Temat interpretacji

Ciążące na Wnioskodawcy obowiązki informacyjne związane z niedochodzeniem roszczeń z tytułu zawartej umowy pożyczki obarczonej sankcją nieważności.

Na podstawie art. 13 § 2a, art. 14b § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2018 r., poz. 800, z późn. zm.) Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej stwierdza, że stanowisko Wnioskodawcy przedstawione we wniosku z dnia 19 grudnia 2018 r. (data wpływu 27 grudnia 2018 r.) o wydanie interpretacji przepisów prawa podatkowego dotyczącej podatku dochodowego od osób fizycznych w zakresie ciążących na Wnioskodawcy obowiązkach informacyjnych związanych z niedochodzeniem roszczeń z tytułu zawartej umowy pożyczki obarczonej sankcją nieważności jest prawidłowe.

UZASADNIENIE

W dniu 27 grudnia 2018 r. wpłynął do tutejszego organu ww. wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej dotyczącej podatku dochodowego od osób fizycznych w zakresie ciążących na Wnioskodawcy obowiązkach informacyjnych związanych z niedochodzeniem roszczeń z tytułu zawartej umowy pożyczki obarczonej sankcją nieważności.

We wniosku przedstawiono następujący stan faktyczny i zdarzenie przyszłe.

X. (dalej jako: Wnioskodawca) prowadzi działalność na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych.

Przedmiotem działalności Wnioskodawcy jest gromadzenie środków pieniężnych wyłącznie swoich członków, udzielanie im pożyczek i kredytów, przeprowadzanie na ich zlecenie rozliczeń finansowych oraz pośredniczenie przy zawieraniu umów ubezpieczenia.

W toku prowadzonej działalności Wnioskodawca zawiera i będzie zawierał w przyszłości umowy o udzielenie swoim członkom pożyczek pieniężnych. W praktyce zdarzają się sytuacje, kiedy umowa pożyczki, zgodnie z którą Wnioskodawca wypłacił pożyczkobiorcy określoną kwotę środków pieniężnych tytułem udzielonej pożyczki, uznana zostaje następnie, na podstawie wyroku sądowego, za czynność prawną dotkniętą sankcją nieważności w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego, z uwagi na zawarcie jej z osobą nieposiadającą zdolności do czynności prawnych, np. na skutek orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu, o czym Wnioskodawca nie wiedział w momencie zawarcia umowy.

Nieważność czynności prawnej udzielenia pożyczki oznacza, że Wnioskodawcy nie przysługują w świetle prawa cywilnego roszczenia o zwrot środków na podstawie umowy pożyczki ta bowiem jako czynność nieważna nie może rodzić dla Wnioskodawcy żadnych uprawnień. Wnioskodawca może w takim przypadku oprzeć swoje roszczenia wyłącznie na podstawie ogólnych przepisów prawa cywilnego, tj. przepisy w sprawie zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia w związku z wykonaniem świadczenia nienależnego. Okoliczność powyższa ma istotny wpływ na możliwość efektywnego uzyskania zwrotu jakichkolwiek kwot od osoby, która uzyskała świadczenie kosztem majątku Wnioskodawcy.

W opisanych wyżej sprawach Wnioskodawca na skutek odrębnego orzeczenia sądowego w sprawie o bezpodstawne wzbogacenie może nie uzyskać zasądzenia żadnych należności w związku ze stwierdzeniem przez sąd braku przesłanek prawnych do dokonania zwrotu.

Możliwe są również przypadki, gdy Wnioskodawca na skutek własnej oceny sytuacji majątkowej pożyczkobiorcy, zawarta z którym umowa została uznana przez sąd za nieważną, odstępuje od podejmowania kroków prawnych i wszczynania procedur sądowych mających na celu ustalenie odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia z uwagi na czasochłonny i kosztowny proces ustalania przedmiotu i zakresu ewentualnych roszczeń.

W powyższym zakresie Wnioskodawca podejmuje wewnętrzną, jednostronną decyzję w sprawie niepodejmowania dalszych działań dotyczących nieważnej umowy i odstępuje od dochodzenia zwrotu wypłaconych środków pieniężnych. W tym zakresie nie jest zawierana z dłużnikiem żadna umowa. Decyzja o zaniechaniu dochodzenia roszczenia nie jest podejmowana na wniosek dłużnika, ani w porozumieniu z dłużnikiem.

