W zakresie skutków podatkowych zawarcia ugody i otrzymania kwoty 400.000 zł.

Interpretacja indywidualna  – stanowisko nieprawidłowe

Szanowna Pani,

stwierdzam, że Pani stanowisko w sprawie oceny skutków podatkowych opisanego stanu faktycznego w podatku od czynności cywilnoprawnych jest nieprawidłowe.

Zakres wniosku o wydanie interpretacji indywidualnej

2 lutego 2024 r. wpłynął Pani wniosek z 29 stycznia 2024 r. o wydanie interpretacji indywidualnej, który dotyczy m.in. podatku od czynności cywilnoprawnych w zakresie skutków podatkowych zawarcia ugody i otrzymania kwoty (...) zł. Uzupełniła go Pani – w odpowiedzi na wezwanie – pismem z 2 maja 2024 r. (wpływ 7 maja 2024 r.). Treść wniosku jest następująca:

Opis stanu faktycznego

W dniu (...) 2021 r. zmarł Pani mąż A. K. Była Pani jego żoną aż do chwili śmierci. Pani mąż nie zostawił po sobie testamentu, w związku z czym do dziedziczenia po nim na podstawie ustawy uprawniona była Pani w 1/2 oraz w 1/2 części jego rodzice – E. K. i J. K. W skład masy spadkowej po zmarłym A. K. wchodziło mieszkanie przy ul. (…) w X, samochód osobowy, rzeczy osobiste, a także środki zgromadzone na rachunku bankowym – ww. o łącznej wartości ok. (...) zł. W dniu (...) 2021 r. działając pod wpływem błędu co do własności mieszkania przy ul. (…) w X, a także co do przysługujących Pani praw do spadku po zmarłym mężu A. K.,  a także z uwagi na traumę po śmierci męża i związany z tym zły stan psychiczny, zgodziła się Pani na prośbę teściowej na odrzucenie spadku po zmarłym mężu w zamian za darowiznę  w kwocie (...) zł, która to kwota była kilkukrotnie niższa niż wartość przysługującego Pani spadku. Obie czynności zostały dokonane (...) 2021 r. przed zastępcą notarialnym (…), zastępcą notariusza w X (…),  w jej kancelarii przy ul. (…) w X, Rep. A nr (…) (darowizna) oraz Rep A  nr (…) (odrzucenie spadku). Dopiero w (...) 2023 r. polepszył się Pani stan psychiczny związany z traumą po śmierci męża i wówczas podjęła Pani działania zmierzające do podjęcia niezałatwionych dotychczas spraw formalnych, w ramach których dowiedziała się Pani, że odrzucając spadek po zmarłym mężu działała Pani w wyniku błędu co do składników majątku spadkowego, jego wartości, a także Pani praw do dziedziczenia po mężu, przy czym w błąd została Pani wprowadzona na skutek działań i informacji przekazywanych przez teściową – E. K. Na skutek uzyskania wyżej opisanych informacji, wezwała Pani teściową – E. K. do spłaty na Pani rzecz należnej Pani połowy wartości spadku, informując przy tym, że w razie braku zapłaty skieruje Pani sprawę na drogę postępowania sądowego. Celem uniknięcia jakichkolwiek postępowań sądowych z tym związanych E. K. zgodziła się ugodowo spłacić na Pani rzecz kwotę (...) zł, stanowiącą równowartość 1/2 spadku po A. K. (w kwocie (...) zł) pomniejszoną o wartość części wypłaconej już darowizny (w kwocie (...) zł). Spłata została dokonana na Pani rachunek bankowy. W (...) 2024 r. udała się Pani do Urzędu Skarbowego (…), aby uzyskać informację na temat ewentualnej konieczności uiszczenia podatku od ww. zdarzenia. Obsługujący Panią urzędnik poinformował, że wedle jego oceny konieczne będzie uiszczenie podatku od czynności cywilnoprawnych, aczkolwiek zasugerował wystąpienie z wnioskiem o wydanie interpretacji indywidualnej.

Uzupełnienie i doprecyzowanie opisu stanu faktycznego

Wszystkie składniki majątkowe wchodzące w skład masy spadkowej były wyłączną własnością Pani męża i nie były objęte wspólnością majątkową małżeńską.

Przed śmiercią męża nie przysługiwał Pani udział we współwłasności ww. składników majątkowych, gdyż po ślubie podpisaliście Państwo intercyzę, a składniki majątkowe, które weszły do majątku spadkowego zostały nabyte później.

