracyjny – wyrokiem z 10 kwietnia 2024 r., sygn. akt II FSK 870/21 oddalił skargę kasacyjną.

Wyrok, który uchylił interpretację indywidualną stał się prawomocny od 10 kwietnia 2024 r.

Ponowne rozpatrzenie wniosku – wykonanie wyroku  

Zgodnie z art. 153 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 935):

Wykonuję obowiązek, który wynika z tego przepisu, tj.:

•uwzględniam ocenę prawną i wskazania dotyczące postępowania, które wyraził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie i Naczelny Sąd Administracyjny w ww. wyrokach;

•ponownie rozpatruję Pana wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej – stwierdzam, że stanowisko, które przedstawił Pan we wniosku jest prawidłowe.

Odstępuję od uzasadnienia prawnego tej oceny.

Dodatkowe informacje

Informacja o zakresie rozstrzygnięcia

Interpretacja dotyczy zdarzenia przyszłego, które Pan przedstawił i stanu prawnego, który obowiązywał w dniu wydania pierwotnej interpretacji.

Pouczenie o funkcji ochronnej interpretacji

·Funkcję ochronną interpretacji indywidualnych określają przepisy art. 14k-14nb ustawyz dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2383 ze zm.). Interpretacja będzie mogła pełnić funkcję ochronną, jeśli Pana sytuacja będzie zgodna (tożsama) z opisem stanu faktycznego i zdarzenia przyszłego i zastosuje się Pan do interpretacji.

·Zgodnie z art. 14na § 1 Ordynacji podatkowej:

Zgodnie z art. 14na § 2 Ordynacji podatkowej:

Pouczenie o prawie do wniesienia skargi na interpretację

Ma Pan prawo do zaskarżenia tej interpretacji indywidualnej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w … . Zasady zaskarżania interpretacji indywidualnych reguluje ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 935; dalej jako „PPSA”).  

Skargę do Sądu wnosi się za pośrednictwem Dyrektora KIS (art. 54 § 1 PPSA). Skargę należy wnieść w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia interpretacji indywidualnej (art. 53 § 1 PPSA):

·w formie papierowej, w dwóch egzemplarzach (oryginał i odpis) na adres: Krajowa Informacja Skarbowa, ul. Warszawska 5, 43-300 Bielsko-Biała (art. 47 § 1 PPSA), albo

·w formie dokumentu elektronicznego, w jednym egzemplarzu (bez odpisu), na adres Elektronicznej Skrzynki Podawczej Krajowej Informacji Skarbowej na platformie ePUAP: /KIS/SkrytkaESP (art. 47 § 3 i art. 54 § 1a PPSA).

Skarga na interpretację indywidualną może opierać się wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 57a PPSA).

Podstawa prawna dla wydania interpretacji

Podstawą prawną dla wydania tej interpretacji jest art. 13 § 2a oraz art. 14b § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2383 ze zm.).

Podstawą prawną dla odstąpienia od uzasadnienia interpretacji jest art. 14c § 1 Ordynacji podatkowej.