Wnioskodawca podkreśla, że z faktem podjęcia przez Wnioskodawcę jednostronnej, wewnętrznej decyzji o niedochodzeniu roszczeń w przypadku, gdy nieważność umowy pożyczki została stwierdzona orzeczeniem sądu, a także gdy powództwo z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia okazało się nieskuteczne, nie wiąże się z wygaśnięciem przedmiotowych roszczeń, nie dochodzi bowiem do zawarcia umowy zwolnienia z długu, Wnioskodawca może zatem w każdym czasie podjąć ponownie czynności w zakresie dochodzenia przysługujących mu należności, chyba że na skutek wydanych orzeczeń sądowych dalsza droga sądowego dochodzenia roszczeń jest już w danych okolicznościach niedopuszczalna.

W związku z powyższym opisem zadano następujące pytanie.

Czy w przypadku, gdy na skutek wyroku sądu powszechnego umowa pożyczki, której stroną jest Wnioskodawca, zostaje uznana za nieważną lub gdy na skutek wyroku sądu powszechnego oddalone zostaną roszczenia Wnioskodawcy z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, Wnioskodawca odstąpi od podejmowania czynności prawnych i faktycznych związanych z ustaleniem innych podstaw prawnych odpowiedzialności dłużnika lub ustalenia innych osób mogących ponosić odpowiedzialność za zwrot kwot wypłaconych na podstawie umowy uznanej za nieważną, powstaje przychód podatkowy, w odniesieniu do którego na Wnioskodawcy ciąży obowiązek sporządzenia informacji PIT-11?

Zdaniem Wnioskodawcy, zgodnie z zasadą powszechności opodatkowania wyrażoną w art. 9 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku. Zgodnie natomiast z definicją dochodu jest nim nadwyżka przychodów ze źródła nad kosztami jego uzyskania.

Pojęciem pierwotnym dla dochodu jest więc pojęcie przychodu. Ten z kolei definiowany jest przez ustawę o podatku dochodowym od osób fizycznych w art. 11 ust. 1 tej ustawy jako otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.

Z definicji tej wywieść można zatem również, że za przychody podatkowe mogą być uznane tylko takie świadczenia, które są określonym przyrostem majątkowym (zarówno zwiększającym aktywa, jak i zmniejszającym pasywa podatnika) o charakterze definitywnym i niemające charakteru zwrotnego.

Odwołując się zatem do powyższej definicji w ocenie Wnioskodawcy powstanie przychodu podatkowego w podatku dochodowym zawsze wiąże się z określonym przysporzeniem majątkowym po stronie podatnika, tj. korzyścią znajdującą, chociażby pośrednio, odzwierciedlenie w majątku podatnika, która ma konkretny wymiar finansowy. W konsekwencji przychód podatkowy będzie stanowiła ta wartość świadczenia, która przyczyni się do przyrostu aktywów lub zmniejszenia pasywów podatnika.

Pogląd powyższy prezentowany jest także w interpretacjach prawa podatkowego, w tym m.in.: w interpretacji Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z dnia 4 grudnia 2009 r. (ILPB3/423-777/09-2/JG), interpretacji Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 22 kwietnia 2013 r. (IBPBI/2/423-118/13/PP), interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 31 stycznia 2011 r. (IBPBI/2/423-1418/10/MO).

Jednocześnie, zdaniem Wnioskodawcy, jeżeli w efekcie określonego zdarzenia gospodarczego stan majątku podatnika nie zmieni się, nie dojdzie wówczas do osiągnięcia przez niego przychodu w rozumieniu podatkowym.

Ponadto, dodatkową przesłanką konstytuującą powstanie przychodu jest przesłanka definitywności, co oznacza, że o powstaniu przychodu można mówić jedynie wtedy, gdy na skutek danego zdarzenia w sposób stały i obiektywny zwiększą się aktywa podatnika (lub zmniejszą się jego pasywa).

Konieczność spełnienia przesłanki definitywności, jako warunku uznania przysporzenia majątkowego za przychód podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym została niejednokrotnie potwierdzona również w orzecznictwie sądów administracyjnych, w szczególności w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Przykładowo w wyroku NSA z dnia 19 października 2010 r. sygn. II FSK 1047/09, NSA stwierdził, że: Wypada zgodzić się z poglądem, że stosownie do wypracowanych w orzecznictwie sądowym i w doktrynie ustaleń, przychodem jest tylko takie przysporzenie majątkowe, które ma charakter trwały (definitywne), a przez to prawnie uchwytny. Podobne stanowisko NSA zajął w wyroku z dnia 24 stycznia 2013 r., sygn. II FSK 1103/11, w którym podkreślił, że o zaliczeniu danego przysporzenia majątkowego do przychodów danej osoby prawnej decyduje definitywny charakter tego przysporzenia w tym sensie, że w sposób ostateczny faktycznie powiększa ono aktywa podatnika, którymi może on rozporządzać.