W wyniku odrzucenia przez Panią spadku po mężu w zamian za darowiznę, całość spadku nabyli rodzice Pani męża - E. i J. K. - z Pani wiedzy wynika, że został sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia wskazujący ich jako wyłącznych spadkobierców.

Nie doszło do formalnego uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli  o odrzuceniu spadku przed sądem, gdyż przed wszczęciem takiego postępowania Pani E. K. zaproponowała zawarcie ugody pozasądowej. Z formalnego punktu widzenia nie doszło do zmiany kręgu spadkobierców, a wynagrodzenie wypłacone Pani w ramach ugody (stanowiące de facto ekwiwalent należnego Pani udziału spadkowego), miało z formalnego punktu widzenia charakter zadośćuczynienia.

Ugoda została zawarta w formie aktu notarialnego przed notariuszem w X - (…) (...) 2023 r., Rep. A nr (…). Zgodnie z postanowieniami ugody zgodziła się Pani na odstąpienie od złożenia oświadczenia o odstąpieniu od skutków prawnych oświadczenia o zrzeczeniu się spadku po Pani mężu i w konsekwencji prawa do spadku po Pani mężu, a w zamian za to Pani E. K. zgodziła się wypłacić Pani zadośćuczynienie w kwocie stanowiącej równowartość Pani udziału w spadku - (...) zł.

Przelew ww. kwoty nastąpił przy notariuszu, a pieniądze wpłynęły na Pani konto jeszcze  w tym samym dniu, tj. (...) 2023 r.

Pytanie

Czy jest Pani zobowiązana do zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych w związku ze zdarzeniem opisanym w stanie faktycznym?  (pytanie oznaczone we wniosku nr 1)

Pani stanowisko w sprawie

Pani zdaniem, nie jest Pani zobligowana do zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych  z uwagi na fakt, że zgodnie z art. 4 ust. 5 ustawy o PCC przy umowie o dział spadku lub  o zniesienie współwłasności  - obowiązek podatkowy ciąży na podmiocie nabywającym rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku lub we współwłasności. Została Pani spłacona w zakresie mniejszym niż należny Pani udział w spadku (uzyskała Pani (...) zł, podczas gdy Pani udział w masie spadkowej to (...) zł (wartość wszystkich składników majątkowych Pani męża to (...) zł), w związku z czym nie powstaje obowiązek zapłaty podatku.

Ocena stanowiska

Stanowisko, które przedstawiła Pani we wniosku jest nieprawidłowe.

Uzasadnienie interpretacji indywidualnej

Na wstępie zaznacza się, iż przedmiotem niniejszej interpretacji jest ocena Pani stanowiska wyłącznie w zakresie podatku od czynności cywilnoprawnych. W pozostałym zakresie wniosku, dotyczącym podatku od spadków i darowizn oraz podatku dochodowego od osób fizycznych, zostały/zostaną wydane odrębne rozstrzygnięcia.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t. j. Dz. U. z 2024 r. poz. 295):

Podatkowi podlegają następujące czynności cywilnoprawne:

a) umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych,

b) umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku,

c) (uchylona),

d) umowy darowizny - w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy,

e) umowy dożywocia,

 f) umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności - w części dotyczącej spłat lub dopłat,

g) (uchylona),

h) ustanowienie hipoteki,

 i) ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności,

 j) umowy depozytu nieprawidłowego,

k) umowy spółki.

W myśl art. 1 ust. 1 pkt 2 i 3 ww. ustawy:

   Podatkowi podlegają:

2)zmiany umów wymienionych w pkt 1, jeżeli powodują one podwyższenie podstawy opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych, z zastrzeżeniem ust. 3 pkt 4;

3) orzeczenia sądów, w tym również polubownych, oraz ugody, jeżeli wywołują one takie same skutki prawne, jak czynności cywilnoprawne wymienione w pkt 1 lub 2.

Należy stwierdzić, że ustawodawca wprowadził zasadę enumeratywnego określenia czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych.

W związku z tym, szczegółowe wyznaczenie zakresu przedmiotowego opodatkowania  ww. podatkiem ma określone konsekwencje prawne. Oznacza to, że ustawodawca wprowadzając tę zasadę, wyłączył od opodatkowania inne podobne czynności, które nie zostały wyraźnie wskazane w omawianym przepisie. Tym samym należy stwierdzić, że czynności niewymienione w ustawowym katalogu nie podlegają opodatkowaniu nawet, gdy wywołują skutki w sferze gospodarczej takie same bądź podobne do tych, które zostały  w nim wyliczone.