Powyższy pogląd jest również powszechnie akceptowany przez organy podatkowe, przykładowo w powołanej powyżej interpretacji indywidualnej z dnia 31 stycznia 2011 r., nr IBPBI/2/423- 1418/10/MO, Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach stwierdził, że O zaliczeniu danego przysporzenia majątkowego do przychodów decyduje definitywny charakter tego przysporzenia w tym sensie, że w sposób ostateczny faktycznie powiększa on aktywa osoby prawnej. Otrzymane świadczenie może być uznane za przychód, jeżeli ma ono charakter definitywny, ostateczny oraz pewny w tym znaczeniu, że podatnik uzyskuje swobodę dysponowania określonym świadczeniem lub środkami pieniężnymi.

Jak wynika z opisu stanu faktycznego i zdarzenia przyszłego w praktyce działania Wnioskodawcy mają miejsce przypadki, gdy Wnioskodawca udziela pożyczki (wypłaca środki pieniężne) na podstawie umowy, która w wyniku orzeczenia sądowego uznawana jest za nieważną. W świetle przepisów Kodeksu cywilnego z punktu widzenia Wnioskodawcy dochodzi w takim przypadku do wykonania nienależnego świadczenia.

Zgodnie bowiem z art. 410 § 2 Kodeksu cywilnego świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Z uwagi na fakt, że nienależne świadczenie jest szczególnym przypadkiem bezpodstawnego wzbogacenia, stosuje się do niego przepisy art. 405-409 Kodeksu cywilnego (por. wyrok Sądu Rejonowego w Kaliszu z dnia 14 grudnia 2017 r. sygn. akt I C 3112/17).

Przepis art. 405 Kodeksu cywilnego stanowi, że kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości, przy czym zgodnie z dalszymi przepisami Kodeksu cywilnego: Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu (art. 409 Kodeksu).

Jak wynika z orzecznictwa sądów powszechnych dotyczących tematyki bezpodstawnego wzbogacenia: Wzbogacenie ma miejsce wtedy, gdy majątek tego, kto uzyskał korzyść jest większy niż byłby, gdyby nie doszło do bezpodstawnego wzbogacenia. Dopóki istnieje wzbogacenie, istnieje obowiązek zwrotu korzyści lub jej równowartości. Hipotezą art. 409 Kodeksu cywilnego objęte są jedynie te sytuacje, w których doszło do odpadnięcia wzbogacenia na skutek zużycia lub utraty korzyści. Jak wynika z brzmienia powołanego przepisu, ustawodawca odróżnia tu korzyść czyli to, co wzbogacony uzyskał, od stanu wzbogacenia. W świetle przywołanego przepisu, możliwe są zatem takie sytuacje, gdy korzyść zostanie utracona lub zużyta w taki sposób, że ten kto ją uzyskał pozostanie wzbogacony (wyrok Sądu Rejonowego w Szczecinie z dnia 20 kwietnia 2017 r. sygn. akt II C 18/17).

Mając powyższe na względzie wskazać należy, iż w świetle powyższych regulacji Kodeksu cywilnego możliwe są takie sytuacje, w których obowiązek zwrotu korzyści przez osobę wzbogaconą wygasa z mocy prawa, bowiem osoba ta zużyła lub utraciła korzyści, na skutek czego nie jest już wzbogacona.

W orzecznictwie podkreśla się, że w przepisie art. 409 Kodeksu cywilnego stanowiącym o zużyciu lub utracie korzyści, chodzi o takie sytuacje, kiedy zużycie wzbogacenia nastąpiło bezproduktywnie, a więc bez uzyskania jakiegokolwiek ekwiwalentu czy też innej korzyści dla majątku wzbogaconego lub też utrata korzyści była przypadkowa np. kradzież, przypadkowe zniszczenie (tak m.in.: wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 17 maja 2006 r., sygn. I ACa 1354/05).

W takim przypadku, w ocenie Wnioskodawcy, zaniechanie dochodzenia roszczenia wobec osoby, które nie jest już wzbogacona, a tym samym nie jest zobowiązana do zwrotu korzyści na rzecz Wnioskodawcy oznacza, iż brak jest jakichkolwiek przesłanek powstania po jej stronie przychodu, bowiem niezależnie od decyzji Wnioskodawcy o dochodzeniu roszczenia czy też zaniechaniu takiego działania, sytuacja majątkowa takiej osoby nie zmienia się (nie dochodzi do zwiększenia pasywów lub zmniejszenia aktywów). Brak powstania w tym przypadku przychodu rozumianego jako określona korzyść o ekonomicznym wymiarze przyczyniająca się do przyrostu aktywów lub zmniejszenia pasywów podatnika oznacza jednocześnie, iż na Wnioskodawcy nie spoczywa obowiązek sporządzenia informacji PIT-11.

Niezależnie jednak od powyższej argumentacji (która znajduje zastosowanie jedynie do przypadków takiego zużycia korzyści przez osobę, która ją otrzymała, że utraciła status osoby wzbogaconej) wskazać należy, iż zaniechanie dochodzenia zwrotu wypłaconej bez podstawy prawnej określonej kwoty pieniędzy następuje w efekcie podjęcia wewnętrznej, jednostronnej i nikomu niekomunikowanej decyzji Wnioskodawcy. Jakkolwiek decyzja taka wywołuje skutek w postaci zaniechania przez Wnioskodawcę podejmowania kroków prawnych i sądowych zmierzających do odzyskania wypłaconego świadczenia pieniężnego, to jednak na gruncie cywilnoprawnym nie wywołuje skutków w postaci wygaśnięcia zobowiązania. Mając zaś na względzie przywołane powyżej orzecznictwo sądów administracyjnych oraz organów podatkowych dotyczących przesłanek powstania przychodu, w tym przesłankę definitywności jako warunku uznania przysporzenia majątkowego za przychód podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym, w ocenie Wnioskodawcy, podejmowana wewnętrznie decyzja o zaniechaniu dochodzenia roszczenia (tu: na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu) nie skutkuje powstaniem przychodu po stronie osoby, która na skutek stwierdzenia nieważności zawartej z nią umowy pożyczki nie dokonuje zwrotu nienależnie otrzymanych kwot. Skutek taki, tj. w postaci trwałego przysporzenia majątkowego (a tym samym przychodu podatkowego) mogłaby jedynie wywołać regulowana przez przepisy Kodeksu cywilnego umowa o zwolnieniu z długu, której efektem jest wygaśnięcie zobowiązania.

Stosownie bowiem do art. 508 Kodeksu cywilnego zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje. Jednocześnie jednak, zgodnie z ugruntowanym poglądem w orzecznictwie sądów powszechnych, umowa o zwolnienie z długu jest umową dwustronną, a tym samym do swojej skuteczności wymaga nie tylko oświadczenia wierzyciela o zwolnieniu długu, ale też przyjęcia przez dłużnika owego zwolnienia z długu: Zwolnienie z długu jest jednak umową, co oznacza, że oświadczenie woli wierzyciela o takim uszczupleniu jego majątku winno dojść do wiadomości dłużnika i dłużnik winien wyrazić na to zgodę. Zwolnienie z długu skutkuje wygaśnięciem zobowiązania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2014 r. sygn. III CSK 224/13).

Jednostronne zaniechanie przez Wnioskodawcę dochodzenia roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, która to okoliczność nie jest komunikowana na zewnątrz, zwłaszcza osobie, wobec której Wnioskodawca mógłby skierować takie roszczenie, nie wywołuje skutku w postaci powstania po stronie tej osoby przychodu podlegającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych, nie skutkuje bowiem żadną zmianą majątkową dla tej osoby, tj. majątek takiej osoby ani nie ulega trwałemu zwiększeniu, ani też nie dochodzi do zmniejszenia ciążących zobowiązań. W szczególności, jednostronna decyzja nie stanowi ani nie zastępuje w żadnym wypadku umowy o zwolnieniu z długu, o której mowa w at. 508 Kodeksu cywilnego.