Z przedstawionego opisu stanu faktycznego wynika, że (...) 2021 r. zmarł Pani mąż A. K. Pani mąż nie zostawił po sobie testamentu, w związku  z czym do dziedziczenia po nim na podstawie ustawy uprawniona była Pani w 1/2 oraz w 1/2 części jego rodzice - E. K. i J. K. W skład masy spadkowej po zmarłym A. K. wchodziło mieszkanie przy ul. (...) w X, samochód osobowy, rzeczy osobiste, a także środki zgromadzone na rachunku bankowym - ww. o łącznej wartości ok. (...) zł. W dniu (...) 2021 r. działając pod wpływem błędu co do własności mieszkania przy ul. (…) w X, a także co do przysługujących Pani praw do spadku po zmarłym mężu A. K.,  a także z uwagi na traumę po śmierci męża i związany z tym zły stan psychiczny, zgodziła się Pani na prośbę teściowej na odrzucenie spadku po zmarłym mężu w zamian za darowiznę  w kwocie (...) zł. W (...) 2023 r. polepszył się Pani stan psychiczny związany  z traumą po śmierci męża i wówczas podjęła Pani działania zmierzające do podjęcia niezałatwionych dotychczas spraw formalnych, w ramach których dowiedziała się Pani, że odrzucając spadek po zmarłym mężu działała Pani w wyniku błędu co do składników majątku spadkowego, jego wartości, a także Pani praw do dziedziczenia po mężu, przy czym w błąd została Pani wprowadzona na skutek działań i informacji przekazywanych przez teściową - E. K. Na skutek uzyskania wyżej opisanych informacji, wezwała Pani teściową - E. K. do spłaty na Pani rzecz należnej Pani połowy wartości spadku, informując przy tym, że w razie braku zapłaty skieruje Pani sprawę na drogę postępowania sądowego. Celem uniknięcia jakichkolwiek postępowań sądowych z tym związanych E. K. zgodziła się ugodowo spłacić na Pani rzecz kwotę (...) zł, stanowiącą równowartość 1/2 spadku po A. K. (w kwocie (...) zł) pomniejszoną  o wartość części wypłaconej już darowizny (w kwocie (...) zł). W uzupełnieniu wniosku wskazała Pani m.in., że wszystkie składniki majątkowe wchodzące  w skład masy spadkowej były wyłączną własnością Pani męża i nie były objęte wspólnością majątkową małżeńską. Nie doszło do formalnego uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli o odrzuceniu spadku przed sądem, gdyż przed wszczęciem takiego postępowania Pani E. K. zaproponowała zawarcie ugody pozasądowej.  Z formalnego punktu widzenia nie doszło do zmiany kręgu spadkobierców, a wynagrodzenie wypłacone Pani w ramach ugody (stanowiące de facto ekwiwalent należnego Pani udziału spadkowego), miało z formalnego punktu widzenia charakter zadośćuczynienia. Ugoda została zawarta w formie aktu notarialnego. Zgodnie z postanowieniami ugody zgodziła się Pani na odstąpienie od złożenia oświadczenia o odstąpieniu od skutków prawnych oświadczenia o zrzeczeniu się spadku po Pani mężu i w konsekwencji prawa do spadku po Pani mężu, a w zamian za to Pani E. K. zgodziła się wypłacić Pani zadośćuczynienie w kwocie stanowiącej równowartość Pani udziału w spadku - (...) zł.

Pani zdaniem, nie jest Pani zobligowana do zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych  z uwagi na fakt, że zgodnie z art. 4 ust. 5 ustawy o PCC przy umowie o dział spadku lub  o zniesienie współwłasności  - obowiązek podatkowy ciąży na podmiocie nabywającym rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku lub we współwłasności. Pani została spłacona w zakresie mniejszym niż należny Pani udział w spadku.

Nie można się zgodzić z Pani stanowiskiem, które opiera się na tezie, że zawarta przez Panią ugoda wywarła skutki prawne jak umowa o dział spadku.