Analogiczne stanowisko, zgodnie z którym zaniechanie przez wierzyciela dochodzenia należności na podstawie jednostronnej, niekomunikowanej na zewnętrz decyzji nie skutkuje powstaniem przychodu po stronie dłużnika prezentowane jest również z orzecznictwie organów podatkowych. Przykładowo, w interpretacji z dnia 29 września 2017 r. nr 0112-KDIL3-1.4011.156.2017.1.KF Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej podzielił pogląd Wnioskodawcy, że jednostronna decyzja wierzyciela o odstąpieniu od dochodzenia roszczenia nie skutkuje powstaniem po stronie dłużnika przychodu, bowiem zrzeczenie się przez wierzyciela roszczenia nie wystarcza do zwolnienia z długu (skutkującego wygaśnięciem zobowiązania). Analogiczne podejście zaprezentowane zostało w interpretacji Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z dnia 28 marca 2013 r. nr IPPB2/415-1112/12-4/MG. W odróżnieniu zatem od przypadku zawarcia umowy o zwolnienie z długu, kiedy dochodzi do wygaśnięcia zobowiązania, jednostronne odstąpienie od dochodzenia roszczenia nie wywołuje takiego skutku.

Mając zatem powyższe na względzie Wnioskodawca stoi na stanowisku, że w przypadku, gdy na skutek wyroku sądu powszechnego umowa pożyczki, której stroną jest Wnioskodawca, zostaje uznana za nieważną lub gdy na skutek wyroku sądu powszechnego oddalone zostaną roszczenia Wnioskodawcy z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, Wnioskodawca odstąpi od podejmowania czynności prawnych i faktycznych związanych z ustaleniem innych podstaw prawnych odpowiedzialności dłużnika lub ustalenia innych osób mogących ponosić odpowiedzialność za zwrot kwot wypłaconych na podstawie umowy uznanej za nieważną, nie powstaje przychód podatkowy po stronie osoby, z którą zawarta została nieważna umowa lub o stosunku, do której oddalone zostało powództwo z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

Przyjmując zaś, iż powyższe działanie Wnioskodawcy nie skutkuje powstaniem przychodu, brak jest również obowiązku sporządzenia informacji PIT-11. Zgodnie bowiem z art. 42a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych obowiązek sporządzenia informacji PIT-11 spoczywa na wskazanych w powyższym przepisie podmiotach, które dokonują wypłaty świadczeń zaliczonych do przychodów z tzw. innych źródeł. Jeżeli zatem dane świadczenie nie może być uznane za przychód podatkowy (w ogóle), powyższy przepis nie znajduje zastosowania. W efekcie uznać należy, że na Wnioskodawcy nie ciąży obowiązek sporządzenia informacji PIT-11.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawcy w sprawie oceny prawnej przedstawionego stanu faktycznego oraz zdarzenia przyszłego jest prawidłowe.

Podstawową zasadą obowiązującą w przepisach ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2018 r., poz. 1509, z późn. zm.) jest zasada powszechności opodatkowania, która wyrażona została w art. 9 ust. 1 tej ustawy. Zgodnie z jego treścią opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku.

W myśl art. 11 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2018 r. przychodami, z zastrzeżeniem art. 14-15, art. 17 ust. 1 pkt 6, 9 i 10 w zakresie realizacji praw wynikających z pochodnych instrumentów finansowych, art. 19, art. 25b i art. 30f, są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.

Stosownie do art. 11 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 2019 r. przychodami, z zastrzeżeniem art. 14-15, art. 17 ust. 1 pkt 6, 9, 10 w zakresie realizacji praw wynikających z pochodnych instrumentów finansowych, pkt 11, art. 19, art. 25b, art. 30ca, art. 30da i art. 30f, są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.

Z ogólnej definicji przychodów zawartej w art. 11 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wynika, iż przychodami są w szczególności otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Zauważyć należy, że do przychodów podatkowych zalicza się tylko takie przychody, które w danym momencie są trwałe, definitywne i bezwarunkowe. Nie będą to zatem jakiekolwiek przychody, lecz przychody, które stanowić będą trwałe przysporzenie majątkowe. Co do zasady więc o zaliczeniu danego przysporzenia majątkowego do przychodów podlegających opodatkowaniu decyduje definitywny charakter tego przysporzenia w tym sensie, że w sposób ostateczny faktycznie powiększa majątek podatnika (takie przysporzenie, którym może rozporządzać jak właściciel). Przychód podatkowy musi charakteryzować się definitywnością i nie mieć charakteru zwrotnego.

Katalog źródeł przychodów podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym zawiera art. 10 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. W myśl pkt 9 tego artykułu, do źródeł przychodów zalicza się inne źródła.

Zgodnie z art. 20 ust. 1 ww. ustawy za przychody z innych źródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9, uważa się w szczególności: kwoty wypłacone po śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego wskazanej przez niego osobie lub członkowi jego najbliższej rodziny, w rozumieniu przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, kwoty uzyskane z tytułu zwrotu z indywidualnego konta zabezpieczenia emerytalnego oraz wypłaty z indywidualnego konta zabezpieczenia emerytalnego, w tym także dokonane na rzecz osoby uprawnionej na wypadek śmierci oszczędzającego, zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego, alimenty, stypendia, dotacje (subwencje) inne niż wymienione w art. 14, dopłaty, nagrody i inne nieodpłatne świadczenia nienależące do przychodów określonych w art. 12-14 i 17 oraz przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach.

Użycie w powyższym przepisie sformułowania w szczególności wskazuje, że definicja przychodów z innych źródeł ma charakter otwarty i nie ma przeszkód, aby do tej kategorii zaliczyć również przychody inne niż wymienione wprost w przepisie art. 20 ust. 1 ustawy. O przychodzie podatkowym z innych źródeł będziemy mówić w każdym przypadku, kiedy u podatnika występują realne korzyści majątkowe.

Zgodnie z art. 42a ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2019 r. osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, osoby prawne i ich jednostki organizacyjne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które dokonują wypłaty należności lub świadczeń, o których mowa w art. 20 ust. 1, z wyjątkiem dochodów (przychodów) wymienionych w art. 21, art. 52, art. 52a i art. 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku, od których nie są obowiązane pobierać zaliczki na podatek lub zryczałtowanego podatku dochodowego, są obowiązane sporządzić informację według ustalonego wzoru o wysokości przychodów i przesłać ją podatnikowi oraz urzędowi skarbowemu, przy pomocy którego naczelnik urzędu skarbowego właściwy według miejsca zamieszkania podatnika wykonuje swoje zadania, a w przypadku podatników, o których mowa w art. 3 ust. 2a, urzędowi skarbowemu, przy pomocy którego naczelnik urzędu skarbowego właściwy w sprawach opodatkowania osób zagranicznych wykonuje swoje zadania.

Artykuł 42a ust. 1 został zmieniony przez art. 1 pkt 11 ustawy z dnia 4 października 2018 r. (Dz.U. z 2018 r., poz. 2126) zmieniającej ustawę o podatku dochodowym od osób fizycznych z dniem 1 stycznia 2019 r. i stosownie do art. 8 ustawy zmieniającej ma zastosowanie do dochodów uzyskanych od 1 stycznia 2018 r.

Ponadto, z dniem 1 stycznia 2019 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 22 listopada 2018 r. w sprawie określenia niektórych wzorów oświadczeń, deklaracji i informacji podatkowych obowiązujących w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych (Dz. U. z 2018 r., poz. 2237). Jednakże zgodnie z jego § 2 ust. 1 wzory, o których mowa w § 1, stosuje się do przychodów, dochodów (strat) uzyskanych (poniesionych) od dnia 1 stycznia 2018 r. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli przed dniem wejścia w życie rozporządzenia oświadczenia, deklaracje i informacje podatkowe zostały złożone na formularzach dotychczasowych (§ 2 ust. 2 ww. rozporządzenia).

Zgodnie z ustalonym w rozporządzeniu wzorem informacji PIT-8C dotyczy ona wyłącznie niektórych dochodów z kapitałów pieniężnych. Natomiast w przypadku podlegających opodatkowaniu należności lub świadczeń, o których mowa w art. 20 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych właściwym będzie ich ujęcie w informacji o przychodach z innych źródeł oraz o dochodach i pobranych zaliczkach na podatek dochodowy PIT-11.