W myśl art. 922 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t. j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1610 ze zm.):

Zgodnie z art. 924 Kodeksu cywilnego:

Jak wynika z treści art. 925 Kodeksu cywilnego:

Natomiast na podstawie art. 1012 Kodeksu cywilnego:

Zgodnie z art. 1015 § 1 Kodeksu cywilnego:

W myśl art. 1020 Kodeksu cywilnego:

Jak wskazuje się w doktrynie: „Artykuł 1020 KC wprowadza fikcję prawną, zgodnie z którą spadkobierca odrzucający spadek jest traktowany tak, jakby nie żył w chwili otwarcia spadku. Odrzucenie spadku wywiera skutek ex tunc. W wyniku zastosowania wskazanej fikcji przyjmuje się, że spadkobierca nigdy nie nabył spadku i przypadał on od samego początku spadkobiercom, którzy go ostatecznie odziedziczyli. Porządek dziedziczenia jest więc ustalany z wyłączeniem osoby, która spadek odrzuciła.” (Komentarz do art. 1020 KC red. serii Osajda/red. tomu Borysiak 2024, wyd. 32/W. Borysiak)

Oświadczenie o odrzuceniu spadku, jak każde oświadczenie woli, może być dotknięte wadą. Na podstawie art. 1019 § 1 Kodeksu cywilnego:

Jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami:

 1) uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;

 2) spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca;

 3) do zachowania terminu, o którym mowa w art. 88 § 2, wystarcza złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia.

Natomiast w myśl art. 1035 Kodeksu cywilnego:

W myśl art. 1037 § 1  cyt. ustawy:

Dział spadku jest instytucją z zakresu prawa spadkowego, polegającą na zniesieniu wspólności majątku spadkowego. Działu spadku można dokonać poprzez przyznanie majątku np. jednemu spadkobiercy lub fizyczny podział rzeczy, tzn. poszczególne przedmioty zostaną podzielone i przyznane poszczególnym spadkobiercom. Przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli może wiązać się z obowiązkiem dokonania spłaty na rzecz pozostałych.

W tym miejscu podkreślić należy, że dokonanie działu spadku możliwe jest jedynie pomiędzy spadkobiercami konkretnej masy spadkowej konkretnego spadkodawcy.

Przechodząc ponownie na grunt przepisów ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych zauważyć należy, że w myśl art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. f) w zw. z art. 1 ust. 1 pkt 3 tej ustawy podatkowi od czynności cywilnoprawnych podlegają umowy o dział spadku oraz orzeczenia sądów i ugody w przedmiocie działu spadku - w części dotyczącej spłat lub dopłat.

Stosownie do treści art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych:

Na podstawie art. 4 pkt 5 ww. ustawy:

Stosownie do art. 6 ust. 1 pkt 5 ww. ustawy:

Zgodnie z art. 6 ust. 2 ww. ustawy:

Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 2 lit. a) ww. ustawy:

Zgodnie z przepisami ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych dział spadku podlega opodatkowaniu, jeżeli wiąże się z obowiązkiem spłat lub dopłat. Spłata stanowi wyrażoną  w pieniądzu równowartość udziału w majątku spadkowym i występuje wówczas przy dziale spadku, gdy całość majątku spadkowego przyznano jednemu lub kilku ze spadkobierców. Natomiast dopłata ma wyrównać różnice powstałe wskutek fizycznego podziału majątku między spadkobierców, gdy zachodzą rozbieżności między faktycznie przyznaną im częścią majątku a udziałem w spadku.

Podsumowując, umowa o dział spadku (lub orzeczenie albo ugoda w tym przedmiocie) podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych na podstawie art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. f) ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, jeżeli wiąże się ze spłatą lub dopłatą i obowiązek uiszczenia tego podatku ciąży na nabywającym rzeczy ponad udział  w spadku.

Zgodnie z ww. art. 1 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych ugoda podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych jedynie wówczas gdy wywołuje takie same skutki prawne jak czynności wymienione w pkt 1 lub 2 ustawy.

Zgodnie z art. 917 Kodeksu cywilnego:

Istotne jest to, że ugoda nie tworzy nowego stosunku prawnego, a jedynie odnosi się do już istniejącego.

Z wniosku oraz jego uzupełnienia wynika, iż złożyła Pani oświadczenie o odrzuceniu spadku po Pani mężu w zamian za darowiznę środków pieniężnych. Jedynymi spadkobiercami zostali Pani teściowie. Jednocześnie nie uchyliła się Pani od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem błędu. Zawarła Pani z teściową ugodę pozasądową, na mocy której zgodziła się Pani na odstąpienie od złożenia oświadczenia o odstąpieniu od skutków prawnych oświadczenia o zrzeczeniu się spadku po Pani mężu i w konsekwencji prawa do spadku po Pani mężu, a w zamian za to Pani E. K. zgodziła się wypłacić Pani zadośćuczynienie w kwocie stanowiącej równowartość Pani udziału w spadku - (...) zł.

Mając na uwadze powyższe nie można stwierdzić, że zawarta przez Panią ugoda wywarła skutki prawne jak umowa o dział spadku na podstawie art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. f) w zw. z art. 1 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, skoro nie nabyła Pani w ogóle spadku po mężu - odrzuciła go Pani. Nie nastąpiła również zmiana kręgu spadkobierców po Pani mężu, gdyż nie uchyliła się Pani od skutków prawnych oświadczenia o odrzuceniu spadku.  

Chociaż w odniesieniu do kwoty (...) zł posługuje się Pani sformułowaniami „ekwiwalent należnego mi udziału spadkowego”, „równowartość mojego udziału w spadku”, a sama kwota odpowiada wartości udziału w masie spadkowej po Pani mężu, jaki by Pani przysługiwał, gdyby nie złożone przez Panią oświadczenie o odrzuceniu spadku, to jednak otrzymana przez Panią na podstawie zawartej ugody kwota nie jest kwotą otrzymaną z tytułu działu spadku po Pani mężu.

Końcowo wyjaśnić należy, że obowiązek podatkowy w podatku od czynności cywilnoprawnych ciąży na podmiocie, który nabywa rzeczy lub prawa majątkowe ponad wartość udziału w spadku, a nie na podmiocie, który otrzymuje jedynie spłatę udziału  w masie spadkowej.  

Jak zostało powyżej wskazane, katalog czynności cywilnoprawnych, ujęty w art. 1 ust. 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych ma charakter zamknięty. Zatem czynności cywilnoprawne, które nie zostały w nim wymienione w sposób wyraźny, nie podlegają opodatkowaniu omawianym podatkiem. W rezultacie nie będzie ciążył na Pani obowiązek podatkowy w podatku od czynności cywilnoprawnych z tytułu otrzymania kwoty (...) zł na podstawie zawartej ugody.

Pomimo, że nie będzie Pani zobowiązana do zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych w związku z opisanym we wniosku zdarzeniem, to jednak Pani stanowiska nie można było uznać za prawidłowe z uwagi na Pani argumentację przemawiającą za brakiem opodatkowania.

Dodatkowe informacje

Informacja o zakresie rozstrzygnięcia

Interpretacja dotyczy stanu faktycznego, który Pani przedstawiła i stanu prawnego, który obowiązywał w dacie zaistnienia zdarzenia. 

Pouczenie o funkcji ochronnej interpretacji

  - Funkcję ochronną interpretacji indywidualnych określają przepisy art. 14k-14nb ustawy  z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2383 ze zm.). Interpretacja będzie mogła pełnić funkcję ochronną, jeśli: Pani sytuacja będzie zgodna (tożsama) z opisem stanu faktycznego i zastosuje się Pani do interpretacji.

  - Zgodnie z art. 14na § 1 Ordynacji podatkowej:

  - Zgodnie z art. 14na § 2 Ordynacji podatkowej:

Pouczenie o prawie do wniesienia skargi na interpretację

Ma Pani prawo do zaskarżenia tej interpretacji indywidualnej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w …. Zasady zaskarżania interpretacji indywidualnych reguluje ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo  o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t. j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1634 ze zm.; dalej jako „PPSA”).  

Skargę do Sądu wnosi się za pośrednictwem Dyrektora KIS (art. 54 § 1 PPSA). Skargę należy wnieść w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia interpretacji indywidualnej (art. 53 § 1 PPSA):

   - w formie papierowej, w dwóch egzemplarzach (oryginał i odpis) na adres: Krajowa Informacja Skarbowa, ul. Warszawska 5, 43-300 Bielsko-Biała (art. 47 § 1 PPSA), albo

   - w formie dokumentu elektronicznego, w jednym egzemplarzu (bez odpisu), na adres Elektronicznej Skrzynki Podawczej Krajowej Informacji Skarbowej na platformie ePUAP: /KIS/SkrytkaESP (art. 47 § 3 i art. 54 § 1a PPSA).

Skarga na interpretację indywidualną może opierać się wyłącznie na zarzucie naruszenia przepisów postępowania, dopuszczeniu się błędu wykładni lub niewłaściwej oceny co do zastosowania przepisu prawa materialnego. Sąd jest związany zarzutami skargi oraz powołaną podstawą prawną (art. 57a PPSA).

Podstawa prawna dla wydania interpretacji

Podstawą prawną dla wydania tej interpretacji jest art. 13 § 2a oraz art. 14b § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t. j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2383 ze zm.).