Z wniosku wynika, że w toku prowadzonej działalności Wnioskodawca zawiera i będzie zawierał w przyszłości umowy o udzielenie swoim członkom pożyczek pieniężnych. W praktyce zdarzają się sytuacje, kiedy umowa pożyczki, zgodnie z którą Wnioskodawca wypłacił pożyczkobiorcy określoną kwotę środków pieniężnych tytułem udzielonej pożyczki, uznana zostaje następnie, na podstawie wyroku sądowego, za czynność prawną dotkniętą sankcją nieważności w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego, z uwagi na zawarcie jej z osobą nieposiadającą zdolności do czynności prawnych, np. na skutek orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu, o czym Wnioskodawca nie wiedział w momencie zawarcia umowy. Nieważność czynności prawnej udzielenia pożyczki oznacza, że Wnioskodawcy nie przysługują w świetle prawa cywilnego roszczenia o zwrot środków na podstawie umowy pożyczki ta bowiem jako czynność nieważna nie może rodzić dla Wnioskodawcy żadnych uprawnień. Wnioskodawca może w takim przypadku oprzeć swoje roszczenia wyłącznie na podstawie ogólnych przepisów prawa cywilnego, tj. przepisy w sprawie zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia w związku z wykonaniem świadczenia nienależnego. Okoliczność powyższa ma istotny wpływ na możliwość efektywnego uzyskania zwrotu jakichkolwiek kwot od osoby, która uzyskała świadczenie kosztem majątku Wnioskodawcy. W opisanych wyżej sprawach Wnioskodawca na skutek odrębnego orzeczenia sądowego w sprawie o bezpodstawne wzbogacenie może nie uzyskać zasądzenia żadnych należności w związku ze stwierdzeniem przez sąd braku przesłanek prawnych do dokonania zwrotu. Możliwe są również przypadki, gdy Wnioskodawca na skutek własnej oceny sytuacji majątkowej pożyczkobiorcy, zawarta z którym umowa została uznana przez sąd za nieważną, odstępuje od podejmowania kroków prawnych i wszczynania procedur sądowych mających na celu ustalenie odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia z uwagi na czasochłonny i kosztowny proces ustalania przedmiotu i zakresu ewentualnych roszczeń. W powyższym zakresie Wnioskodawca podejmuje wewnętrzną, jednostronną decyzję w sprawie niepodejmowania dalszych działań dotyczących nieważnej umowy i odstępuje od dochodzenia zwrotu wypłaconych środków pieniężnych. W tym zakresie nie jest zawierana z dłużnikiem żadna umowa. Decyzja o zaniechaniu dochodzenia roszczenia nie jest podejmowana na wniosek dłużnika, ani w porozumieniu z dłużnikiem. Wnioskodawca podkreśla, że z faktem podjęcia przez Wnioskodawcę jednostronnej, wewnętrznej decyzji o niedochodzeniu roszczeń w przypadku, gdy nieważność umowy pożyczki została stwierdzona orzeczeniem sądu, a także gdy powództwo z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia okazało się nieskuteczne, nie wiąże się z wygaśnięciem przedmiotowych roszczeń, nie dochodzi bowiem do zawarcia umowy zwolnienia z długu, Wnioskodawca może zatem w każdym czasie podjąć ponownie czynności w zakresie dochodzenia przysługujących mu należności, chyba że na skutek wydanych orzeczeń sądowych dalsza droga sądowego dochodzenia roszczeń jest już w danych okolicznościach niedopuszczalna.

Przystępując do oceny skutków podatkowych niedochodzenia przez Wnioskodawcę roszczeń z tytułu zawartej umowy pożyczki obarczonej sankcją nieważności w pierwszej kolejności zgodzić należy się z Wnioskodawcą, że czynność ta nie jest wskazaną w art. 508 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2018 r. poz. 1025, z późn. zm.) instytucją zwolnienia z długu. Na mocy tego artykułu zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje. Jest to rodzaj umowy wierzyciela z dłużnikiem, bowiem oświadczenie wierzyciela wymaga przyjęcia (zgody) dłużnika. Brak zgody powoduje więc, że czynność prawna mająca na celu zwolnienie dłużnika z długu nie wywołuje skutków prawnych. Dla umorzenia wierzytelności koniecznym jest zgoda dłużnika (np. uzyskana w wyniku ugody, zawartego układu, czy też poprzez oświadczenie, umowę). Wierzytelność będzie umorzona wówczas, gdy wierzyciel uzyska wiadomość od dłużnika, że przyjął on zwolnienie z długu. Jeżeli więc obie strony, tj. zarówno wierzyciel, jak i dłużnik, nie wyrażą woli umorzenia zobowiązania, to do takiego umorzenia nie dojdzie.

Opisanej we wniosku sytuacji nie należy zatem rozpatrywać w kontekście skutków podatkowych zwolnienia z długu, ponieważ do takowego nie dojdzie. Niedochodzenie roszczeń z tytułu zawartej umowy pożyczki będzie bowiem wynikiem jednostronnej, wewnętrznej decyzji Wnioskodawcy nie dojdzie do zgodnego oświadczenia woli dwóch stron zobowiązania.

Istotne w analizowanej sprawie jest również to, że jak wskazuje Wnioskodawca podjęcie jednostronnej, wewnętrznej decyzji o niedochodzeniu roszczeń nie wiąże się z wygaśnięciem przedmiotowych roszczeń i Wnioskodawca może w każdym czasie podjąć ponownie czynności w zakresie dochodzenia przysługujących mu należności. Nie dochodzi zatem do wygaśnięcia w sposób definitywny zobowiązania. Dopiero w momencie, gdy świadczenie to przestanie mieć charakter zwrotny stanie się przychodem podatkowym podlegającym opodatkowaniu.

Wobec powyższego, w opisanej we wniosku sytuacji, tj. w przypadku gdy na skutek wyroku sądu powszechnego umowa pożyczki, której stroną jest Wnioskodawca, zostaje uznana za nieważną lub gdy na skutek wyroku sądu powszechnego oddalone zostaną roszczenia Wnioskodawcy z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, Wnioskodawca odstąpi od podejmowania czynności prawnych i faktycznych związanych z ustaleniem innych podstaw prawnych odpowiedzialności dłużnika lub ustalenia innych osób mogących ponosić odpowiedzialność za zwrot kwot wypłaconych na podstawie umowy uznanej za nieważną u pożyczkobiorcy nie powstaje przychód podatkowy, w odniesieniu do którego na Wnioskodawcy na mocy art. 42a ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych ciąży obowiązek sporządzenia informacji PIT-11.

Wobec powyższego stanowisko Wnioskodawcy należało uznać za prawidłowe.

Interpretacja dotyczy zaistniałego stanu faktycznego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dacie zaistnienia zdarzenia oraz zdarzenia przyszłego przedstawionego przez Wnioskodawcę i stanu prawnego obowiązującego w dniu wydania interpretacji.

Interpretacja indywidualna wywołuje skutki prawnopodatkowe tylko wtedy, gdy rzeczywisty stan faktyczny sprawy będącej przedmiotem interpretacji pokrywał się będzie ze stanem faktycznym i z opisem zdarzenia przyszłego podanym przez Wnioskodawcę w złożonym wniosku. W związku z powyższym, w przypadku zmiany któregokolwiek elementu przedstawionego we wniosku opisu sprawy, udzielona interpretacja traci swoją aktualność.

W odniesieniu do powołanych przez Wnioskodawcę orzeczeń sądów administracyjnych oraz interpretacji indywidualnych tutejszy organ informuje, że wydane zostały one w indywidualnych sprawach i nie mają zastosowania ani konsekwencji wiążących w odniesieniu do żadnego innego zaistniałego stanu faktycznego czy też zdarzenia przyszłego.

Zgodnie z art. 14na § 1 Ordynacji podatkowej przepisów art. 14k-14n nie stosuje się, jeżeli stan faktyczny lub zdarzenie przyszłe będące przedmiotem interpretacji indywidualnej stanowi element czynności będących przedmiotem decyzji wydanej:

1. z zastosowaniem art. 119a;
2. w związku z wystąpieniem nadużycia prawa, o którym mowa w art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług;
3. z zastosowaniem środków ograniczających umowne korzyści.

Przepisów art. 14k-14n nie stosuje się, jeżeli korzyść podatkowa, stwierdzona w decyzjach wymienionych w § 1, jest skutkiem zastosowania się do utrwalonej praktyki interpretacyjnej, interpretacji ogólnej lub objaśnień podatkowych (art. 14na § 2 Ordynacji podatkowej).

Powyższe unormowania należy odczytywać łącznie z przepisami art. 33 ustawy z 23 października 2018 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 2193), wprowadzającymi regulacje intertemporalne.

Stronie przysługuje prawo do wniesienia skargi na niniejszą interpretację przepisów prawa podatkowego z powodu jej niezgodności z prawem.

Skargę wnosi się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, w dwóch egzemplarzach (art. 47 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi Dz. U. z 2018 r., poz. 1302, z późn. zm.) w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie albo aktu, o którym mowa w art. 3 § 2 pkt 4a (art. 53 § 1 ww. ustawy).

Jednocześnie, zgodnie z art. 57a ww. ustawy, skarga na pisemną interpretację przepisów prawa podatkowego wydaną w indywidualnej sprawie, opinię zabezpieczającą i odmowę wydania opinii zabezpieczającej może być oparta wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd administracyjny jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania są przedmiotem skargi (art. 54 § 1 ww. ustawy), na adres: Krajowa Informacja Skarbowa, ul. Teodora Sixta 17, 43-300 Bielsko-Biała.

Stanowisko

prawidłowe

Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej